पौराण प्रयोग दर्पणः
अथाचमनम् ।
केशवाय नमः, नारायणाय नमः, माधवाय नमः, इति त्रिरपः पिबेत् ।
अथ पवित्रधारणम् ।
स्नाने दाने जपे होमे स्वाध्याये पितृकर्मणि ।
पवित्रं तु करे कुर्यात् सौवर्णं राजतं तु वा ॥
कुशपाणिः सदा तिष्ठेन्नरो दम्भविवर्जितः ।
स नित्यं हन्ति पापानि तूलराशिमिवानिलः ॥
पवित्रधारको यश्च न स पापेन लिप्यते ।
पवित्रयुतहस्तस्य विद्रवन्ति दिशो दिश ॥
जपहोमहरा ह्येते असुरादिव्यरूपिणः ।
पवित्रकृत हस्तस्य विद्रवन्ति दिशो दिश ॥
इति पवित्रं धृत्वा ह्रीं इति प्राणानायम्य तिलकं धारयेत् ।
मन्त्रार्थाः सफलाः सन्तु पूर्णाः सन्तु मनोरथाः ।
शत्रूणां बुद्धिनाशोस्तु मित्राणामुदयस्तथा ॥
तिलकं कुङ्कुमेनैव सदा मङ्गलकर्मणि ।
कारयित्वा सुमतिमान्न श्वेतचन्दनं मृदा ॥ इति ॥
अथ गणपतिवन्दनम् ।
सिद्ध्या बुद्ध्या समेतं गुणगणनिचयं सर्वसङ्कष्टदाहं,
यक्षैरक्षोभि रीशप्रभृतिभिरमलैर्दानवैर्मानवैश्च ।
सर्वारम्भेभिवन्द्याङ्घ्रिकमलममलं भालचन्द्रं गजास्यं,
रक्ताभं पद्ममालाधरमभयकरं विघ्नराजं भजेहम् ॥
इति महागणपतिं नत्वा
श्री गणेशाय नमः । श्री सरस्वत्यै नमः ।
श्री गुरुभ्यो नमः । अविघ्नमस्तु
गङ्गे च यमुने चैव गोदावरि सरस्वति ।
नर्मदे सिन्धुकावेरि कलशे सन्निधिं कुरु ॥
गङ्गाद्यास्सर्वतीर्थदेवतास्सन्निहितास्सन्तु ।
इति तीर्थान्यावाह्य, देशकालौ सङ्कीर्त्य, करिष्यमाण कर्माङ्गत्वेन
शरीरशुद्ध्यर्थं तीर्थस्नानं गव्यस्नानं तत्प्राशनं
उपवीतधारणं च करिष्ये ॥ इति सङ्कल्पयेत् ।
अथ तीर्थस्नानम् ।
देव देव जगन्नाथ शङ्खचक्रगदाधर ।
आज्ञां देहि च मे विष्णो तवतीर्थावगाहने ॥
नमः पुण्यजले देशे नमः सागरगामिनि ।
नर्मदे सिन्धु कावेरी जलेस्मिन् सन्न्निधिं कुरु ॥
सागरः स्वननिर्घोषदण्डहस्तसुरान्तक ।
जगत्स्रष्टर्जगन्मर्दिन्नमामि त्वां सुरेश्वर ॥
तीक्ष्णदंष्ट्र महाकाय कल्पान्तदहनोपम ।
भैरवाय नमस्तुभ्यं अनुज्ञां दातुमर्हसि ॥
उत्तिष्ठतु महाभूता ये भूता भूमिपालकाः ।
भूतानामविरोधेन स्नानकर्म समारभे ॥
विष्णुपादाग्रसम्भूते गङ्गे त्रिपथगामिनि ।
धर्मद्रवेति विख्याता पापं मे हर जाह्नवी ॥
जाह्नवी सर्वतः पुण्या ब्रह्महत्याघहारिणी ।
वाराणस्यां विशेषेण गङ्गाह्युत्तरवाहिनी ॥
मज्जन्ति मुनयः सर्वे त्वमेकः किं न मज्जसि ।
मुक्तिस्त्वद्दर्शनाद्देवी न जाने स्नानजं फलम् ॥
प्रभाते वहते गङ्गा मध्याह्ने तु सरस्वती ।
अपराह्णेन्यतीर्थानि रात्रौ वहति नर्मदा ॥
विष्णुपादाग्रसम्भूते गङ्गेत्रिपथगामिनि ।
धर्मद्रवेति विख्याता पापं मे हर जाह्नवी ॥
कुशमूले स्थितो ब्रह्मा कुशमध्ये जनार्दनः ।
कुशाग्रे शङ्करो देवः तेन नश्यतु पातकम् ॥ इति ॥
अथ गव्यस्नानम् ।
गोमूत्रं गोमयं क्षीरं दधिसर्पिः कुशोदकम् ।
सर्वपापविशुद्ध्यर्थं पञ्चगव्यं पुनातु माम् ॥ इति ॥
अथ पञ्चगव्यप्राशनम् ।
यत्वगस्थिगतं पापं देहे तिष्ठति मामके ।
प्राशनात्पञ्चगव्यस्य दहत्वग्निरिवेन्धनम् ॥ ह्रीं इति प्राशयेत् ।
अथोपवीतधारणम् ।
यज्ञोपवीतं परमं पवित्रं प्रजापतेर्यत्सहजं पुरस्तात् ।
आयुष्यमग्र्यं प्रतिमुञ्च शुभ्रं यज्ञोपवीतं बलमस्तु तेजः ॥
इत्युपवीतं धृत्वा, आचम्य, प्राणानायम्य, प्रधानसङ्कल्पं कुर्यात् ।
सुमुखश्चेत्यादिदेशकालकीर्तनान्ते अमुक कर्म करिष्ये ॥
तदादौ निर्विघ्नार्थं गणपतिपूजनं, क्षेत्रपालवास्तोष्पति प्रार्थनं,
शान्त्यर्थं पुष्ट्यर्थं तुष्ट्यर्थं वृद्ध्यर्थं च ब्राह्मणैः
सह पुण्याहवाचनं च करिष्ये ॥ इति ॥
अथ गणपतिपूजनम् ।
श्वेताङ्गं श्वेतवस्त्रं सितकुसुमगणैः पूजितं श्वेतगन्धैः,
क्षीराब्धौ रत्नदीपैः सुरतरुविमले रत्नसिंहासनस्थम् ।
दोर्भिः पाशाङ्कुशेष्टाभयधृतविशदं चन्द्रमौलिं त्रिणेत्रं,
ध्यायेच्छान्त्यर्थमीशं गणपति ममलं श्रीसमेतं प्रसन्नम् ॥
हे हेरम्ब त्वमेह्येहि अम्बिकात्र्यम्बकात्मज ।
सिद्धिबुद्धिपते त्र्यक्ष लक्षलाभ पितः प्रभो ॥
नागास्य नागहारत्वं गणराज चतुर्भुज ।
भूषितः स्वायुधैः र्दिव्यैः पाशां कुशपरश्वधैः ॥
आवाहयामि पूजार्थं रक्षार्थं च मम क्रतौ ।
इहागत्य गृहाण त्वं पूजां रक्ष क्रतुं च मे ॥
श्री महागणपतये नमः श्री महागणपतिमावाहयामि ।
इत्यावाह्य, पूजयेत् ।
तत्र स्नाने विशेषः -
कावेरी नर्मदा वेणी तुङ्गभद्रा सरस्वती ।
गङ्गा च यमुना तोयं मया स्नानार्थमर्पितम् ॥
तथा दूर्वार्पणे -
दूर्वाङ्कुरान् सुहरितान् अमृतान् मङ्गलप्रदान् ।
आनीतांस्तव पूजार्थं गृहाण गणनायक ॥
नैवेद्ये -
सत्पात्रसिद्धं सुहविः विविधानेकभक्षणम् ।
निवेदयामि देवाय सानुगाय गृहाण तत् ॥
नीराजनेपि -
कर्पूरकं महाराज रम्भोद्भूतं च दीपकम् ।
मङ्गलार्थं महीपाल सङ्गृहाण सुरेश्वर ॥
मन्त्रपुष्पसमर्पणे \-
त्वां विघ्नशत्रुदलनेति च सुन्दरेति
भक्तप्रियेति सुखदेति वरप्रदेति ।
विद्याप्रदेत्यघहरेति च ये स्तुवन्ति
तेभ्यो गणेशवरदो भव नित्यमेव ॥
नमस्कारे तथा प्रार्थने -
नमस्ते ब्रह्मरूपाय विष्णुरूपाय ते नमः ।
नमस्ते रुद्ररूपाय करिरूपाय ते नमः ॥
विश्वरूप स्वरूपाय नमस्ते ब्रह्मचारिणे ।
भक्तप्रियाय देवाय नमस्तुभ्यं विनायक ॥
लम्बोदरनमस्तुभ्यं सततं मोदकप्रिय ।
निर्विघ्नं कुरु मे देव सर्वकार्येषु सर्वदा ॥
अनेन पूजनेन गणपतिः प्रीयताम् । इति ॥
अत्रैव क्षेत्रपालं वास्तोष्पतिं च सम्प्रार्थयेत् ।
अथ कलशस्थापनम्
अथ भूमिं स्पृशेत् \-
विश्वाधारासिधरिणी शेषनागोपरिस्थिता ।
उद्धृतासि वराहेण कृष्णेन शतबाहुना ॥ इति ॥
अथ कलशं \-
हेमरूप्यादि सम्भूतं ताम्रजं सुदृढं नवम् ।
कलशं धौतकल्माषं छिद्रवर्णविवर्जितम् ॥ इति ॥
अथ जलपूरणं \-
जीवनं सर्वजीवानां पावनं पावनात्मकम् ।
बीजं सर्वौषधीनां च तज्जलं पूरयाम्यहम् ॥ इति ॥
अथ वस्त्राच्छादनं \-
सूत्रं कार्पाससम्भूतं ब्रह्मणा निर्मितं पुरा ।
येन बद्धं जगत्सर्वं वेष्टनं कलशस्य च ॥ इति ॥
अथ ओषध्यः \-
देवेभ्यः पूर्वतो जाता देवेभ्यः स्त्रियुगं पुरा ।
शतं तनुश्च या बभ्रू जीवनं जीवनाय च ॥ इति ॥
अथ दूर्वाः \-
दूर्वेह्यमृतसम्पन्ने शतमूले शतां कुरे ।
शतं पातकसम्पत्ती शतमायुष्यवर्धिनी ॥ इति ॥
अथ पल्लवान् \-
अश्वत्थोदुम्बरप्लक्षच्यूतन्यग्रोधपल्लवाः ।
पञ्चभगा इति प्रोक्ताः सर्वकर्मसु शोभनाः ॥ इति ॥
अथ पुष्पाणि \-
विविधं पुष्पसञ्जातं देवानां प्रीतिवर्धनम् ।
क्षिप्रं यत्कार्यसम्भूतं कलशे प्रक्षिपाम्यहम् ॥ इति ॥
अथ मृत्तिकाः \-
अश्वस्थानाद्गजास्थानाद्वल्मीकात्सङ्गमाद्ध्रदात् ।
राजद्वाराच्च गो गोष्ठान्मृदमानीय निक्षिपेत् ॥ इति ॥
अथ रत्नानि \-
कनकं कुलिशं नीलं पद्मरागं च मौक्तिकम् ।
एतानि पञ्चरत्नानि कलशे प्रक्षिपाम्यहम् ॥ इति ॥
अथ पूर्णपात्रापिधानं \-
पिधानं सर्ववस्तूनां सर्वकार्यार्थ साधनम् ।
सम्पूर्णः कलशो येन पात्रं तत्कलशोपरि ॥ इति ॥
अथ वरुणपूजनम्
नमो नमस्ते स्फटिकप्रभाय, सुश्वेतहाराय सुमङ्गलाय ।
सुपाशहस्ताय झषासनाय, जलाधिनाथाय नमो नमस्ते ॥
पाशहस्तं च वरुणमम्भसापतिमीश्वरम् ।
आवाहयामि यज्ञेस्मिन् पूजेयं प्रतिगृह्यताम् ॥ इत्यावाह्य, पूजयेत् ।
तत्र स्नाने विशेषः -
परमानन्दबोधाब्धिनिमग्ननिजमूर्तये ।
साङ्गोपाङ्गमिदं स्नानं कल्पयामि जलाधिप ॥
नैवेद्ये -
सत्पात्रसिद्धं सुहविः विविधानेकभक्षणम् ।
निवेदयामि देवाय सानुगाय गृहाण तत् ॥
नीराजनेपि -
कर्पूरकं महाराज रम्भोद्भूतं च दीपकम् ।
मङ्गलार्थं महीपाल सङ्गृहाण सुरेश्वर ॥
नमस्कारे -
नमो नमस्ते स्फटिकप्रभाय, सुश्वेतहाराय सुमङ्गलाय ।
सुपाशहस्ताय झषासनाय, जलाधिनाथाय नमो नमस्ते ॥
तत्र प्रार्थना -
शिवः स्वयं त्वमेवासि विष्णुत्वं च प्रजापतिः ।
आदित्यावसवो रुद्राः विश्वेदेवाः सपैतृकाः ॥
त्वयि तिष्ठन्ति सर्वेपि यतः कामफलप्रदाः ।
त्वत्प्रसादिमं यज्ञं कर्तुमीहेजलोद्भव ॥
पाशपाणे नमस्तुभ्यं पद्मिनी जीवनायक ।
पुण्याहवाचनं यावत्तावत्त्वं संस्थितो भव ॥ इति ॥
अनेन पूजनेन वरुणः प्रीयताम् ।
ततः कलशं स्पृष्ट्वा देवता भावयेत् ।
कलशस्य मुखे विष्णुः --- कलशे सन्निधिं कुरु ॥ इति ॥
अथ यजमानः मातृदेवो भव । पितृदेवो भव । आचार्यदेवो भव ।
इत्याशिषो गृहीत्वा, ब्राह्मणहस्ते जलं ददाति ।
ह्रीं आपः शिवा आपः सन्तु ।
ह्रीं गन्धाः सुगन्धाः पान्तु ।
ह्रीं अक्षताः अस्त्वक्षतमरिष्टं च ।
ह्रीं सुमनसः सौमनस्यमस्तु ।
ह्रीं दक्षिणाः स्वस्ति दक्षिणाः पान्तु । सन्तु पञ्चोपचाराः ।
शान्तिरस्तु ॥
कलशं स्पृष्ट्वा वदति ।
दीर्घा नागा नद्यो गिरयस्त्रीणिविष्णुपदानि च ।
तेनायुः प्रमाणेन पुण्यं पुण्याहमस्तु मे ॥ इति ॥
पुण्यं पुण्याहं दीर्घमायुरस्तु ।
पत्न्यान्वारब्धयजमानदक्षिणबाहुनान्वारब्धः कलशधारको मनः
समाधीयताम् । इति वदति । ब्राह्मणाः -समाहितमनसस्स्मः ॥
इति प्रतिवदन्ति ।
प्रसीदन्तु भवन्तः प्रसन्नाः स्मः ॥
शान्तिरस्तु । पुष्टिरस्तु । तुष्टिरस्तु । वृद्धिरस्तु । अविघ्नमस्तु ।
आयुष्यमस्तु । आरोग्यमस्तु । शिवं कर्मास्तु । इत्युक्तं प्रतिब्रूयात् ॥
ब्राह्म्यं पुण्यं महर्यच्च सृष्ट्युत्पादनकारकम् ।
वेदवृक्षोद्भवं नित्यं तत्पुण्याहं ब्रुवन्तु नः ॥
मह्यं सह कुटुम्बिने --- पुण्यं पुण्याहं भवन्तो ब्रुवन्तु ।
पुण्यं पुण्याहम् ।इति प्रतिवचनम् ।
स्वस्त्यस्तु या विनाशाख्या पुण्यकल्याणवृद्धिदा ।
विनायकप्रिया नित्यं तां च स्वस्तिं ब्रुवन्तु नः ॥
मह्यं सह कुटुम्बिने --- स्वस्त्यस्त्विति भवन्तो ब्रुवन्तु ।
आयुष्मते स्वस्ति ।इति प्रतिवचनम् ।
सागरस्य यथावृद्धिर् महालक्ष्म्यादिभिः कृता ।
सम्पूर्णा सुप्रभा वाचा तां च ऋद्धिं ब्रुवन्तु नः ॥
मह्यं सह कुटुम्बिने --- ऋद्धिं भवन्तो ब्रुवन्तु ।
कर्म ऋद्ध्यताम् ।इति प्रतिवचनम् ।
समुद्रमथनाज्जाता जगदानन्दकारिका ।
हरिप्रिया च माङ्गल्य तां श्रियं च ब्रुवन्तु नः ॥
मह्यं सह कुटुम्बिने --- श्रीरस्त्विति भवन्तो ब्रुवन्तु ।
अस्तु श्रीः ।इति प्रतिवचनम् ।
पृथिव्यामुधृता यान्तु यत्कल्याणं पुराकृतम् ।
ऋषिभिः सिद्धगन्धर्वैः तत्कल्याणं ब्रुवन्तु नः ॥
मह्यं सह कुटुम्बिने --- कल्याणं भवन्तो ब्रुवन्तु ।
अस्तु कल्याणम् ।इति प्रतिवचनम् ।
अथ कलश जलधारां करोति ।
शुक्राङ्गारकबुधबृहस्पतिशनैश्चरराहुकेतुसोमसहिता
आदित्यपुरोगा सर्वे ग्रहाः प्रीयन्ताम् । कर्माङ्गदेवताः प्रीयन्ताम् ।
शकुननिमित्तस्वप्नाः शिवा भवन्तु ।
आयुषोभिवृद्धिरस्तु आयुषोभि वृद्धिरस्तु ।
शिवं शिवमस्तु ।
सर्वग्रहसंस्थित्यमस्तु ।
सत्या एता आशिषः सन्तु ।
बहिर्देशे अरिष्टनिरसनमस्तु ।
इति किञ्चित्कलशोदकमीशान्ये निनीय, यत्पापं तत्प्रतिहतमस्तु ।
यच्छ्रेयस्तदस्तु ।
उत्तरे कर्मण्यविघ्नमस्तु ।
उत्तरोत्तरमहरहरभिवृद्धिरस्तु ।
उत्तरोत्तराः क्रिया श्शुभास्सम्पद्यन्ताम् ।
तिथिकरणमुहूर्तनक्षत्रदिग्देवताः प्रीयन्ताम् ॥
अथ कलशजलमन्योन्यं संस्राव्य तज्जलं पात्रान्तरे निनीय,
तत्र हिरण्यं निधाय, दर्भैर्ब्राह्मणाः सपत्नीकं यजमानं
संस्कार्यं च प्रोक्षेयुः । तत्काले पत्नी वामभागे उपविशति ॥
सुरास्त्वामभिषिञ्चन्तु ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः ।
वासुदेवो जगन्नाथः तथा सङ्कर्षणो विभुः ॥
प्रद्युम्नश्चानिरुद्धश्च भवन्तु विजयायते ।
आखण्डलोग्निर्भगवान् यमो वै निरृतिस्तथा ॥
वरुणः पवनश्चैव धनाध्यक्षस्तथाशिवः ।
ब्रह्मणा सहिताः सर्वे दिक्पालाः पान्तु ते सदा ॥
कीर्तिर्लक्ष्मीर्धृतिर्मेधा पुष्टिः श्रद्धा क्रिया मतिः ।
बुद्धिर्लज्जावपुः शान्तिः कान्तिस्तुष्टिश्च मातरः ॥
एतास्तामभिषिञ्चन्तु देवपत्न्यः समागताः ।
आदित्यश्चन्द्रमा भौम बुध जीव सितार्कजाः ॥
ग्रहास्त्वामभिषिञ्चन्तु राहुकेतुश्च तर्पिताः ।
देवदानवगन्धर्वा यक्षराक्षसपन्नगाः ।
ऋषयो मुनयो गावो देवमातर एव च ॥
देवपत्न्योद्रुमानागा द्यैत्याश्चाप्सरसां गणाः ।
अस्त्राणि सर्वशस्त्राणि राजानो वाहनानि च ॥
औषधानि च रत्नानि कालस्यावयवाश्च ये ।
सरितः सागराः शैलास्तीर्थानि जलदानदाः ॥
एते त्वामभिषिञ्चन्तु सर्वकामार्थसिद्धये ।
सहस्राक्षं शतधारं ऋषिभिः पावनं कृतम् ॥
तेन त्वामभिषिञ्चामि पावमान्यः पुनन्तु ते ।
भगं ते वरुणो राजा भगं सूर्यो बृहस्पतिः ॥
भगमिन्द्रश्च वायुश्च भगं सप्तऋषयो दधुः ।
यत्ते केशेषु दौर्भाग्यं सीमन्ते यश्च मूर्धनि ॥
ललाटे कर्णयो रक्ष्णोरापो निघ्नन्तु ते सदा ।
अमृताभिषेकोस्तु ॥
अथ गृहं \-
वास्तोष्पते भूमिशयान देव, पाहि त्वमस्मान् सकलादरिष्टात् ।
चतुष्पदां च द्विपदां शिवं नो, भवत्वभीक्ष्णं तव सुप्रसादात् ॥
इति प्रोक्ष्य,
शिवं शिवं शिवं इति शेषजलमप्सु विसृजेत् ।
अनेन पुण्याहवाचनकर्मणा श्री परमेश्वरः प्रीयतां इति समर्प्य,
श्रद्धां मेधां यशः प्रज्ञां विद्यां बुद्धिं श्रियं बलम् ।
आयुष्यं तेज आरोग्यं देहि मे जलनायक ॥
इति प्रसादं स्वीकृत्य,
यान्तु देवगणाः सर्वे पूजामादाय मत्कृताम् ।
इष्टकाम्यार्थसिद्ध्यर्थं पुनरागमनाय च ॥ इति विसृजेत् ॥
ततः पुण्याहवाचनफल समृद्ध्यर्थं अस्मै आचार्याय यथाशक्ति
फलहिरण्य तण्डुलं सम्प्रददे न मम । इति त्यजेत् ॥
आचार्यः पुण्याहवाचन फलसमृद्धिरस्तु इति प्रतिवदति ।
अथ कृच्छ्राचरणम्
करिष्यमाण अमुक कर्मणि मम देहमनोविशुद्धिपूर्वकं
अधिकारसिद्ध्यर्थं कृच्छ्रप्रत्याम्नायत्वेन हिरण्यदानं करिष्ये ।
इति सङ्कल्प्य,
नमः सकलकल्याणदायिने ब्रह्मरूपिणे ।
सदसे सर्वपूज्याय दुष्कृतारण्यवह्नये ॥
इति प्रदक्षिणं कृत्वा ``ह्रीं हिरण्य गर्भगर्भस्थं''
इति पठित्वा, मम देहमनो विशुद्धिपूर्वकं करिष्यमाण कर्मणि
अधिकारसिद्ध्यर्थं कृच्छ्रप्रत्याम्नायत्वेन परिषदुपविष्टेभ्यः
ब्राह्मणेभ्यः यथाशक्तिदक्षिणां विभज्य, दातुमहमुत्सृजे ।
इति त्यजेत् ॥
सर्वे धर्मविवेक्तारो गोप्तारः सकला द्विजाः ।
कुर्वन्तु मम देहस्य संशुद्धिं गतकिल्बिषाः ॥
पूज्यैः कृतपवित्रोहं भविष्याम्यनघस्तथा ।
प्रसादः क्रियतां मह्यं शुभानुज्ञां प्रयच्छथ ॥
पुरा कृतं महाघोरं ज्ञाताज्ञातं च किल्बिषम् ।
जन्मतोद्य दिनं यावत्तस्मात्पापात्पुनन्तु माम् ॥
अशेषे हे परिषत् ! भवत्पादमूले समर्पितामिमामल्पीयसीमपि दक्षिणां
यथोक्तदक्षिणामिव स्वीकृत्य मम देहमनोविशुद्धिपूर्वकं करिष्यमाण
कर्मणि अधिकारसिद्धिरस्त्विति-अनुगृहाण ॥
इति परिषदं नमस्कृत्य अनुज्ञां सम्पादयेत् ।
अनेन कृच्छ्राचरणेन श्री परमेश्वरः प्रीयताम् ॥
इति ॥
प्रधान सङ्कल्पान्ते ऋत्विजो वरयेत् । यथा-
अमुक कर्माङ्गत्वेन आचार्यादि ऋत्विजो वरयिष्ये ।
इति सङ्कल्प्य ब्राह्मणान्नमस्कृत्य,
आचार्यस्तु यथा स्वर्गे शक्रादीनां बृहस्पतिः ।
तथा त्वं मम यागेस्मिन्नाचार्यो भव सुव्रत ॥
इति स्व दक्षिणपाणिना तस्य दक्षिणपाणिं स्पृष्ट्वा वरयित्वा,
भवन्तः सर्वधर्मज्ञाः सर्वधर्मभृतां वराः ।
वितते मम यज्ञेस्मिन् ऋत्विजो भवत द्विजाः ॥
इति ऋत्विजः अथ गृहीत-कुसुमाञ्जलिना यजमानेन ब्राह्मण प्रार्थना -
ब्राह्मणास्सन्तु मे शास्ताः पापात्पान्तु समाहिताः ।
देवानां चैव दातारः पातारः सर्वदेहिनाम् ॥
जपयज्ञैः तथा होमैर्दानैश्च विविधैः शुभैः ।
देवानां च पितृणां च तृप्त्यर्थं याचकाः स्मृताः ॥
येषां देहे स्थिता देवाः पावयन्ति जगत्त्रयम् ।
ते मां रक्षन्तु सततं जपयज्ञे व्यवस्थिताः ॥
अदुष्टभाषणास्सन्तु मा सन्तु परनिन्दकाः ।
ममापि नियमाह्येते भवन्तु भवतामपि ॥ इति ॥
अथ सर्वे ऋत्विजः तत्तत्कर्म विधिवदनुष्ठाय प्रधान
कर्मान्ते पूर्णाहुतिमाचरन्ति ।
अथ पूर्णाहुतिः ।
इदं फलं मया देव स्थापितं तु हुताशन ।
तेन मे सुफलावाप्तिर्भवेज्जन्मनि जन्मनि ॥ इति फलं समर्प्य,
आचार्यः स्रुचि द्वादशवारं चतुर्वारं वा स्रुवेणाज्यमादाय द्वाभ्यां
शङ्खमुद्रया गृहीत्वा यजमानान्वारब्धस्तिष्ठन् पूर्णाहुतिं जुहुयात् ।
तत्र मन्त्राः -
देवा यज्ञभुजो ये ते साङ्गं कुर्वन्त्विमां क्रतुम् ।
रक्षत्वस्मान् सदा यज्ञे तेभ्य आज्याहुतिं नमः ॥
यो विष्णुस्त्रिपदैः सर्वमाक्रम्य भुवनत्रयम् ।
अधितिष्ठति सर्वात्मा तस्मा आज्याहुतिं नमः ॥
त्वं यज्ञपुरुषः साक्षादग्ने त्वं यज्ञ एव च ।
वैगुण्यदोषशान्त्यर्थं तुभ्यमाज्याहुतिं नमः ॥
एह्येहि सर्वामर हव्यवाह मुनिप्रवर्यैरभितोभिजुष्ट ।
तेजोवता लोकगणेन सार्धं ममाध्वरं पाहि कवे नमस्ते ॥
कल्याणदात्रीं कल्याणीं सर्वकामप्रपूरणीम् ।
हवनस्य फलप्राप्त्यै पूर्णाहुत्यै नमो नमः ॥
दिव्यवस्त्रा दिव्यदेहा नानालङ्कारभूषिताः ।
वसोर्धारा महाभागा वरदाः सन्तु मे सदा ॥
शुद्धस्फटिकसङ्काशा दिव्यायुधकरावृताः ।
एकभोगाः साक्षसूत्राः वसोर्धारा नता वयम् ॥
भो अग्ने! हव्यवाहन! वैश्वानर! सर्वदेवमय! सर्वदेवतामुख!
जातवेदस्तनूनपात्कृशानो हुतभुग्विभावसो बृहद्भानो
हिरण्यरेतः सप्तार्चिर्दमनश्चित्रभानो ! ज्वलनपावकेळाह्वयाय
तुभ्यमिमां सर्वकर्मप्रपूरणीं पूर्णाहुतिं ददामि । एनां
गृहाण । गृहाणास्माकमनामयमनिशं कुरु कुर्विष्टं देहि देहि
सर्वतोस्मान्दुरितदुरिष्टात्पाहि पाहि भगवन्नमस्ते नमस्ते ।
ह्रीं अग्नये नमः । अग्नये इदं न मम ॥
पूर्णाहुतिमुहूर्तः सुमुहूर्तोस्त्विति भवन्तो
ब्रुवन्तु । सुमुहूर्तोस्तु । इति प्रतिवचनम् ॥ इति ॥
अथ कर्मान्ते श्रेयोग्रहणम् ॥
आचार्यः स्वस्त्यस्तु दीर्घमयुः श्रेयः शान्तिः पुष्टिस्तुष्टिश्चास्तु ।
भवन्नियोगेन मया एभिर्ब्राह्मणैस्सह यत्कृतं अमुक कर्म तदुत्पन्नं
यच्छ्रेयस्तुभ्यं सम्प्रददे । तेन त्वं आयुष्मान् आरोग्यवान् पुत्रपौत्रवान्
धनधान्यवान् भव । इत्युक्त्वा यजमानाञ्जलौ अक्षतजलं निक्षिपेत् ।
ततो यजमानः ब्राह्मणानभ्यर्च्य, भूयसीं दक्षिणां ददाति ।
सन्तुष्टास्ते आशिषमाशास्ते ।
आशीर्वादमन्त्राः
मन्त्रार्थाः सफलाः सन्तु पूर्णाः सन्तु मनोरथाः ।
शत्रूणां बुद्धिनाशोऽस्तु मित्राणामुदयस्तव ॥
आरोग्यं सविता तनोतु भवतामिन्दुर्यशो निर्मलं,
भूतिं भूमिसुतस्सुधांशुतनयः प्रज्ञां गुरुर्गौरवम् ।
काव्यः कोमलवाग्विलासमतुलं मन्दो मुदं सर्वदा,
राहुर्बाहुबलं विरोधशमनं केतुः कुलस्योन्नतिम् ॥
दिवा वा यदि वा रात्रौ विघ्नशान्तिर्भविष्यति ।
नरनारीनृपाणां च भवेद्दुस्स्वप्ननाशनम् ॥
ऐश्वर्यमतुलं तेषामारोग्यं पुष्टिवर्धनम् ।
ग्रहनक्षत्रजाः पीडास्तस्कराग्निसमुद्भवाः ॥
ताः सर्वाः प्रशमं यान्ति व्यासो ब्रूते न संशयः ।
न च चोरभयं, न च सर्पभयं, न च व्याघ्रभयं,
न च मृत्युभयं, यस्यापमृत्युर्न च मृत्युः ।
स सर्वं लभते । स सर्वं जयते ॥
यस्त्वन्निमित्तेन मया कृतोऽयं स पुण्यसारस्तव दीयते मया ।
तस्मात्वदीयं परिगृह्यसारं सपुण्यवान् पुण्यसमृद्धिमान् भव ॥
ह्रीं श्रीर्वर्चस्वमायुष्यमारोग्यमाविधाच्छोभमानं महीयते ।
धनं धान्यं पशुं बहुपुत्रलाभं शतसंवत्सरं दीर्घमायुः ॥
इति पौराण प्रयोग दर्पणः समाप्तः ॥
सम्पादकः
परमेश्वर पुट्टनमने
Encoded and proofread by Parameshwar Puttanmane poornapathi at gmail.com