परिवृढ इति निपात्यते प्रभुश्चेद् भवति। परिवृढः कुटुम्बी। पूर्वेण तुल्यम् एतत्। वृंहेर् निपातनम्। वृहिश्च यदि प्रकृतियन्तरम् अस्ति तस्य अपि तदेव सर्वम्। हलोपनिपातनस्य च तदेव प्रयोजनम्। परिव्रढयति। परिव्रढ्य्य गतः। पारिवृढी कन्या। परिवृढमाचष्टे इति विगृह्य वृढशब्दादेव णिजुत्य्पद्यते। संग्रामयतेरेव सोपसर्गाण् णिजुत्पत्तिरिष्यते न अन्यस्मातिति। तथा सति परिव्रढयति इति तिङ्ङतिङः
८।२।२८ इति निघातः। परिव्रढय्य इत्यत्र परिशब्दस्य क्त्वाप्रत्ययान्तेन समासे सति ल्यबादेशः सिद्धो भवति।
प्रभौ इति किम्? परिवृंहितम्। परिवृहितम्।
"पूर्वेण समानम्()" इति। निपातनस्येडभावादेस्तुल्यत्वात्()।
यथैव हि पूर्वस्मिन्? सूत्रे क्तप्रत्यये कृते हकारनकारस्योर्लोप इडभावश्च परस्य ढत्वं निपातितम्(), तथेहापि तत्सर्व निपात्यते। "वृंहेर्निपातनम्()" इति। "वृहि वृद्धौ" ["बृहि"--धा।पा।] (धा।पा।७३६) इत्यस्य। "वृहिश्च यदि प्रकृत्यन्तरमस्ति ततस्तस्यापि" इति। निपातनमेतदिति कृतेन सम्बन्धः। प्रकृत्यन्तरास्तित्वं तु "वृह वृद्धौ"["बृह"--धा।पा।] (धा।पा।७३५) इति कैश्चिदुक्तम्()। "तदेव प्रयोजनम्()" इति। पूर्वत्रासिद्धत्वनिवृत्तिः। "परिव्रझयति" इति। अत्र ढलोपे सति पूर्ववद्रेफो न स्यात्()। "परिव्रढय्य गतः" इति। हलोपनिपातने तु भवन्त्येते दोषाः।
"परिव्रढमाचष्टे" इत्यादि।
कथं पुनः परिवृढशब्देन विग्रहे कृते णिचो वृ शब्दादेवोत्पततिर्लभ्यते? इत्याह--"संग्रामयतेः" इत्यादि। "प्रातिपदिकाद्धात्वर्थे बहुलमिष्ठवच्च" (धा।पा।ग।सू।१८६) इत्यनेनैव णिचि सिद्धे "संग्रामे" इत्यस्य सोपसर्गस्य गणे यः पाठः स नियमार्थः--संग्रामयतेरेव सोपसर्गाण्णिजुत्पत्तिर्यथा स्यात्(), अन्यत्र मा भूदिति।
तदेवं संग्रामयतेरेव यस्मात्? सोपसर्गाण्णिजुत्पत्तिरिष्यते, नान्यस्मात्()।
तस्माद्? यद्यपि "परिवृढमाचष्टे" इति विग्रहः क्रियते,
तथापि वृढशब्दाण्णिजुत्पत्तौ सत्यां लकारो भवन्नयं णिज्? यतो विहितस्तदादेरेव भवति प्रत्ययग्रहणपरिभाषया; "सनाद्यन्ता धातवः"
३।१।३२ इति तदादेरेव धातुसंज्ञाविधानात्()।
तेन परेस्तिङन्तग्रहणेनाग्रहणात्? ततोऽतङन्तात्? पदात्? परस्य तिङन्तस्य पदस्य परिव्रढयतीत्यत्र "तिङ्ङतिङः"
८।१।२८ इति निघातस्वरः सिद्धो भवति। यदि पुनः परिवृढशब्दाण्णिजत्पद्यते तदा लकारोऽपि निघातो न स्यात्()। किञ्च--यदा वृढशब्दाण्णिजुत्पद्यते न परिवृढशब्दात्(), तदा क्त्वाप्रत्ययोऽपि वृढशब्दाण्णिजन्ताद्भवति। तेन परिशब्दस्य क्तान्तेन सम्रथेन शब्दान्तरेण "कुगतिप्रादयः"
२।२।१८ इति समासे कृते परिव्रढय्येत्यत्र ल्यबादेशः सिद्धो भवति। परिवृढशब्दाण्णिजुत्पत्तौ क्त्वाप्रत्ययोऽपि परिवृढशब्दादेव णिजन्तादुत्पद्यते, ततः समासो न स्यात्(); कुगतिप्रादयः समर्थेन शब्दान्तरेण समस्यन्ते, न चात्र परेः परं क्तान्तं शब्दान्तरमस्ति। एकमेव हीदं क्तान्तं परिणा सह शब्दरूपम्(); तत्रैव परिशब्दस्यान्तर्भावात्()। असति च समासे "समासेऽनञ्पूर्वे"
७।३।१७ इत्यादिना ल्यबादेशो न स्यात्()। "परिवृंहितम्()" इति। वृंहेः प्रत्युदाहरणम्()। "परिवृहितम्()" इति। वृहेः॥