% Text title : sarvopakAriNI sarvopakAriNI with TIkA % File name : sarvopakAriNI.itx % Category : major\_works % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Transliterated by : Dhaval Patel drdhaval2785 at gmail.com % Proofread by : Dhaval Patel drdhaval2785 at gmail.com % Source : sAnkhyasaNgrahaH 1918 % Latest update : August 28, 2021 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. samAsasUtra sarvopakAriNI TIkA ..}## \itxtitle{.. samAsasUtra sarvopakAriNI TIkA ..}##\endtitles ## yadvAgvibhUtiramalAkhilatattvajAtA\- nnAnAdya tattvamamalaM paribodhayantI | shreyaH karoti jagatAM bhagavantamAdyaM taM shrImaharShikapilaM prabhumAnato.asmi || 1|| uddidhIrShustadunnItasUtratattvArthabuddhaye | sarvopakAriNIM kurve TIkAM guNavashaMvadaH || 2|| athAtrAnAdikleshakarmavAsanAsamudranipatitAnanAthadInAnuddidhIrShuH paramakR^ipAluH svataHsiddhatattvaj~nAno maharShirbhagavAn kapilo dvAviMshatisUtrANyupAdikShat | sUchanAt sUtramiti hi vyutpattiH | tata etaiH samastatattvAnAM sakalaShaShTitantrArthAnAM cha sUchanaM bhavati | itashchedaM sakalasAMkhyatIrthamUlabhUtaM tIrthAntarANi chaitatprapa~nchabhUtAnyeva | sUtraShaDadhyAyI tu vaishvAnarAvatAramaharShibhagavatkapilapraNItA iyaM tu dvAviMshatisUtrI tasyA api bIjabhUtA nArAyaNAvatAramaharShibhagavatkapilapraNIteti vR^iddhAH | tatrAdau prathamasUtratrayeNa sakalaprapa~nchamUlabhUtAni pa~nchaviMshatitattvAni sUchayati | aShTau prakR^itayaH || 1 || ShoDasha vikArAH || 2 || puruShaH || 3 || ayamarthaH sAMkhyasiddhAnte pa~nchaviMshatistattvAni | tatra mUlaprakR^itiH mahattattvam aha~NkAraH shabdatanmAtrA sparshatanmAtrA rUpatanmAtrA rasatanmAtrA gandhatanmAtrA chetyaShTau prakR^itayaH santi | atra tattvAntarArambhakatvaM prakR^ititvam atashcha mahadAdInAM saptAnAM pUrvapUrvavikR^ititve.api na atiH lakShaNasamanvayAt | pa~ncha buddhIndriyANi pa~ncha karmendriyANi manaH gaganapavanajvalanasaliladharaNyAkhyAni pa~ncha bhUtAni chaitAni ShoDasha vikArAH vikR^itaya eva na tattvAntArArambhakANi sarvaM vAkyaM sAvadhAraNamiti nyAyAt | puruShaH pa~nchaviMshatitamaM tattvam | ayaM cha na prakR^itirna vikR^itiH tAbhyaH pR^ithakkR^itya nirUpaNAt | anena jaDatvapariNAmitvakartR^itvAdidharmavadbhyaH prakR^ityAdibhyaH puruShasya vailakShaNyamapi sUchitaM bhavati tathA cha kArikA | mUlaprakR^itiravikR^itirmahadAdyAH prakR^itivikR^itayaH sapta | ShoDashakastu vikAro na prakR^itirna vikR^itiH puruShaH || iti | nanvetebhyo.atiriktA anye.api bahavo ghaTapaTAdayaH padArthA dR^ishyante tatkathameShAmupapattirata Aha | traiguNyasa~nchAraH || 4 || triguNa eva traiguNyaM sattvarajastamAMsi teShAM sa~nchAraH mattakapotakaNThanyAyena pratikShaNaM vilakShaNapariNAmo varttata iti sheShaH | anena mUlaprakR^itistriguNAtmikA tritvena cha bhedabodhakena guNAH parasparaviruddhasvabhAvAH prItyaprItiviShAdAtmakAH sa~nchAreNa cha sa~NgatasamyakcharaNArthakena teShAM nityasabhAvaH puruShArthe jananIye kAryAnusAreNa parasparasahAyatA cha | tatashcha prakR^itermahadAdInAM bhUtebhyashcha ghaTapaTAdisakalapadArthAnAM triguNalakShaNapariNAmAdeva saMsiddhiH kAryotpAdashcha nApUrvaH kintvAvirbhAvamAtraM sUkShmakAraNarUpeNa sthitasya sthUlakAryakShamarUpeNa vipariNAma iti sadvyAptivAdashcha ityete siddhAntAH saMsUchitA bhavantIti bodhyam || nanu guNAnAmanavaratapariNatisvabhAvatvAt kadAchidapi dR^ishyajAtAdarshanaM na syAt tatashcha pralayochChedaH syAdata Aha | pratisa~ncharaH || 5 || yathA sR^iShTiprakriyAnirvAhakastriguNapariNamastathA pratisa~nchAraH pratikUlopi vipariNAmosti tathA cha pratilomapariNAmena tattatkAryANAM svasvakAraNe laye jAte triguNAyAH prakR^iteH sAmyasthitireva pralaya iti sUchitam | tadA cha samAnapariNAmatvena vailakShaNyAnAvirbhAva iti bhAvaH || atha jAyamAnasya sukhaduHkhAdervivekArthaM traividhyaM vaktumekenAdAvAntaramAha | adhyAtmam || 6 || AtmAnamadhikR^ityetyadhyAtmam taddvividhaM shArIraM mAnasaM cheti shArIraM vAtapittashleShmavaiShamyanimittaM mAnasaM kAmakrodhalobhamoherShyAviShayavisheShadarshanAdarshananimittam | etadubhayamapi AntaropAyasAdhyatvAdadhyAtmamityuchyate || bAhyabhedadvayamAha dvAbhyAm | adhibhUtam || 7 || mAnuShapashupakShisarIsR^ipasthAvarAdibhUtAnyadhikR^itya tadadhibhUtamityarthaH || Adhidaivam || 8 || yakSharAkShasavinAyakagrahAdyAveshanimittametat | idaM dvayamapi bAhyopAyasAdhyatvAdbAhyamityuktam || nanu satsvapi vilakShaNeShu bahuShu padArtheShu puruShasya tatsambandhAbhAvAt kathaM tato duHkhamatastatsAmagrIM nirUpayiShurAdau buddhIndriyANyAha | pa~nchAbhibuddhayaH || 9 || abhito buddhyante j~nAyante vastUnyAbhirityabhibuddhayaH buddhIndriyANi chakShuHshrotraghrANarasanatvagAkhyAni rUpashabdagandharasasparshabodhakAni || anena cha j~nAnadvArA yogaM darshayituM karmendriyANyAha | pa~ncha karmayonayaH || 10 || pa~ncha indriyANi karmayonayaH karmaNAM vachanAdAnaviharaNotsargAnandAnAM yonayaH kAraNAni tAni cha vAkpANipAdapAyUpasthAkhyAni | anena karmaNA tattadviShayasAnnidhyena tattatsambandhaH sUchitaH || atha mahadaha~NkAramanasAmadhyavasAyAbhimAnasa~NkalpA asAdhAraNyo vR^ittayaH tAbhirvinendriyadvArA viShayagrahAsambhavAt taistadgrahoktyA tAsAM nirUpitaprAyatvena tatsAdhAraNI vR^ittirAha | pa~ncha vAyavaH || 11 || pa~nchasaMkhyAkAH prANApAnasamAnodAnavyAnAkhyAH vAyavaH mahadaha~NkAramanasAM sAdhAraNavR^ittayaH jIvanasAdhanAni | tatra prANo nAsAgrahR^innAbhipAdA~NguShThavR^ittiH apAnaH kR^ikATikApR^iShThapAyupArshvopasthavR^ittiH samAno hR^innAbhisarvasandhivR^ittiH udAno hR^itkaNThatAlumUrddhabhrUmadhyavR^ittiH vyAnastvavR^ittiriti || pa~nchAnamaupayogamAha | pa~ncha karmAtmAnaH || 12 || bhuktapItAhArajalAderasarudhirAdeshcha yathAyathaM prApaNameShAM karma tadekAnumeyatvena tatsvarUpAtmakatA (?) ityarthaH || 12|| nanvastu j~nAnakriyAdvArA mahadabhimAnasarvasa~NkalpAnAM viShayayogitvaM puruShasya svapariNAmitayA tanna ghaTate ityAsha~NkAM vinivartayiShurAha | pa~nchaparvAvidyA || 13 || anAtmasvAtmakhyAtiravidyA sA cha vidyAvirodhinI pa~nchaparvA bhavati tAni cha parvANi avidyAsmitArAgadveShAbhiniveshAkhyAni | tathA cha yadavidyayA viparyayeNAvadhAryate vastu asmitAdayastatsvabhAvAstadabhinivishante tatashchAtmano vivekena tatsambandha iti bhAvaH || 13|| pa~nchAshadbhedeshu pratyayasargeShu pa~nchaviparyayA nirUpitAH adhunA vishiShTeShvaShTAviMshatimashaktimAha | aShTAviMshatidhA.ashaktiH || 14 || indriyavadhA ekAdasha vuddhivadhAshcha saptadasha ityetAH ashaktaya uchyante | indriyavadhA yathA | bAdhiryaM kuShThatA.andhatvaM jaDatA.ajighratA tathA | mUkatAkauNyapa~NgutvaklaibyodAvartamandatAH | iti buddhivadhAstu navatuShTInAmaShTasiddhInAM cha viparyayAdbhavanti taditthaM jAtA ashaktayo.aShTAviMshatidheti || 14|| prasakte tuShTisiddhI evAha dvAbhyAm | navadhA tuShTiH || 15 || yathoktam | AdhyAtmikyashchatasraH prakR^ityupAdAnakAlabhAgyAkhyAH | bAhyAH viShayoparamAt pa~ncha nava tuShTayobhihitAH || iti asyArthaH vivekasAkShAtkAro hi prakR^itipariNAmabhedaH taM cha saiva karotIti kR^itaM dhyAnAbhyAseneti kenachidupadiShTe tatra tuShTiH prakR^ityAkhyA 1, atha prakR^iteH sarvAn pratyavisheShAnna kevalaM tata eva vivekasAkShAtkAraH kintu pravrajyayetyupadiShTe tuShTirupAdAnAkhyA 2, pravrajyApi kAlavisheShaNAdareNaiva vivekaM janayatyalamuttaptatayA ityupadiShTe tuShTiH kAlAkhyA 3, bhAgyenaiva vivekakhyAtiriti tuShTirbhAgyAkhyA 4, ityetAshchatasraH prakR^itivyatiriktamAtmAnamadhikR^itya jAyanta ityAdhyAtmikya uchyante | viShayAH shabdasparsharUparasagandhAkhyAH pa~ncha teShu arjanarakShaNakShayabhogahiMsAdoShadarshanaM tata uparamA viratayo.api pa~ncha te cha mahadaha~NkArAdInanAtmana AtmanobhimanyamAnasya vairAgye satyutpadyante.ato bAhyA uchyante | imAshcha nava uktaviparyayAH 5 ashaktibhiH 28 saha dvichatvAriMshat 42 siddhiparipanthitvAddheyAH || 15|| aShTadhAsiddhiH || 16 || tadyathA UhaH shabdodhyayanaM 3 duHkhavighAtAstrayaH 6 suhR^itprAptiH 7 dAna~ncha 8 siddhayoShTAviti tatropadeshamantareNa tattvaj~nAnasya svayamUhAdyA asiddhiH sA prathamA 1 anyadIyashAstrapAThamAkarNya j~nAnotpattau shabdAkhyA dvitIyA 2 adhyayanatastattvaj~nAne tR^itIyA 3 AdhyAtmikAdhidaivikAdhibhautikaduHkhatrayavighAtena tattvaj~nAne jAte siddhitrayam 6 j~nAnavatsuhR^ido lAbhena tattvaj~nAne suhR^itprAptyAkhyA saptamI 7 dhanAdinArAdhite j~nAnini tattvaj~nAne.aShTamI 8 atra duHkhavighAtarUpANAM tisR^iNAM siddhInAM mukhyatvamitarAsAM tadupAyatvAdgauNatvaM bobhyam | pa~nchaviparyayAdArabhyAShTasiddhiparyantamete pratyayasargAH teShu prakR^itipratyayAnyatAkhyAtiprepsubhirdvichatvAriMshadAdito heyAH siddhayastu upAdeyA iti tatsvarUpavyAkriyayaiva sUchitaM bhavati || 16|| pratyayasargamabhidhAya prakR^itisargamAha | dasha mUlikArthAH || 17 || dasha arthAH padArthAH mUlikAH santi mUlaM prakR^itiH puruShashcha tAvAshrayatvena vidyete yeShAm athavA mUlaM svabhAvaH sa prayojakatvenAsti yeShAmiti mUlikA mUlaprakR^itau puruShe cha vidyamAnA iti yAvat tathA cha rAjavArttikam | pradhAnAstitvamekatvamarthavattvamathAnyatA | pArArthyaM cha tathA naikyaM viyogo yoga eva cha || sheShavR^ittirakarttR^itvaM maulikArthAH smR^itA dasha || atraikatvamarthavattvaM pArArthyaM pradhAne anyatvaM prakR^ityapekShayA akartR^itvaM bahutvaM puruShe astitvaM yogo viyogashchobhayoH | sheShavR^ittiH a~NgA~NgibhAvena guNAnAM vR^ittiH sthUlasUkShmasharIrayoriti | atra prakR^itipuruShayoH sAdharmyavaidharmyanirUpaNena dvayoH pArthakyena j~nAnaM prakR^itipuruShAnyatAkhyAtibIjamiti sUchitaM bhavati | tathA chaiteShAM dharmANAM tattatsvabhAvabhUtatvena prakR^itisargatAvyavahAra iti || 17|| nanu buddhyAdibhireva triguNAtmakaiH sakalakAryasiddhau kimadhikaprakR^itya~NgIkAreNa ata Aha | anugrahasargaH || 18 || buddhyAdibhiH svakArye.aha~NkArAdau janayitavye prakR^iteranugrahasahAyopekShyate anyathA buddhiH kShINA satI nAlamaha~NkAraM janayitumiti sakalopi sargastadanugrahamUlaka evetyarthaH | ayameva prakR^ityApUra ityuchyate tathA cha prakR^ityaivAyaM sargo neshvareNa nApi brahmopAdAno nApyakAraNo neshvarAdhiShThitaprakR^itita iti sUchyate || 18|| tanmAtrasargamAha | chaturdashavidho bhUtasargaH || 19 || devatairyagyonamAnuShyabhedena bhUtasargashchaturdashaprakArako bhavati | tachchettham brAhmaprAjApatyaindrapaitragAndharvayAkSharAkShasapaishAchabhedenAShTavidho daivaH pashumR^igapakShisthAvarasarIsR^ipabhedena pa~nchavidhastairyagyona ekavidho mAnuShya iti || 19|| nanu puruShArthashiromaNIbhUtamokShatattvAkA~NkShA sati bandhasvarUpaj~nAna evopapadyate.ato bandhAnevAha | trividho bandhaH || 20 || viparyayAdatattvaj~nAnAjjAyamAno bandhastrividhaH | prAkR^ito vaikR^ito dAkShiNashcheti | tatra puruShadhiyA prakR^ityupAsanaM prAkR^ito bandhaH | tathA bhUtendriyAha~NkArabuddhyupAsanaM vaikR^itaH puruShatattvamajAnataH kevalamiShTApUrtakAriNo dAkShiNa iti trayANAmiti puruShasvarUpavedakatvAbhAve bandhakatvam || 20|| nanvetadaj~nAnatrayanivR^ittau kIdR^isho mokSho jAyata ityAha | trividho mokShaH || 21 || iShTApUrtAdikarmasvasAratAM puruShasvarUpopalabdhereva sAratAM buddhyamAnasya prathamaH tato bhUtendriyAdiShvapi vikAratAM tataH pR^ithagAtmAnaM jAnataH prakR^itirUpastR^itIyaH | yadyapi prathamadvitIyau na tAttvikamokShau tathApyaikadeshikAnyatAkhyatyA tAvadbandhApagamena mokShatvavyavahAra iti draShTavyam | atra bandhamokShasaMsArAH prakR^itAveva na puruShe savAsanakleshakarmAshayAnAmapariNAmini puruShe.asambhavAt tathA cha bhR^ityajayaparAjayayoH svAminyupachArAt prakR^itigatAnAM bandhAdInAM puruShe upachAra eva bhogApavargayoH prakR^itigatayorapi vivekAgrahAt puruShasambandhaH susAdhito bhavati | evaM cha dharmaj~nAnAj~nAnavairAgyAvairAgyaishvaryAnaishvaryaiH saptabhI rUpaiH prakR^itirbhogApavargarUpapuruShArthaM pratyAtmAnaM badhnAti tattvaj~nAnena vivekakhyAtyA ekena rUpeNa vimochayati itIdR^ishasya tattvaj~nAnasyAbhyAsAdAdaranairantaryadIrghakAlasevitAt sattvapuruShAnyatAsAkShAtkAri kevalaM j~nAnamutpadyate tenAnAdirapi viparyayavAsanA pratibadhyate tatashchAdhyavasAyAbhimAnasa~NkalpAlochanAni antarANi bAhyAshcha sarve vyApArA Atmani pratiShiddhA bhavanti ayameva mokSha iti siddhAntaH || 21|| nanu puruShaprakR^ityAdInAmalakShyANAM lakShyANAM cha ghaTapaTAdInAmakhilaprameyANAM laukikaiH kathamanubhavo vidheyo.ata Aha | trividhaM pramANam || 22 || asandigdhAviparItAnadhigataviShayA chittavR^ittirbodhashcha pauruSheyaH phalaM pramA tasyAH karaNaM pramANam | tat trividhaM pratyakShAnumAnashabdabhedAt | etenAdhikAnyupamAnAdIni naiyAyikAdyabhyupagatAni pramANAni eShvevAntarbhavantIti nAtiriktAnyupayujyante | tatrArthasannikR^iShTamindriyaM pratyakSham | vyApyavyApakabhAvapakShadharmatAj~nAnapUrvakamanumAnam | AptavachanAdvedAdirUpAchChabdamiti | visheShata eShAM lakShaNodAharaNAnyAkarAdavaseyAnIti shivam || 22|| ekasmiMstriguNAtmatattvayutito jAtA dvidhA sApyato dvitvaM prApya prakAshayatyavirataM bhogApavargau svataH | ityevaM parisUchayan matimatAM mohApahaM kApilaM sUtrANAmamalaM dvikadvayamidaM jIyAchchiraM chetasi || iti sarvopakAriNI saMkShiptakApilasUtravR^ittiH samAptA || ## Encoded and proofread by Dhaval Patel drdhaval2785 at gmail.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}