% Text title : Chanakya Niti Sutra % File name : chANakyasUtra.itx % Category : sUtra, major\_works, chANakya % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Chanakya (aka Kautilya) % Transliterated by : Sunder Hattangadi % Proofread by : Sunder Hattangadi % Latest update : April, 24, 2010 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Chanakya (Kautilya) Niti Sutra ..}## \itxtitle{.. chANakyAni athavA kauTilIyAni nItisUtrANi ..}##\endtitles ## atha prathamo.adhyAyaH .. sA shrIrvo.avyAt .. 1.. sukhasya mUlaM dharmaH ..2.. dharmasya mUlamarthaH .. 3.. arthasya mUlaM rAjyam .. 4.. rAjyamUlamindriyajayaH .. 5.. indriyajayasya mUlaM vinayaH .. 6.. vinayasya mUlaM vR^iddhopasevA .. 7.. vR^iddhasevAyA vij~nAnam .. 8.. vij~nAnenAtmAnaM sampAdayet .. 9.. sampAditAtmA jitAtmA bhavati .. 10.. jitAtmA sarvArthaiH sa.nyujyate .. 11.. svAmisampat prakR^itisampadaM karoti .. 12.. prakR^itisampadA hyanAyakamapi rAjyaM nIyate .. 13.. prakR^itikopaH sarvakopebhyo garIyAn .. 14.. avinItasvAmibhAvAdasvAmibhAvaH shreyAn .. 15.. sampAdyAtmAnamanvichChet sahAyAn .. 16.. nA.asahAsya mantranishchayaH .. 18.. naikaM chakraM paribhramati .. 19.. sahAyaH samo duHkhasukhayoH .. 17.. mAnI pratimAninamAtmadvitIyaM mantriNamutpAdayet .. 20.. avinItaM snehamAtreNa na mantre kurvIta .. 21.. shrutavantamupadhAshuddhaM mantriNaM kurvIta .. 21.. mantramUlAH sarvArambhAH .. 22.. mantrasa.nvaraNe kAryasiddhirbhavati .. 23.. mantraniHsrAvaH sarvam nAshayati .. 24.. pramAdAd dviShatAM vashamupayAsyati .. 25.. sarvadvArebhyo mantro rakShitavyaH .. 26.. mantrasampadA hi rAjyaM vivardhate .. 27.. shreShThatamAM mantragupitamAhuH .. 28.. kAryAkArya pradIpo mantraH .. 29.. mantrachakShuShA parachChidrANyavalokayanti .. 31 . mantrakAle na matsaraH kartavyaH .. 31.. akAmabuddhayo mantratattvArthadarshino mantriNaH .. 34.. ShaTkarNo mantrashChidyate .. 32.. trayANAmaikavAkye.asampratyayaH .. 33.. Apatsu snehayuktaM mitram .. 35.. mitrasa.ngrahaNe balaM sampadyate .. 36.. balavAn alabdhalAbhe prayateta .. 37.. alabdhalAbho nAlasasya .. 38.. alasena labdhamapi rakShituM na shakyate .. 39.. na chAlasasyayuktasya rakShitaM vivardhate .. 40.. na bhR^ityAn poShayati .. 41.. na tIrthaM pratipAdayati .. 42.. alabdhalAbhAdichatuShTayaM rAjatantram .. 43.. tachcha rAjyatantramAyataM nItishAstreShu .. 44.. rAjyatantreShvAyattau mantrAvApau .. 45.. mantraM svaviShaye kR^ityeShvAyattam .. 46.. AvApo maNDale sanniviShTaH .. 46.. sandhivigrahayoryonirmaNDalam .. 48.. nItishAstrAnugo rAjA .. 49.. anantaraprakR^itiH shatruH .. 50.. ekAntaritaM mitramiShyate .. 51.. hetutaH shatrumitre bhaviShyataH .. 52.. hIyamAnena sa sandhiM kurvIta .. 53.. tejo hi sandhAnahetustadarthinAm .. 54.. nAtaptalohaM lohena sandhatte .. 55.. balavAn hInena vigR^ihNIyAt .. 56.. na jyAyasA samena vA .. 57.. hastinaH pAdayuddhamiva balavadvigrahaH .. 58 . AmapAtramApena saha vinashyati .. 59.. ariprayatnamabhisamIkShyAtmarakShayA vaset .. 60.. sandhAyaikato vA yAyAt .. 58.. amitravirodhAdAtmarakShAmAvaset .. 59.. shaktihIno balavantamAshrayet .. 61.. durbalAshrayo duHkhamAvahati .. 62.. agnivad rAjAnamAshrayet .. 63.. rAj~nAH pratikUlaM nAcharet .. 64.. noddhataveshadharaH syAt .. 66.. na devacharitaM charet .. 65.. dvayorapIrShyatordvaidhIbhAvakurvIta .. 67.. na vyasanaparasya kAryAvAptiH .. 68.. indriyavashavartino nAsti kAryAvAptiH .. 69.. nAsti kAryaM dyutapravR^ittasya .. 70.. mR^igayAparasya dharmArthau vinashyataH .. 71.. na kAmAsaktasya kAryAnuShThAnam .. 73.. artheShu pAnavyasanI na gaNyate .. 72.. arthadUShakaM shrIH parityajati .. 76.. agnidahAdapi vishiShtaM vAkpAruShyam .. 74.. daNDapAruShyAt sarvajanadveShyo bhavati .. 75.. amitro daNDanItyAmAyattaH .. 77.. daNDanItimanuShThan prajAH sa.nrakShati .. 78.. daNDaH sarvasampadA yojayati .. 79.. daNDAbhAve trivargAbhAvaH .. 80.. daNDabhayAdakAryANi na kurvanti .. 81.. daNDanItyAmAyattamAtmarakShaNam .. 82.. Atmani rakShite sarvaM rakShitaM bhavati .. 83.. AtmAyattau vR^iddhivinAshau .. 84.. daNDanItyAdi vij~nAne praNIyate .. 85.. durbalo.api rAjA nAvamantavyaH .. 86.. nAstyagnerdaurbalyam .. 87.. daNDena praNIyate vR^ittiH .. 88.. vR^ittimUlo.arthalAbhaH .. 89.. arthamUlau dharmakAmau .. 90.. arthamUlam kAryam .. 91.. yatnaprayatnAt kAryasiddhirbhavati sa upAyaH .. 92.. upAyapUrvaM kAryaM na duShkaraM syAt .. 93.. anupAyapUrvaM kAryaM kR^itamapi vinashyati .. 94.. kAryArthinAmupAya eva sahAyaH .. 95.. kAryaM puruShakAreNa lakShyaM sampadyate .. 96.. puruShakAramanuvartate daivam .. 97.. daivaM vinA atiprayatnaM karoti yattad viphalam .. 98.. anIhamAnasya vR^ittirna sampadyate .. 99.. pUrvaM nishchitya pashchAtkAryamArabheta ..100.. iti chANakyasUtre prathamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip atha dvitIyo.adhyAyaH .. arthamUlaM sarvakAryaM yadalpaprayatnAt kAryasiddhirbhavati .. 1.. upAyapUrvaM kAryaM na duShkaraM syAt .. 2.. anupAyapUrvakAryaM kR^itamapi vinashyati .. 3.. kAryArthinAmupAya eva sahAyaH .. 4.. kAryaM puruShakAreNa lakShyaM sampadyate .. 5.. puruShakAramanuvartate daivam .. 6.. daivaM vinA.atiprayatnaM yatkaroti tadviphalam .. 7.. asamAhitasya kAryaM na vidyate .. 8.. pUrvaM nishchitya pashchAtkAryamArabheta .. 9.. kAryAntare dIrghasUtratA na kartavyA .. 10.. na chalachittasya kAryAvAptiH .. 11.. hastagatAvamAnanAt kAryavyatikramo bhavati .. 12.. doShavarjitAni kAryANi durlabhAni .. 13.. duranibandhaM kAryaM na Arabheta .. 14.. kAlavit kAryaM sAdhayet .. 15.. kAlAtikramAt kAla eva phalaM pibati .. 16.. kShaNaM prati kAlavikShepaM na kuryAt sarvakR^iteShu .. 17.. deshakAlavibhAgau j~nAtvA kAryamArabheta .. 18.. daivahInaM kAryaM susAdhamapi dussAdhaM bhavati .. 19.. nItij~no deshakAlau parIkSheta .. 20.. parIkShyakAriNi shrIshchiraM tiShThati .. 21.. sarvAshcha sampadaH sarvopAyena parigR^ihNIyAt .. 22.. bhAgyavantamapyaparIkShyakAriNaM shrIH parityajati .. 23.. j~nAtvA.anumAnaishcha parIkShA kartavyA .. 24.. yo yasminkarmaNi kushalastaM tasminneva yojayet .. 25.. dussAdhamapi susAdhaM karotyupAyaj~naH .. 26.. aj~nAninA kR^itamapi na bahumantavyaM yAdR^ichChikatvAt .. 27.. kR^imayo.apo hi kadAchit rUpAntarANi kurvanti .. 28.. siddhasyaiva kAryasya prakAshanaM kartavyam .. 29.. j~nAnavatAmapi daivamAnuShadoShAt kAryANi duShyanti .. 30.. daivaM doShaM shAntikarmaNA pratiShedhayet .. 31.. mAnuShIM kAryavipattiM kaushalena vinivArayet .. 32.. kAryavipattau doShAn varNayanti bAlishAH .. 33.. kAryArthinA dAkShiNyaM na kartavyam .. 34.. kShIrArthi vatso mAturUdhaH pratihanti .. 35.. aprayatnAt kAryavipattirbhavet .. 36.. na daivamAtrapramANAnAM kAryasiddhiH .. 37.. kAryabAhyo na poShayatyAshritAn .. 38.. yaH kAryaM na pashyati so.andhaH .. 39.. pratyakShaparokShanumAnaiH kAryANi parIkSheta .. 40.. aparIkShakAriNaM shrIH parityajati .. 41.. parIkShya tAryA vipattiH .. 42.. svashaktiM j~nAtvA kAryamArabheta .. 43.. svajanaM tarpayayitvA yashsheShabhojI so.amR^itabhojI .. 44.. samyaganuShThAnAdAyamukhAni vardhante .. 45.. nAsti bhIroH kAryachintA .. 46.. svAminaH shIlaM j~nAtvA kAryArthI kAryaM sAdhayet .. 47.. dhenoshshIlaj~no hi kShIraM bhu~Nkte .. 48.. kShudre guhyaprakAshanamAtmavAn na kuryAt .. 49.. Ashritairapyavamanyate mR^idusvabhAvaH .. 50.. tIkShNadaNDaH sarveShAmudvejanIyo bhavati .. 51.. yathArhadaNDakArI syAt .. 52.. alpasAraM shrutavantamapi na bahumanyate lokaH .. 53.. atibhAraH puruShamavasAdayati .. 54.. yaH sa.nsadi paradoShaM sha.nsati sa svadoShabahutvameva prakhyApayati .. 55.. AtmAnameva nAshayatyanAtmavatAM kopaH .. 56.. nAstyaprApyaM satyavatAm .. 57.. na kevalena sAhasena kAryasiddhirbhavati .. 58 vyasanArto vismaratyavashyakartavyAn .. 59.. nAstyanantarAyaH kAlavikShepe .. 60.. asa.nshayavinAshAt sa.nshayavinAshaH shreyA .. 61.. kevalaM dhanAni nikSheptuM na svArthaM na dAnaM na dharmaH .. 62.. nAryA Agato.arthaH tadviparItamanarthabhAvaM bhajate .. 63.. yo dharmArthau na vyarthayati sa kAmaH tadviparIto.anarthasevI .. 64.. R^ijusvabhAvapro jano durlabhaH .. 65.. avamAnenAgatamaishvaryamavamanyata eva sAdhuH .. 66.. bahUnapi hi guNAnekadoSho grasati .. 67.. mahAtmanA paraM sAhasaM na kartavyam .. 68.. kadAchidapi chAritraM na la~Nghayet .. 69.. kShudhA.a.arto na tR^iNaM charati si.nhaH .. 70.. prANAdapi pratyayo rakShitavyaH .. 71.. pishuno netA putradArairapi tyajyate .. 72.. iti dvitIyo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip atha tR^itIyo.adhyAyaH .. bAlAdapi yuktamartha shR^iNuyAt .. 1.. satyamapyashraddheyaM na vadet .. 2.. nAlpadoShAdbahuguNAstyajyante .. 3.. vipashchitsvapi sulabhA doShAH .. 4.. nAsti ratnamakhaNDitam .. 5.. maryAdAtItaM na kadAchidapi vishvaset .. 6.. apriye kR^ite priyamapi dveShyaM bhavati .. 7.. namantyapi hi tulAkoTiH kR^ipodakakShayaM karoti .. 8.. satAM mataM nAtikrAmet .. 9.. guNavadAshrayAn nirguNo.api guNI bhavati .. 10.. kShIrAshritaM jalaM kShIramiva bhavati .. 11.. mR^itpiNDe.api pATalipuShpaM svagandhamutpAdayati .. 12.. rajataM kanakasa~NgAt kanakaM bhavati .. 13.. upakartaryapakartumichChatyabudhaH .. 14.. na pApa karmaNAmAkroshabhayam .. 15.. utsAhavatAM shatravo.api vashIbhavanti .. 16.. vikramadhanA hi rAjAnaH .. 17.. nAstyAlasyaihikamAmuShmikaM vA .. 18.. nirutsAhAddaivaM patati .. 19.. matsyArthIva jAlamupayujyArthaM gR^ihNIyAt .. 20.. avishvasteShu vishvaso na kartavyaH .. 21.. viShaM viShameva sArvakAlam .. 22.. arthasamAdAne vairiNAM sa~Nga eva na kartavyaH .. 23.. arthasiddhau vairiNaM na vishvaset .. 24.. arthAdhIna eva niyatasambandhaH .. 25.. shatrorapi sutaH sakhA rakShitavyaH .. 26.. yAvachChatroshchChidraM pashyati tAvaddhastena vA skandhena vA sa.nvAhyaH Chidre tu praharet .. 27.. AtmaChidraM na prakAshayet .. 28.. ChidraprahAriNaH shatravo.api .. 29.. hastagatamapi shatruM na vishvaset. 30.. svajanasya durvR^itaM nivArayet .. 31.. svajanAvamAno.api manasvinAM duHkhamAvahati .. 32.. ekA~NgadoShaH puruShamavasAdayati .. 33.. shatruM jayati suvR^ittatA .. 34.. nikR^itipriyA nIchAH .. 35.. nIchasya matirna dAtavyA .. 36.. nIcheShu vishvAso na kartavyaH .. 37.. supUjito.api durjanaH pIDayatyeva .. 38.. chandanadInapi dAvo.agnirdahatyeva .. 39.. kadA.api kamapi puruShaM nAvamanyeta .. 40.. kShantavyamiti puruShaM na bAdheta .. 41.. bhartrA.adhikaM rahasyuktaM vaktumachChintyabudhaH .. 42.. anurAgstu phalena ##(##hitena##)## sUchyate .. 43.. Aj~nAphalamaishvaryam .. 44.. dAtavyamapi bAlishaH parikleshena dAsyati .. 45.. mahadaishvaryaM prApyApi adhR^itimAn vinashyati .. 46.. nAstyadhR^iteraihikamAmuShmikaM vA .. 47.. na durjanaiH saha sa.nsargaH kartavyaH .. 48.. shauNDahastagataM payo.apyavamanyate janaH .. 49.. kAryasa~NkaTeShvarthavyavasAyinI buddhiH .. 50.. mitabhojanaM svAsthyam .. 51.. pathyamapyapathyAjIrNe nAshnIyAt .. 52.. jIrNabhojinaM vyAdhirnopasarpati .. 53.. jIrNasharIre vardhamAnaM vyAdhiM nopekSheta .. 54.. ajIrNe bhojanaM duHkham .. 55.. shatrorapi vishiShyate vyAdhiH .. 56.. dAnaM nidhAnamanugAmi .. 57.. paTutare.api tR^iShNApare sulabhamatisandhAnam .. 58.. tR^iShNayA matishChAdyate .. 59.. kAryabahutve bahuphalamAyatikaM kuryAt .. 60.. svayamevAvaskannaM kAryaM nirIkSheta .. 61.. mUrkheShu sAhasaM niyatam .. 62.. mUrkheShu vivAdo na kartavyaH .. 63.. mUrkheShu mUrkhavadeva kathayet .. 64.. AyasairAyasaM Chedyam .. 65.. nAstyadhImatassakhA .. 66.. iti tR^itIyo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip atha chaturtho.adhyAyaH .. dharmeNa dhAryate lokaH .. 1.. pretamapi dharmAdharmAvanugachChataH .. 2.. dayA dharmasya janmabhUmiH .. 3.. dharmamUle satyadAne .. 4.. dharmeNa jayati lokAn .. 5.. mR^ityarapi dharmiShThaM rakShati .. 6.. dharmAdviparItaM pApaM yatra yatra prasajyate tatra tatra dharmAvamatireva mahatI prasajyate .. 7.. upasthitavinAshAnAM prakR^itiH AkAreNa kAryeNa cha lakShyate .. 8.. AtmavinAshaM sUchayatyadharmabuddhiH .. 9.. pishunavAdino rahasyaM kutaH .. 10.. pararahasyaM naiva shrotavyam .. 11.. vallabhasya svArthaparatvamadharmayuktam .. 12.. svajaneShvapyatikramo na kartavyaH .. 13.. matA.api duShTA tyAjyA .. 14.. svahasto.api viShadigdhashChedyaH .. 15.. paro.api cha hito bandhuH .. 16.. kakShAdapyauShadhaM gR^ihyate .. 17.. nAsti choreShu vishvAsaH .. 18.. apratIkAreShvanAdaro na kartavyaH .. 19.. vyasanaM manAgapi bAdhate .. 20.. amaravadarthajAtamArjayet .. 21.. arthavAn sarvalokasya bahumataH .. 22.. mahendramapyarthahInaM na bahumanyate lokaH .. 23.. dAridryaM khalu puruShasya sajIvitaM maraNam .. 24.. virUpo.apyarthavAn surUpaH .. 25.. adAtAramapyarthavantamarthino na tyajanti .. 26.. akulIno.api dhanavAn kulInAdvishiShTaH .. 27.. nAstyavamAnabhayamanAryasya .. 28.. nodyogavatAM vR^ittibhayam .. 29.. na jitendriyANAM viShayabhayam .. 30.. na kR^itArthAnAM maraNabhayam .. 31.. kasyachidarthaM svamiva manyate sAdhuH .. 32.. paravibhaveShvAdaro na kartavyaH .. 33.. paravibhaveShvAdaro.api nAshamUlam .. 34.. palAlamapi paradravyaM na hartavyam .. 35.. paradravyApaharaNamAtmadravyanAshahetuH .. 36.. na chauryAt paraM mR^ityupAshaH .. 37.. yavAgUrapi prANadhAraNaM karoti kAle .. 38.. na mR^itasyauShadhaM prayojanam .. 39.. samakAle prabhutvasyaprayojanaM bhavati .. 40.. nIchasya vidyAH pApakarmaNyeva taM yojayanti .. 41.. payaHpAnamapi viShavardhanaM bhuja~Ngasya na tvamR^itaM syAt .. 42.. na dhAnyasamo hyarthaH .. 43.. na kShudhAsamaH shatruH .. 44.. akR^iterniyatA kShut .. 45.. nAstyabhakShaM kShudhitasya .. 46.. indriyANi pratipadaM narAna jarAvashAn kurvanti .. 47.. sAnukroshaM bhartAramAjIvet .. 48.. lubdhasevI pAvakechChayA khadyotaM dhamati .. 49.. visheShaj~naM svAminamAshrayet .. 50.. puruShasya maithunaM jarA .. 51.. strINAmamaithunaM jarA .. 52.. na nIchottamayotvaivAhaH .. 53.. agamayAgamanAdAyuryashaH puNyAni kShIyante .. 54.. nAstyaha~NkArasamaH shatruH .. 55.. sa.nsadi shatru na parikrosheta .. 56.. shatruvyasanaM shravaNasukham .. 57.. adhanasya buddhirna vidyate .. 58.. hitamapyadhanasya vAkyaM na gR^ihyate .. 59.. adhanaH svabhAryayA.apyavamanyate .. 60.. puShpahInaM sahakAramapi nopAsate bhramarAH .. 61.. iti chaturtho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip atha pa~nchamo.adhyAyaH .. vidyA dhanamadhanAnAm .. 1.. vidyA chorairapi na grAhyA .. 2.. vidyA sulabhA khyAtiH .. 3.. yashaH sharIraM na vinashyati .. 4.. yaH parAthamanyamupasarpati sa satpuruShaH .. 5.. indriyANAM prashamaM shAstram .. 6.. akAryapravR^itteH shAstrA~NkushaM nivArayati .. 7.. nIchasya vidyA nopetavyA .. 8.. mlechChabhAShaNaM na shikSheta .. 9.. mlechChAnAmapi suvR^ittaM grAhyam .. 10.. guNe na matsaraH kartavyaH .. 11.. shatrorapi suguNo grAhyaH .. 12.. viShAdapyamR^itaM grAhyam .. 13.. avasthayA puruShaH saMmAnyate .. 14.. sthAna eva narAH pUjyante .. 15.. AryavR^itamanutiShThet .. 16.. kadApi maryAdAM nAtikrAmet .. 17.. nAstyarghaH ouruSharatnasya .. 18.. na strIratnasamaM ratnam .. 19.. sudurlabhaM hi ratnam .. 20.. ayasho bhayaM bhayeShu .. 21.. nAstyalasasya shAstrAdhigamaH .. 22.. na straiNasya svargAptirdharmakR^ityaM cha .. 23.. striyo.api straiNamavamanyante .. 24.. na puShpArthI si~nchati shuShkatarum .. 25.. adravyaprayatno vAlikAkvAthanAdananyaH .. 26.. na mahAjanahAsaH kartavyaH .. 27.. kAryasampadaM nimittAni sUchayanti .. 28.. nakShatrAdapi nimittAni visheShayanti .. 29.. na tvaritasya nakShatraparIkShA .. 30.. parichaye doShA na Chadyante .. 31 . svayamashuddhaH parAnAsha~Nkate .. 32.. svabhAvo duratikramaH .. 33.. aparAdhAnurUpo daNDaH .. 34.. prashnAnurUpaM prativachanam .. 35.. vibhavAnurUpamAbharaNam .. 36.. kulAnurUpaM vR^itam .. 37.. kAryAnurUpaH prayatnaH .. 38.. pAtrAnurUpaM dAnam .. 39.. vayo.anurUpao veShaH .. 40.. svAmyanukUlo bhR^ityaH .. 41.. bhatR^ivashavartinI bhAryA .. 42.. guruvashAnuvartI shiShyaH .. 43.. pitR^ivashAnuvartI putraH .. 44.. atyupachAraH sha~NkitavyaH .. 45.. svAmini kupite svAminamevAnuvarteta .. 46.. mAtR^itADito vatso mAtaramevAnuroditi .. 47.. snehavataH svalpo hi roShaH .. 48.. bAlishaH AtmaChidraM na pashyati api tu parachChidrameva pashyati .. 49.. sadopachAraH kitavaH .. 50.. kAmyairvisheShairUpachAramupachAraH .. 51.. chiraparichitAnAmatyupachAraH sha~NkitavyaH .. 52.. shvasahasrAdekAkinI gauH shreyasI .. 53.. shvo mayUrAdadya kapoto varaH .. 54.. atisa~Ngo doShamutpAdayati .. 55.. sarvaM jayatyakrodhaH .. 56.. yadyapakAriNI kopaH kartavyaH tarhi svakope evakopaH kartavyaH .. 57.. matimatsu mUrkhamitraguruvallabheShu vivAdo na kartavyaH .. 58.. nAstyapishAchamaishvaryam .. 59.. nAsti dhanavatAM sukarmasu shramaH .. 60.. nAsti gatishramo yAnavatAm .. 61.. alohamayaM nigaDaM kalatram .. 62.. yo yasmin karmaNi kushalaH sa tasmin yoktavyaH .. 63.. duShkalatraM manasvinAM sharIrakarshanam .. 64.. apramatto dArAn nirIkSheta .. 65.. strIShu ki.nchidapi na vishvaset .. 66.. na samAdhiH strIShu lokaj~natA cha .. 67.. gurUNAM mAtA garIyasI .. 68.. sarvAvasthAsu mAtA bhartavyA .. 69.. vairUpyamala~NkAreNAchChAdyate .. 70.. strINAM bhUShaNaM lajjA .. 71.. viprANAM bhUShaNaM vedaH .. 72.. sarveShAM bhUShaNaM dharmaH .. 73.. bhUShaNAnAM bhUShaNaM savinaya vidyA .. 74.. iti pa~nchamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip atha ShaShTho.adhyAyaH .. anupadravaM deshamAvaset .. 1.. sAdhujanabahulo deshaH AshrayaNIyaH .. 2.. rAj~no bhetavyaM sArvakAlam .. 3.. na rAj~naH paraM daivatam .. 4.. sudUramapi dahati rAjavahniH .. 5.. riktahasto na hAjAnamabhigachChet guruM daive cha .. 6.. kuTimbino bhetavyam .. 7.. gantavyaM cha sadA rAjakulam .. 8.. rAjapuruShaiH sambandhaM kuryAt .. 9.. hAjadAshI na sevitavyA .. 10.. na chakShuShA.api rAjAnaM nirIkSheta .. 11.. putre guNavati kuTumbinaH svargaH .. 12.. putrA vidyAnAM pAraM gamachitavyAH .. 13.. janapadArthaM grAmaM tyajet .. 14.. grAmArthaM kuTumbastyajate .. 15.. atilAbhaH putralAbhaH .. 16.. durgaterayaH pitarau rakShati sa putraH .. 17.. yaH kulaM prakhyApayati sa putraH .. 18.. nAnapatyasya svargaH .. 19.. yA prasUte sA bhAryA .. 20.. tIrthasamavAye putravatImanugachChet .. 21.. na tIrthAbhigamanAdbrahmacharyaM nashyati .. 22.. na parakShetre bIjaM vinikShipet .. 23.. putrArthA hi striyaH .. 24.. svadAsIparigraho hi svasyaiva dAsabhAvApAdanam .. 25.. upasthitavinAshaH pathyavAkyaM na shR^iNoti .. 26.. nAsti dehinAM sukhaduHkhAbhAvaH .. 27.. mAtaramiva vatsAH sukhaduHkhAni kartAramevAnugachChanti .. 28.. tilamAtramapyupakAraM shailamAtraM manyate sAdhuH .. 29.. upakAro.anArthaShvakartavyaH .. 30.. pratyupakArabhayAdanAryaH shatrurbhavati .. 31.. svalpopakArakR^ite.api pratyupakAraM kartumAryo jAgarti .. 32.. na kadA.api devatA mantavyA .. 33.. na chakShuShaH samaM jyotirasti .. 34.. chakShurhi sharIriNAM netA .. 35.. apachakShuShaH kiM sharIreNa .. 36.. nApsu mUtraM kuryAt .. 37.. na nagno jalaM pravishet .. 38.. yathA sharIraM tathA j~nAnam .. 39.. yathA buddhistathA vibhavaH .. 40.. agvAvakniM na ni~Nipet .. 41.. tapasvinaH pUjanIyAH .. 42.. paradArAn na gachChet .. 43.. annadAnaM bhrUNahatyAmapi mArShTi .. 44.. na vedabAhyo dharmaH .. 45.. katha.nchidapi dharmaM niSheveta .. 46.. svargaM nayati sUnR^itam .. 47.. nAsti satyAt paraM tapaH .. 48.. satyaM svargasya sAdhanam .. 49.. satyena dhAryate lokaH .. 50.. satyAddevo varShati .. 51.. nAnR^itAt pAtakaM param .. 52.. na mImA.nsyA guravaH .. 53.. khalatvaM nopeyAt .. 54.. nAsti khalasya mitram .. 55.. lokayAtrA daridraM bAdhate .. 56.. atishUro dAnashUraH .. 57.. gurudevabrAhmaNeShu bhaktirbhUShaNam .. 58.. sarvasya bhUShaNaM vinayaH .. 59.. akulIno.api vinItaH kulInAtvishiShTaH .. 60.. AchArAdAyurvardhate kIrtiH shreyashcha .. 61.. priyamapyahitaM na vaktavyam .. 62.. bahujanaviruddhamekaM nAnuvarteta .. 63.. na kR^itArthasya nIcheShu sambandhaH .. 64.. R^iNashatruvyAdhayo niHsheShAH kartavyAH .. 65.. bhUtyanuvartanaM puruShasya rasAyanam .. 66.. nArthiShvavaj~nA narakAnnivartanam .. 67.. duShkaraM karma kArayitvA kartAramavamanyate nIchaH .. 68.. nAkR^itaj~nasya narakAnnivartanam .. 69.. jihvAyattau vR^iddhivanAshau .. 70.. viShayAmR^itayorAkarI jihvA .. 71.. priyavAdino na shatruH .. 72.. stutA api devatAstuShyanti .. 73.. anantamapi durvachanaM chiraM tiShThati .. 74.. rAjadviShTaM na vaktavyam .. 75.. shrutisukhAt kokilAnApAdapi tuShyanti janAH .. 76.. svadharmahetuH satpuruShaH .. 77.. nAstyarthino gauravam .. 78.. strINAM bhUShaNaM saubhAgyam .. 79.. shatrorapi na pAtanIya vR^ittiH .. 80.. aprayatnodakaM kShetram .. 81.. eraNDamavalambya ku~njaraM na kopayet .. 82.. atipravR^iddhApi shAlmalI vAraNastambho na bhavati .. 83.. atidIrgho.api karNikAro na musalI bhavati .. 84.. atidIpto.api khadyoto na pAvakaH .. 85.. na pravR^iddhatvaM guNahetuH .. 86.. sujIrNo.api puchumaldo na sha~NkulAyate .. 87.. yathA bIjaM tathA niShpattiH .. 88.. yathA shrutaM tathA buddhiH .. 89.. yathA kulaM tathA.a.achAram .. 90.. sa.nskR^itaH pichumando na sahakAro bhavati .. 91.. na chAgataM sukhaM tyajet .. 92.. svayameva duHkhamadhigachChati .. 93.. rAtrichAraNaM na kuryAt .. 94.. na chArdharAtraM svapet .. 95.. tadvidvidbhiH parIkSheta .. 96.. paragR^ihamakAraNato na pravishet .. 97.. j~nAtvA.api doShameva karoti lokaH .. 98.. shAstrapradhAnA lokavR^ittiH .. 99.. shAstrAbhAve shiShTAchAramanugachChet .. 100.. nAcharitAchChastraM garIyaH .. 101.. dUrasthamapi chAchakShuH pashyati rAjA .. 102.. gatAnugatiko lokaH .. 103.. yamanujIvet taM nApavadet .. 104.. iti ShaShTho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip atha saptamo.adhyAyaH .. tapassAra indriyanigrahaH .. 1.. durlabhaH strIbandhanAnmokShaH .. 2.. strInAma sarvAshubhAnAM kShetram .. 3.. na cha strINAM puruShaparIkShA .. 4.. strINAM manaH kShaNikam .. 5.. ashubhadveShiNaH strIShu na prasaktA bhaveyuH .. 6.. yaj~naphalaj~nAstrivedavidaH .. 7.. svargasthAnaM na shAshvataM api tu yAnatpuNyaphalam .. 8.. na cha svargapatanAt paraM duHkham .. 9.. dehI dehaM tyaktvA aindrapadaM na vA~nChati ..10.. duHkhAnAmauShadhaM nirvANam .. 11.. anAryasambandhAdvaramAryashatrutA .. 12.. nihanti durvachanaM kulam .. 13.. na putrasa.nsparshAt paraM sukham .. 14.. vivAde dharmamanusmaret .. 15.. nishAnte kAryaM chintayet .. 16.. pradoShe na sa.nyogaH kartavyaH .. 17.. upasthitavinAshaH durnayaM shubhaM manyate .. 18.. kShIrArthinaH kiM kariNyA .. 19.. na dAnasamaM vashyam .. 20.. parAyatteShUtkaNThAM na kuryAt .. 21.. atsamR^iddhirasadbhareva bhujyate .. 22.. nimbaphalaM kAkairhi bhujyate .. 23.. nAmbhodhistR^iShNAmapohati .. 24.. vAlikA api svaguNamAshrayante .. 25.. santo.asatsu na ramante .. 26.. ha.nsaH pratavane na ramate .. 27.. arthArthaM pravartate lokaH .. 28.. AshayA badhyate lokaH .. 29.. na cha AshAparaiH shrI saha tiShThati .. 30.. AshApare na dhairyam .. 31.. dainyAnmaraNamuttamam .. 32.. AshAlajjAM vyapohati .. 33.. na mAtrA saha vAshaH kartavyaH .. 34.. AtmA na stotavyaH .. 35.. na divA svapnaM kuryAt .. 36.. na chAsannapi pashyatyaishvaryAndhaH nApi shruNotIShTaM vAkyam .. 37.. strINAM na bharituH paraM daivatam tadanuvartanaM tAsAmubhayasaukhyam .. 38.. atithiabhyAgataM cha pUjayedyathAvidhi .. 39.. nAsti havyasya vyAghAtaH .. 40.. shatrurmitravat pratibhAti .. 41.. mR^igatR^iShNA jalavadbhAti hi .. 42.. iti saptamo.adhyAyaH .. athAShTamo.adhyAyaH .. dhuramedhaso.asachChAstraM mohayati .. 1.. satsa~NgaH svargavAsaH .. 2.. AryAH svamiva paraM manvate .. 3.. rUpAnuvartI guNaH .. 4.. yatra sukhena vartate tadeva sthAnam .. 5.. vishvAsaghAtino na niShkR^itiH .. 6.. daivAyattaM na shochet .. 7.. AshritaduHkhamAtmana iva manyate sAdhuH .. 8.. hR^idgatamAchChAdyAnyadvadatyanAryaH .. 9.. buddhihInaH pishAchatulyaH .. 10.. asahAyaH pathi na gachChet .. 11.. putro na stotavyaH .. 12.. svAmI stotavyo.anujIvibhiH .. 13.. dharmakR^ityAni sarvANi svAmina ityeva ghoShayet .. 14.. rAjAj~nAM nAtila~Nghayet .. 15.. yathA.a.aj~naptaM tathA kuryAt .. 16.. nAsti buddhimatAM shatruH .. 17.. AtmaChidraM na prakAshayet .. 18.. kShamAvAneva sarvaM sAdhayati .. 19.. ApadarthaM dhanaM rakShet .. 20.. sAhasavatAM prAyaM kartavyam .. 21.. shvaH kAryamadya kurvIta .. 22.. AparAhNikaM pUrvAhNa eva kartavyam .. 23.. vyavahArAnulomo dharmaH .. 24.. sarvaj~natA lokaj~natA .. 25.. shAstraj~no.apyalokaj~no mUrkhatulyaH .. 26.. shAtraprayojanaM tattvadarshanam .. 27.. tattvaj~nAnaM kAryameva prakAshayati .. 28.. vyavahAre pakShapAto na kartavyaH .. 29.. dharmAdapi vyavahAro garIyAn .. 30.. AtmA hi vyavahArasya sAkShI .. 31.. sarvasAkShI hyAtmA .. 32.. na syAt kUTasAkShI .. 33.. kUTasAkShiNo narake patanti .. 34.. prachChannapApAnAM sAkShiNo mahAbhUtAni .. 35.. AtmanaH pApamAtmaiva prakAshayati .. 36.. vyavahAro.antargatamAkAraH sUchayati .. 37.. AkArasa.nvaraNaM devAnAmapyashakyam .. 38.. chorarAjapuruShebhyo vittaM rakShet .. 39.. durdarshanA hi rAjAnaH prajA rakShanti .. 40.. sudarshanA rAjAnaH prajA rakShanti .. 41.. nyAyayuktaM rAjAnaM mAtaraM manyante prajAH .. 42.. tAdR^ishaH sa rAjA iha sukhaM tataH svargaN chApnoti .. 43.. ahi.nsAlakShaNo dharmaH .. 44.. svasharIramapi parasharIraM manyate sAdhuH .. 45.. mA.nsabhakShaNamapyuktaM sarveShAm .. 46.. na sa.nsArabhayaM j~nAnavatAm .. 47.. vij~nAnadIpena sa.nsArabhayaM nivartayati .. 48.. sarvamavityaM bhavati .. 49.. kR^imishankR^inmUtrabhAchanaM sharIraM puNyatayapApajanmahetuH .. 50.. janmamaraNAdiShu tu duHkhameva .. 51.. tapasA svargamApnoti .. 52.. kShamAyuktasya tapo vivardhate .. 53.. tasmAt sarveShAM sarvakAryasiddhirbhavati .. 54.. ityaShTamo.adhyAyaH .. iti kauTilIyAni nItisUtrANi sampUrNam .. ## Encoded and proofread by Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}