% Text title : advaitamakaranda % File name : advaitamakaranda.itx % Category : major\_works % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : lakSmIdharakavi % Transliterated by : Br. Pranipata Chaitanya pranipatachaitanya [ at ] yahoo.co.in % Proofread by : Sunder Hattangadi % Latest update : January 1, 2012 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Advaita Makaranda ..}## \itxtitle{.. advaitamakarandaH ..}##\endtitles ## shrIlakShmIdharakavivirachitaH advaitamakarandaH svayaMprakAshakR^itaTIkAsahitaH evam rasAbhivya~njikAvyAkhyAsahitaH || atha advaitamakarandaH || kaTAkShakiraNAchAntanamanmohAbdhaye namaH | anantAnandakR^iShNAya jaganma~NgalamUrtaye || 1|| ahamasmi sadA bhAmi kadAchinnAhamapriyaH | brahmaivA.ahamataH siddhaM sachchidAnandalakShaNam || 2|| mayyevodeti chidvyomni jagadgandharvapattanam | ato.ahaM na kathaM brahma sarvadnyaM sarvakAraNam || 3|| na svataH pratyabhidnyAnAnniraMshatvAnna chAnyataH | na chAshrayavinAshAnme vinAshaH syAdanAshrayAt || 4|| na shoShaploShavikledachChedAshchinnabhaso mama | satyairapyanilAgnyambhaH shastraiH kimuta kalpitaiH || 5|| AbhArUpasya vishvasya bhAnaM bhAsaMnidhervinA | kadAchinnAvakalpeta bhA chAhaM tena sarvagaH || 6|| na hi bhAnAdR^ite sattvaM narte bhAnaM chito.achitaH | chitsambhedo.api nAdhyAsAdR^ite tenAhamadvayaH || 7|| na deho nendriyaM chAhaM na prANo na mano na dhIH | mamatAparirabdhatvAdAkrIDatvAdidaM dhiyaH || 8|| sAkShI sarvAnvitaH preyAnahaM nAhaM kadAchana | pariNAmaparichChedaparitApairupaplavAt || 9|| supte.ahami na dR^ishyante duHkhadoShapravR^ittayaH | atastasyaiva saMsAro na me saMsartR^isAkShiNaH || 10|| suptaH suptiM na janAti nA.asupte svapnajAgarau | jAgratsvapnasuShuptInAM sAkShyato.ahamatadR^ishaH || 11|| vidnyAnaviratiH suptistajjanma svapnajAgarau | tatsAkShiNaH kathaM me syurnityadnyAnasya te trayaH || 12|| ShaD.hvikAravatAM vettA nirvikAro.ahamanyathA | tadvikArAnusandhAnaM sarvathA nAvakalpate || 13|| tena tena hi rUpeNa jAyate lIyate muhuH | vikAri vastu tasyaiShAmanusandhAtR^itA kutaH || 14|| na cha svajanma nAshaM vA draShTumarhati kashchana | tau hi prAguttarAbhAvacharamaprathamakShaNau || 15|| na prakAshe.ahamityuktiryatprakAshaikabandhanA | svaprakAshaM tamAtmAnamaprakAshaH kathaM spR^ishet || 16|| tathApyAbhAti ko.apyeSha vichArAbhAvajIvanaH | avashyAyashchidAkAshe vichArArkodayAvadhiH || 17|| AtmAdnyAnamahAnidrAjR^imbhite.asmin jaganmaye | dIrghasvapne sphurantyete svargamokShAdivibhramAH || 18|| jaDAjaDavibhAgo.ayamajaDe mayi kalpitaH | bhittibhAge same chitracharAcharavibhAgavat || 19|| chetyoparAgarUpA me sAkShitApi na tAttvikI | upalakShaNameveyaM nistara~NgachidambudheH || 20|| amR^itAbdherna me jIrNirmR^iShA DiNDIrajanmabhiH | sphaTikArdro me rAgaH svApnasaMdhyAbhravibhramaiH || 21|| svarUpameva me sattvaM na tu dharmo nabhastvavat | madanyasya sato.abhAvAnna hi sA jAtiriShyate || 22|| svarUpameva me dnyAnaM na guNaH sa guNo yadi | anAtmatvamasattvaM vA dnyeyAdnyeyatvayoH patet || 23|| ahameva sukhaM nAnyadanyachchennaiva tat sukham | amadarthaM na hi preyo madarthaM na svataH priyam || 24|| na hi nAnAsvarUpaM syAdekaM vastu kadAchana | tasmAdakhaNDa evAsmi vijahajjAgatIM bhidAm || 25|| parokShatAparichChedashAbalyApohanirmalam | tadasIti girA lakShyamahamekarasaM mahaH || 26|| upashAntajagajjIvashiShyAchAryeshvarabhramam | svataH siddhamanAdyantaM paripUrNamahaM mahaH || 27|| lakShmIdharakaveH sUktisharadambhojasambhR^itaH | advaitamakarando.ayaM vidvadbhR^i~NgairnipIyatAm || 28|| \medskip\hrule\medskip shrIlakShmIdharakavivirachitaH advaitamakarandaH sahitaM svayaMprakAshakR^itaTIkAsahitaH evam rasAbhivya~njikAvyAkhyAsahitaH nityaM nirantarAnandaM chid.hghanaM brahma nirbhayam | shrutyA tarkAnubhUtibhyAmahamasmyadvayaM sadA || 1|| ambAgR^ihItavAmArdhaM vande chandrakalAdharam | lAvaNyamadhurAkAraM kAruNyarasavAridhim || 2|| kaivalyAnandayogIndrapAdapa~NkajarajoraviH | rAjate me hR^idAkAshe mohadhvAntanivartakaH || 3|| shuddhAnandapadAmbhojadvandvaM seve yadudbhavam | nirvANarasamAsvAdya hR^iShTAH shiShyAlipa~NktayaH || 4|| sachchidAnandayogIndrA jayanti bhuvi kechana | yatkR^ipAlavatastIrNo mayA saMsAravAridhiH || 5|| iha khalu lakShmIdharo nAma kashchit kavIndro nirantaranityAdyanuShThAnashuddhasvAntatayA sa~njAtavivekavairAgyashamAdimumukShAvata AtmavividiShayA saMtyaktalokavedadharmAn guruvaracharaNopasarpaNapuraHsaraM samyakShrutavedAntatattve.apyasaMbhAvanayA pratibandhadnyAnatayA.aparituShyataH kAMshchit puruShadhaureyAnupalabhya sa~njAtakaruNasteShAM karatalabilvaphalavat sphuTaM vedAntapratipAdyaM brahma sachchidAnandalakShaNaM sarvadnyaM sarvopAdAnaM nityaM sarvagamadvayaM dehendriyaprANamanobuddhyaha~NkArasAkShi pratyagabhinnatayA tarkaiH sambhAvayituM ki~nchit prakaraNamadvaitamakarandAkhyamArabhamANashchikIrShitasyAvighnena parisamAptaye sveShTadevatApraNAmarUpaM ma~NgalaM svayamanuShThAya shiShyashikShAyai granthato nibadhnAti \-\-\- kaTAkShakiraNAchAntanamanmohAbdhaye namaH | anantAnandakR^iShNAya jaganma~NgalamUrtaye || 1|| kaTAkSho bhakteShu tiryak.hpAtitA kR^ipAdR^iShTiH\, tasyAH kiraNena prabhayA\, AchAntaH shoShito namatAM namaskartR^iNAM moho.adnyAnaM sa evAbdhiH samudro yena saH\, tathA tasmai\, shrIguruparameshvaraprasAdarahitAnAM dustaratvAd bhrAntiparamparAtara~NgayuktatvAdrAgAdimahAgrAhAdiyogAchcha yuktamadnyAnasya samudratvam.h. anantAnandakR^iShNAya ananto deshakAlavastuparichChedashUnya AnandaH svarUpaM yasya saH\, anantAnandaH\, sa chAsau kR^iShNashcha\, anantAnandakR^iShNaH\, vasudevakumAraH\, tasmai\, jaganma~NgalamUrtaye jagatAM lokAnAM ma~NgalabhUtA sukhAbhivR^iddhikarI mUrtirvigraho yasya sa jaganma~NgalamUrtistasmai\, namo.astu | jaganma~NgalamUrtaya ityanena smR^itimAtreNa tasyaihikAmuShmikapuruShArthaparipanthivighnanirAsasAmarthyamuktam.h\, ma~Ngalasya tAdR^ishatvAt || 1|| evamanuShThitasveShTadevatAnamaskAralakShaNama~NgalanibarhitasakalAntarAyaH prathamaM tattvamasyAdivAkyaistAtparyayuktairbodhitaM pratyagAtmano brahmatvaM yuktyA sambhAvayannAha \-\- ahamasmi sadA bhAmi kadAchinnAhamapriyaH | brahmaivA.ahamataH siddhaM sachchidAnandalakShaNam || 2|| ahamasmIti | ahamaha~NkArAdisAkShyasmi\, sadrUpo bhavAmi\, AtmanyadhyastAha~NkArAdeH sattApradatvAt.h\, sadAvasthAtraye.api bhAmi\, jAgrati dehendriyAdisAkShitayA\, svapne.antaHkaraNavAsanAprapa~nchasAkShitayA\, suShuptAvaj~nAnasAkShitayA cha prakAshe\, kadAchit.h\, kadAchidapi\, duHkhAdyanubhavakAle.api\, ahaM nApriyo bhavAmi\, nAniShTo bhavAmi\; kintu sadA priya eva bhavAmi\, duHkhAdau dveShasyAtmasnehanimittatvAchChatruduHkhAdau dveShasyAdarshanAt.h\, tathA cha paramaprItiviShayatvAdAnandarUpaH\, yasmAt kAlatraye.apyabAdhyamAnatvAt sadrUpaH\, prakAshamAnatvAchchidrUpaH\, paramaprItiviShayatvAdAnandarUpashcha\, tasmAdahaM sachchidAnandalakShaNaM sachchidAnandarUpaM brahmeti siddham | atredamanumAnaM vivakShitam | pratyagAtmA brahmaNo na bhidyate\, sachchidAnandarUpatvAt.h\, brahmavaditi\, na cha heturasiddhaH\, ahamasmItyAdinA tasya sAdhitatvAt | nanvanumAnasya nA.ahamIshvara iti pratyakShavirodha iti chet.h\, na\, tAvadAtmano brahmatve bAhyapratyakShavirodhaH\, Atmani rUpAdyabhAvena bAhyasya tatrA.apravR^itteH\, nA.api mAnasapratyakShavirodhaH\, manaso manaHsAkShiNyAtmani pravR^itterasambhavAt || nanu jIveshvarau bhinnau\, ki~nchijdnyatvasarvadnyatvAdiviruddhadharmAdhAratvAd.h\, dahanatuhinavat.h\, ityAdyanumAnavirodha iti chet.h\, na\, viruddhadharmavatorbimbapratibimbayoruchchamandashabdAdhAra AkAshe cha vyabhichArAt | nanu \ldq{}dvA suparNA\rdq ityAdishrutivirodha iti chet.h\, na\, tasyA atatparatvena tattvamasyAdishrutyA bAdhyamAnatvAt | tasmAnnAhamIshvara iti buddhirdehAdyupAdhinimittA bhrAntiH | na tu jIvasvarUpaviShayA | taduktam \-\- \ldq{}tvayi mayi cha gaNyamAne mashakAnmashako.ahameva dehadR^ishA | vishvAdhikesha te me sadbodhAnandapUrNatA tulyA\rdq || iti | ato.ahaM brahmaiveti bhAvaH || 2|| nanu \ldq{}yaH sarvadnyaH sarvavi\rdq dityAdishrutyA hi brahma sarvadnyatayAvagamyate\, yato vetyAdishrutyA cha sarvajagatkAraNatayA cha\, pratyagAtmA tu svasharIrAdikamapi sAkalyena na jAnAti\, svAtantryeNa ki~nchit kartumapi na shaknoti\, tat kathamasya sarvadnyena sarvakAraNena cha brahmaNAbheda ityAsha~Nkya pratyagAtmano.api taddvayamupapAdayati \-\-\- mayyevodeti chidvyomni jagadgandharvapattanam | ato.ahaM na kathaM brahma sarvadnyaM sarvakAraNam || 3|| mayyeveti | chidvyomni chidAkAshe mayi pratyagAtmanyeva\, jagadgandharvapattanaM jagadeva gandharvapattanam.h\, aindrajAlikavikShubdhamAyayA maraNAvasthAyAM cha megheShu pratIyamAnaM nagaraM gandharvapattanaM nAma\, tAdR^ishamidaM jagadudeti\, utpadyata ityarthaH | ayaM bhAvaH \-\- mithyApadArthasya hi draShTaivopAdAnam.h\, yathA svapnaprapa~nchasya tatsAkShI\, tathA jAgratprapa~nchasyApi sarvasya dR^ishyatvena mithyAtvAt taddraShTA pratyagAtmaivopAdAnaM vaktavyam | taduktam \-\- yathA svapnaprapa~ncho.ayaM mayi mAyAvijR^imbhitaH | evaM jAgratprapa~nchashcha mayi mAyAvijR^imbhitaH || iti | evaM cha pratyagAtmanastaddraShTR^itvalakShaNaM sarvadnyatvaM tadadhiShThAnatvalakShaNaM sarvakAraNatvaM cha sidhyati | nanu bahudUravyavahitamervAdInAmadR^ishyamAnAnAM kathaM pratyagAtmA draShTA\, kathaM vA tadupAdAnamiti chet.h\, shR^iNu tarhi rahasyam.h\, etAvantaM kAlaM mervAdikamahaM nAdnyAsiShamiti hyadnyAnavisheShaNatayA mervAdikaM smaryate\, tachcha smaraNaM mervAdyanubhavaM vinAnupapadyamAnaM sanmervAdyanubhavaM kalpayati\, tatra chendriyAdInAmapravR^itteH pratyagAtmachaitanye.adhyastatayaiva mervAdyanubhavo vaktavyaH | adhyastasya chAdhiShThAnamevopAdAnaM tadbhAnAdeva bhAnaM cha bhavati\, tathA cha pratyagAtmA svAdhyastamervAderapyadnyAtatayA sAkShI\, tadupAdAnaM cha bhavati\, taduktaM brahmagItAyAm \-\- \ldq{}dnyAtarUpeNa chAdnyAtasvarUpeNa cha sAkShiNaH | sarvaM bhAti tadAbhAti tatastad vyApi sarvadA\rdq || iti. tathA cha pratyagAtmA sarvadnyaH sarvakAraNaM cheti | yata uktaprakAreNa sarvakAraNaM chAhamataH kathaM tadrUpaM brahma na bhavAmi\, bhavAmyevetyarthaH || 3|| nanu \ldq{}nityaM vibhuM sarvagataM susUkShmam.h\rdq ityAdyupaniShatsu nityaM brahma shrUyate\, AtmA cha maraNAdidharmakatvAdanitya evAnubhUyate\, tatashcha na tayoraikyamityAsha~Nkya kimAtmano bauddhapakSha iva svata eva nAshaM bravIShi\, uta daNDasaMyogAd.hghaTasyevAnyasambandhAdAtmano nAshaM bravIShi\, athavA paTanAshAt paTagatarUpAdivadAshrayanAshAnnAshaM bravIShi\, iti vikalpyAdyaM pratyAha \-\- na svataH pratyabhidnyAnAnniraMshatvAnna chAnyataH | na chAshrayavinAshAnme vinAshaH syAdanAshrayAt || 4|| na svata iti | me pratyagAtmano mama na svato nAsho bhavati tatra hetuH\, pratyabhidnyAnAdAtmanaH pratyabhidnyAyamAnatvAt | pratyabhidnyAnaM nAma pUrvamanubhUtasya kAlAntare pramANena tattollekhapUrvakaM dnyAnam | AtmA hi yo.ahaM bAlye pitarAvanvabhUvaM sa evedAnIM sthavire praNaptR^inanubhavAmi\, yo.ahaM suptaH svapnamadrAkShaM sa evedAnIM jAgarmIti cha bAlyAdyavasthAsu jAgradAdyavasthAsu cha pratyabhidnyAyate | tachcha pratyabhidnyAnamAtmano nirnimittanAshe nopapadyate | tathA hi\, Atmano hi svato nAshe pratikShaNamanyo.anya Atmeti vaktavyam | tatra kathaM vAnyo.anyena so.ahamiti pratyabhidnyAyeta\, AtmA cha so.ahamityAtmAnaM pratyabhijAnAti | tasmAnna tasya svato nAsha ityarthaH | na dvitIya ityAha | niraMshatvAnna chAnyata iti | niraMshatvAdaMsharahitatvAnniravayavatvAd anyato hetusaMyogAdapyAtmano na nAsha ityarthaH | AtmA hi chidrUpatvAnniravayavaH | yadi niravayavasyAtmanaH sAvayavatvamuchyeta\, tarhi vaktavyam.h\, AtmAvayavAshchetanA achetanA vA | nAdyaH\, AtmAvayavAnAM hi pratyekaM chetanatve viruddhAbhiprAyatayA sharIramunmathyeta | na dvitIyaH achetanairavayavairArabdhasyApyAtmano.apyachetanatvaprasa~NgAt.h\, na hyachetanaistantubhirArabdhaH paTashchetano dR^ishyate\, tato niravayava evAtmA\, na niravayave chAtmani hetusaMyogaH sambhavati\, satyaikadeshavR^ittitvAt.h\, ato.anyato.apyAtmano na nAsha iti bhAvaH | nApi tR^itIya ityAha | na chAshrayetyAdinA | AshrayavinAshAdAdhAravinAshAdapi me mama vinAsho na syAt.h\, kutaH? anAshrayAt.h\, AshrayasyAdhArasyAbhAvAt | AtmA hi guNakriyAjAtyAdyanyatamatvAbhAvAdanAshrayaH\, niravayavatvAchcha nApi ghaTavadAshrayaH | ata AshrayanAshAdapyAtmano na nAshaH | Atmano maraNAdipratItistu dehAdyupAdhikR^itA | taduktaM sUtrakR^itA \-\- \ldq{}charAcharavyapAshrayastu syAt tad.hvyapadesho bhAktastadbhAvabhAvitvA\rdq diti | asya chArtho vidyAraNyagurubhiradhikaraNaratnamAlAyAM darshitaH | \ldq{}jIvasya janmamaraNe vapuSho vAtmano hi te | jAto me putra ityukterjAtakarmAdibhistathA\rdq || iti pUrvapakShe prApte siddhAntamAha \-\- \ldq{}mukhye te vapuSho bhAkte jIvasyaite apekShya hi | jAtakarma cha lokoktirjIvApeteti shAstrataH\rdq || iti | tatastrividhanAshAbhAvAnnitya evAtmeti tasya brahmaNo.abhedaH samyag ghaTata iti bhAvaH || 4|| hetusaMyogAdAtmano na nAsha iti dvitIyaM pakShaM prapa~nchayati \-\- na shoShaploShavikledachChedAshchinnabhaso mama | satyairapyanilAgnyambhaH shastraiH kimuta kalpitaiH || 5|| na shoSheti | chinnabhasashchidAkAshasya mamAtmano.anilena vAyunA na shoShaH shoShaNaM patraphalAderiva bhavati\, nApyagninA ploSho dAhaH paTAderiva bhavati\, nApyambhasA jalena shasyAderiva vikledaH kledanaM bhavati\, nApi shastreNAyudhenekShudaNDAderiva chChedo dvaidhIbhAva Atmano bhavati\, AkAshasyevAtmano niravayavatvena vAyvAdibhiH sambandhAbhAvAdityarthaH | vyAvahArikasatyasya bhUtAkAshasyaiva hi niravayavatvenAsa~NgatvAdAkAshatulyasatyairapyanilAdibhiH shoShAdayo na bhavanti\, Atmani mAyAkalpitatvena mithyAbhUtairvAyvAdibhirvastuto.advitIyasyAsa~NgasyAtmanaH shoShAdayo na sambhavantIti kimu vaktavyamityarthaH | taduktaM bhagavatA \-\- \ldq{}achChedyo.aya\rdq mityAdinA || 5|| nanu pratyagAtmA parichChinna evAnubhUyate\, ahamihAsmIti pratIteH | brahma cha sarvagatam.h\, \ldq{}nityaM vibhum.h\rdq ityAdishruteH | ato nAyaM brahmetyAsha~NkyAtmanaH sarvagatatvaM yuktyA sambhAvayannAha \-\- AbhArUpasya vishvasya bhAnaM bhAsaMnidhervinA | kadAchinnAvakalpeta bhA chAhaM tena sarvagaH || 6|| AbhArUpasyeti | AbhArUpasyAchidrUpasya jaDasyetyarthaH\, vishvasya jagato bhAnaM prakAsho bhAsaMnidhervinA bhAsaMnidhiM vinA\, chaitanyasambandhaM vinetyarthaH\, kadAchit kadAchidapi nAvakalpeta\, na sambhavet.h\, bhAchaitanyarUpashchAhaM pratyagAtmA\, tena jaDasarvaprapa~nchabhAsakatvena pratyagAtmA sarvagaH\, sarvagato bhavAmItyarthaH\, bahuyojanadUravartichandrasUryamaNDalam.h\, tato.apyatidUravarti dhruvAdi nakShatrANi cha pratyagAtmano bhAsante\, tachcha bhAnaM jaDAnAM teShAM svato na sambhavati\, kintu svaprakAsharUpAtmachaitanyasambandhabalenaiva tad vaktavyam\, svato.aprakAshasya ghaTAdeH svaprakAshadIpAdisambandhabalenaiva prakAshadarshanAt | atha pratyagAtmAtraiva tiShThet kathaM dhruvAdinA sambadhyeta\, tato dhruvAdibhAsakatvAt pratyagAtmA sarvagataH\, parichChinnatApratItishchAtmano.abhivya~njakopAdhiparichChedAd bhrAntyopapadyate. taduktaM brahmagItAyAm \-\- \ldq{}svayaM bhAtumashaktaM hi jaDAtmakamidaM jagat | chitsambandhabalenaiva khalu bhAti na chAnyathA || svAbhivya~njakasa~NkochAt pratibhAtmanaH | na svarUpeNa chidrUpaH sarvavyApI sadA khalu\rdq || iti. tato jIvAtmA brahmaiveti bhAvaH || 6|| nanu jIvasya brahmAbhedo.asa~NgataH\, brahmaNa evAsiddheH | deshakAlavastuparichChedashUnyaM vastu hi brahmetyuchyate | na cha tat sambhavati\, kAlAkAshAderdvitIyasya vidyamAnatvena vastuparichChedAbhAvasyAsiddheH\, na chAkAshAderbrahmaNyAropitatvena mithyAtvAt tena tasya na dvitIyatvamiti vAchyam.h\, AkAshAderadhyastatve mAnAbhAvAt | na cha \ldq{}Atmana AkAshaH sambhUtaH\rdq iti shrutistatra mAnamiti vAchyam.h\, tatrAkAshAderbrahmakAryatAmAtrapratIteH\, ityAsha~Nkya brahmaNo.advitIyatvasiddhaya AkAshAderadhyastatvaM sAdhayati \-\- na hi bhAnAdR^ite sattvaM narte bhAnaM chito.achitaH | chitsambhedo.api nAdhyAsAdR^ite tenAhamadvayaH || 7|| na hIti | bhAnAdR^ite prakAshaM vinA padArthasya sattvaM sadbhAvo nAsti\, aprakAshamAnashashaviShaNAdeH sattvAdarshanAdityarthaH | tataH kiM tatrAha\, narta ityAdinA achito jaDasya chita R^ite chaitanyasya sambandhaM vinA bhAnaM prakAsho nAsti svato bhAnavattve jaDatvAbhAvaprasa~NgAdityarthaH | tato.api kiM tatrAha\, chitsaMbheda ityAdinA\, chitsaMbhedo.api chaitanyasambandho.apyadhyAsAdR^ite chityAropitatvaM vinA jaDasya na sambhavatItyarthaH | ayaM bhAvaH \-\- chijjaDayorAdhyAsikasambandhAtiriktaM sambandhaM vadan vAdI praShTavyaH\, kiM tayoH sambandhaH? saMyogaH\, uta samavAyaH\, atha tAdAtmyam.h\, athavA viShayaviShayibhAva iti | nAdyaH\, chito.adravyatvena saMyogAnupapatteH\, guNAshrayasyaiva dravyatvAt.h\, chito nirguNatvAt | nApi samavAyaH\, chijjaDayorguNaguNyAdiShvanyatamatvAbhAvAt | nanu chijjaDayoH kAryakAraNabhAvAt tantupaTayoriva samavAyo.astviti chet.h\, na\, tantupaTayoH samavAye.avayavAvayavitAyA eva prayojakatvena kAryakAraNabhAvasyAprayojakatvAt.h\, anyathA turIpaTayorapi samavAyaprasa~NgAt.h\, avayavAvayavitAyAshcha dR^igdR^ishyayorabhAvAt | nApi tAdAtmyam.h\, parasparavilakShaNayostayostAdAtmyAsambhavAt | nApi viShayaviShayibhAvaH\, tasya mUlasambandhapUrvakatvAt.h\, tadasambhavasya choktatvAt.h\, anyathAtiprasa~NgAt.h\, taduktaM sarvadnyAtmamunibhiH \-\- \ldq{}na saMkaro nApi cha saMyutistayo\- rna chAsti tadvat samavAyasambhavaH | ato na chichchaityasamanvayaM prati pratIyate kAchana mUlasa~NgatiH\rdq || iti | tatastayorAdhyAsika eva sambandha iti vAchyam.h\, tathA cha jaDapadArthabhAnAnyathAnupapattirevAkAshAdiradhyastatve pramANam.h\, tadapi tairevoktam.h\, \ldq{}tato viyanmukhyamado jagajjaDaM chidAtmano.asyaiva vivarta iShyatAm | anAdyavidyApaTasaMvR^itAtmana\- stadopalabhyatvamamuShya kalpyate\rdq || iti | tenAkAshAderadhyastatvenAhaM pratyagabhinnaH paramAtmAdvayaH\, advitIya ityarthaH | tatashcha brahmaNo vastuparichChedAbhAvena trividhaparichChedashUnyatvaM siddhamityarthaH | taduktaM vidyAraNyagurubhiH pa~nchakoshaviveke \-\- \ldq{}deshakAlAnyavastUnAM kalpitatvAchcha mAyayA | na deshAdikR^ito.anto.asti brahmAnantyaM sphuTaM tataH\rdq || iti || 7|| nanu sthUlo.ahaM kR^isho.ahaM kANo.ahaM badhiro.ahaM mUko.ahaM bubhukShito.ahaM pipAsito.ahaM mantAhaM nishchito.aham\, iti dehAdirUpeNAnubhUyamAnasya pratIchaH kathaM chidekarasabrahmatA\, ityAsha~Nkya dehAdInAmanAtmatvaM pratyekaM sAdhayati \-\- na deho nendriyaM chAhaM na prANo na mano na dhIH | mamatAparirabdhatvAdAkrIDatvAdidaM dhiyaH || 8|| na deha iti | dehaH sashiraskaH piNDaH\, indriyam dvividham.h\, dnyAnasAdhanaM chakShurAdi\, karma sAdhanaM pANyAdi cha\, prANaH pa~nchavR^ittiH\, manaH saMshayAtmakam.h\, dhIrbuddhirnishchayAtmikA\, ahaMshabdasya dehAdibhiH pratyekaM sambandhaH\, ete dehAdayo buddhiparyantAH pa~nchApi padArthA anAtmAna ityarthaH | kuta ityata Aha\, mamatetyAdinA | mamatAparirabdhitvAdidaM dhiyaH\, AkrIDatvAchcha\, mamatayA mametibuddhyA parirabdhatvAdAli~NgitatvAd viShayIkR^itatvAditi yAvat | idaM dhiya idaM buddheH\, AkrIDatvAllIlAsthAnatvAdidaMbuddhiviShayatvAdityarthaH | atredamanumAnaM vivakShitam | dehAdayaH pratyekamanAtmAnaH\, mamatAbuddhiviShayatvAdidaMbuddhiviShayatvAchcha\, ghaTAdivaditi | deho.anAtmA\, rUpAdimatvAt.h\, ghaTavat.h\, indriyANyanAtmAnaH\, karaNatvAt.h\, kuThAravat.h\, prANo.anAtmA\, vAyutvAt.h\, bAhyavAyuvat.h\, deho.ahamityAdipratItyabhAvAchchAnAtmatvaM pa~nchAnAm | kR^isho.ahamityAdipratItistu raktaH sphaTika ityAdipratItivadAtmani dehAdidharmAdhyAsAdapyupapadyate\, nApi tatsaMghAtasyApyAtmatvam.h\, anAtmasamudAyastatsaMghAto.api nAtmA\, anAtmatvAt.h\, gR^ihAdivaditi bhAvaH || 8|| nanvaha~NkArasyAtmatvamastu\, tasya mamedaMbuddhiviShayatvAbhAvAt.h\, ityAsha~Nkya suShuptyAdAvAtmani vidyamAne.apyaha~NkArasyAbhAvAnna tayoraikyamityabhipretya prakArAntareNa tayorbhedaM sAdhayati \-\- sAkShI sarvAnvitaH preyAnahaM nAhaM kadAchana | pariNAmaparichChedaparitApairupaplavAt || 9|| sAkShIti | sAkShI chidrUpo.antaHkaraNapariNAmarAgadveShAdidraShTA\, sarvAnvitaH sarvatra ghaTapaTAdiShvanvitaH\, ghaTaH sphurati\, paTaH sphurati\, iti sphuraNasya sarvatrAnugatatvenAnubhavAt.h\, preyAn priyatama AnandarUpaH\, tasyaiva preyastvAt.h\, anubhUyate hyAtmanaH priyatamatvam.h\, ahaM sarvadA bhUyAsaM na kadAchinnAbhUvamityAtmani sarveShAM prArthanAdarshanAdityarthaH | evambhUto.ahaM pratyagAtmA kadAchana kadAchidapi nAhaM nAha~NkAro bhavAmItyarthaH | tatra hetumAha\, pariNAmetyAdinA\, aha~NkArasya pariNAmaparichChedaparitApaiH | pariNAmo rAgadveShAdipariNAmaH\, parichChedaH parimitatvam.h\, paritApo duHkhAdiH\, etaistribhirupaplavaH sambandhaH\, tasmAdityarthaH | draShTR^idR^ishyabhAvena sarvagatatvaparichChinnatvAdyAkAreNAnandarUpitvaduHkhitvAkAreNa chAnubhUyamAnatvAdaha~NkArAtmanorbhedaH sphuTa ityarthaH | kimiti tarhi tayorbhedaH sarvairnAnubhUyata iti chet.h\, aha~NkArAtmanostaptAyaHpiNDavadavivekena dR^iDhamekatayA.adhyasanAnnAnubhUyata iti gR^ihANetyabhiprAyaH || 9|| nanvevamapi saMsAriNa AtmanaH kathaM nityamuktabrahmatA | na cha saMsAro.aha~NkArasyaiva nAtmana iti vAchyam.h\, AtmAha~NkArobhayasannidhAne pratIyamAnasya saMsArasyAha~NkAraikasambandhitve mAnAbhAvAt.h\, ityAsha~NkyAnvayavyatirekAveva tatra mAnamityAha \-\- supte.ahami na dR^ishyante duHkhadoShapravR^ittayaH | atastasyaiva saMsAro na me saMsartR^isAkShiNaH || 10|| supte.ahamIti | ahamyaha~NkAre supta uparate sati suShuptimUrchChAdau duHkhadoShapravR^ittayaH\, duHkhaM cha\, doShA rAgAdayashcha\, tatkAryabhUtA pravR^ittishcha\, duHkhadoShapravR^ittayaH\, tA na dR^ishyante yato.atastasyaivAha~NkArasya saMsAraH\, saMsartR^isAkShiNaH saMsartR^iraha~NkArasya sAkShiNo me mama pratyagAtmano na saMsAra ityarthaH | aha~NkAre sati jAgratsvapnayoH saMsAradarshanAt | tadabhAve cha suShuptyAdau kevala Atmani saMsArAdarshanAt | aha~NkArasambandhyeva saMsAra Atmanyapi tadavivekAt pratIyate\, yathA dAhakatvamagnisambandhyeva sat tadavivekAdayasyApi pratIyate | yathA vA raktimA japAkusumasambandhyeva sannavivekAt sphaTike.api pratIyate\, tadvadAtmanyapyaha~NkAropAdhivashAdeva saMsAraH pratIyate\, na svataH\, suShuptyAdAvadarshanAt | taduktaM sarvadnyamunibhiH \-\- \ldq{}kartrAdisaMnidhibalena tavApi kartR^i\- bhoktR^ipramAtR^ivapurApatati bhrameNa | tadbudhisaMshrayamanAtmagataM pratIchi shuddhe.api pashyati tamaHpaTalAvR^itAkShaH | iti. ata AtmA nityamuktaM brahmaivetyabhiprAyaH || 10|| nanvevamapyAtmano jAgradAdyavasthAvattvaM vaktavyam.h\, aha~NkArasya suShuptAvabhAvena suShuptyavasthAvattvAnupapattau jAgratsvapnAvasthAdvayasambandhitvasyApyanupapattestAsAM tisR^iNAmapyekAshrayatvaniyamAdityAsha~NkyAha~NkArasya suShuptau saMskArarUpeNa vartamAnatvAt tasyaiva suShuptirnAtmanaH\, tasya suShuptisAkShitvAt | tato jAgratsvapnAvapyaha~NkArasyaivetyabhipretyAha \-\- suptaH suptiM na janAti nA.asupte svapnajAgarau | jAgratsvapnasuShuptInAM sAkShyato.ahamatadR^ishaH || 11|| supta iti | yaH suptaH suptiM na jAnAti\, na vetti\, so.aha~NkAra eva suptaH suShuptyavasthAvAn naivAtmA\, kutaH ? suShuptitAtkAlikAdnyAnasAkShitayA jAgarUkatvAdityarthaH | tatashchAsupte suShuptyavasthArahite pratyagAtmani svapnajAgarau na bhavataH\, tayoH suShuptyavasthAsamAnAshrayatvAdityarthaH | hetvantaramapyAha\, jAgradityAdinA\, yato jAgratsvapnasuShuptInAM sAkShI draShTA\, ato.ahamAtmA atadR^ishaH\, tA jAgradAdyA dashA avasthA yasya sa tadR^ishaH\, tadR^isho na bhavatItyatadR^ishaH jAgradAdyavasthArahita ityarthaH | atredamanumAnaM vivakShitam.h\, AtmA jAgradAdyavasthAvAn na bhavati\, jAgradAdyavasthAsAkShitvAt.h\, yo yatsAkShI na sa taddharmavAn.h\, yathA ghaTasAkShI na ghaTadharmavAniti | taduktamanvarthaM nAma sarvadnyAtmamunibhiH \-\- \ldq{}tisro.api chidghanatanostava dR^ishyabhUtA dUre chakAsati materbahireva tAvat | AvistirobhavanadharmatayA hyavasthAH kaH saMkaro vimalachidvapuShastavAbhiH\rdq || iti|| 11|| jAgradAdyavasthAlakShaNaparyAlochanayApi nAtmano.avasthAsambandha ityAha \-\- vidnyAnaviratiH suptistajjanma svapnajAgarau | tatsAkShiNaH kathaM me syurnityadnyAnasya te trayaH || 12|| vidnyAneti | vidnyAnaviratirvidnyAnasya visheShadnyAnasya viratiruparatiH suptirityuchyate\, tajjanma tasya visheShadnyAnasya janmotpatti\, svapnajAgarAvityuchyete\, tatrApi vAsanAmayaprapa~nchavidnyAnaM svapnaH\, sthUlaprapa~nchavidnyAnaM jAgraditi vibhAga ityarthaH | tataH kiM tatrAha\, tatsAkShiNi ityAdinA | nityadnyAnasyAluptachidrUpasya tatsAkShiNa uktalakShaNasuShuptyAdisAkShiNo me mamAtmanaste trayaH suShuptisvapnajAgarAH kathaM syuH\, na kathaMchidityarthaH | ayaM bhAvaH \-\- suShuptyavasthAyAM tAvat suShuptitAtkAlikAdnyAnAvabhAsakaM kiM~nchitchaitanyama~NkIkAryaM sarvairapi\, anyathA utthitasya puruShasya sukhamahamasvApsaM na ki~nchidavediShamiti suShuptitAtkAlikAdnyAnaparAmarshAnupapattestachchaitanyaM na janyam manashchakShurAdeH suptyantaHpAtitvAdanantaM cha tadajanyabhAvasya nityatvaniyamAt.h\, tachchaitanyamasmAbhirAtmetyuchyate | tathA cha kathamanAdinityadnyAnasvarUpasyAtmano dnyAnoparamarUpA suShuptiH\, dnyAnotpattirUpau svapnajAgarau cha syuH\, aha~NkArasya tu janyavR^ittirUpadnyAnAshrayatvAt tattrayamupapadyate | tatashchAtmA jAgradAdyavasthArahita iti || 12|| idAnImAtmano nirvikArabrahmAbhedAya ShaD.hbhAvavikArarAhityaM sAdhayati \-\- ShaD.hvikAravatAM vettA nirvikAro.ahamanyathA | tadvikArAnusandhAnaM sarvathA nAvakalpate || 13|| ShaD.hvikAreti | ShaD.hvikAravatAM ShaD.hbhAvavikAravatAM\, ShaT cha te bhAvavikArAshcha ShaD.hbhAvavikArAH\, jAyate\, asti\, vardhate\, vipariNamate\, apakShIyate\, vinashyati\, ityuktAH | te yeShAM santi te ShaD.hbhAvavikAravantasteShAM bAhyaghaTAdInAm.h\, AntarabuddhyAdInAM cha\, vettA dnyAtAhamAtmA nirvikAro vikArarahito bhavAmi. AtmA hi bAhyAntaravastUnAmutpatyAdivikArAn jAnAti\, ato nirvikaro bhavitumarhati\, yo yajjAnAti na sa taddharmavAniti vyApterlokasiddhatvAdityarthaH | taduktaM vArtikakR^itA \-\- \ldq{}narte syAdvikriyAM duHkhI sAkShitA kA vikAriNaH | dhIvikriyAsahasrANAM sAkShyato.ahamavikriyaH\rdq || iti. vipakShe doShamAha \-\- anyathetyAdinA | anyathA vikArasAkShiNo.api vikAritve tadvikArAnusandhAnaM\, teShAM vikArivastUnAM ye vikArAsteShAmanusandhAnaM sarvathA sarvaprakAreNApi nAvakalpate\, na sambhavatItyarthaH | ayamabhisandhiH \-\- Atmano.api vikAritve kimAtmana itareShAM cha vikArA AtmanA dnyAyante\, utetaraiH\, nobhayathApi\, vikArivastuno mR^idAdivajjaDatvaniyamAditi || 13|| ki~ncha\, vikArivastuno vikArANAM cha kiM bheda utAbhedaH? nAdyaH\, bhinnayorgavAshvayoriva vikAravikAribhAvAnupapatteH\, ityabhipretya dvitIyapakShe dUShaNamAha \-\- tena tena hi rUpeNa jAyate lIyate muhuH | vikAri vastu tasyaiShAmanusandhAtR^itA kutaH || 14|| teneti | tena tena rUpeNotpattyAdivikArarUpeNa tadabhinnaM vikAri vastvapi jAyata utpadyate\, muhuH shashvallIyate\, nashyati cha\, tayorabhedAdityarthaH | hi yasmAdevaM tasmAt tasya vikArivastuna eShAM vikArANAmanusandhAtR^itA kutaH\, anusandhAnaM kutaH\, na kuto.api bhavedityarthaH | tattadvikArarUpeNa tadA tadA nashyato vikArivastunaH kathaM kAlAntarIyaM vikArAnusandhAnaM ghaTate\, na katha~nchidityarthaH || 14|| nanvAtmA svayaM vikArI sannapyAtmana itareShAM cha vikArAn vijAnAtu\, na cha tasya vikAritvAvisheShe kathaM svetaraparidnyAnamiti vAchyam.h\, shilAtvAvisheShe.api ratnasya svabhAvavisheSheNa svetarAvabhAsakatvavadAtmano.api svabhAvavisheSheNa svetaravikArAnusandhAnopapatteH | na cha tena tena vikAreNa sAkaM naShTasya kathaM sarvavikArAnusandhAnamiti vAchyam\, tasya vikAriNa Atmano vikArairatyantAbhedasyAna~NgIkArAt.h\, kiM tvIShadbhedaghaTitAbhedasya tAdAtmyasyaiva tantupaTayorivA~NgIkArAt.h\, ityAsha~Nkya\, evamapyAtmana AdyantavikAradvayAnusandhAnaM na sambhavatItyAha \-\- na cha svajanma nAshaM vA draShTumarhati kashchana | tau hi prAguttarAbhAvacharamaprathamakShaNau || 15|| na cheti | kashchana kashchinnipuNo.api svajanma svotpattiM nAshaM dhvaMsaM vA draShTuM dnyAtuM nArhati\, na shaknotItyarthaH | tatra hetumAha \-\- tau hItyAdinA\, hi yasmAt tau janmanAshau prAguttarAbhAvacharamaprathamakShaNau\, prAguttarau yAvabhAvau prAgabhAvapradhvaMsAbhAvau tayoryau charamaprathamakShaNau\, tau prAguttarAbhAvacharamaprathamakShaNau prAgabhAvacharamakShaNa utpattirvastunaH pradhvaMsAbhAvaprathamakShaNau nAsha ityarthaH | yasmAjjanmanAshau prAguttarAbhAvacharamaprathamakShaNau tasmAt svajanma nAshaM vA draShTuM nArhatIti sambandhaH | idamatrAkUtam \-\- AtmA hi svasamAnakAlikavastveva jAnAtIti vaktavyam.h\, dIpa iva svasamAnakAlikapadArthAvabhAsakaH\, tathA chAvasthAnasamaye.avidyamAnayoH prAgabhAvapradhvaMsAbhAvayoH paridnyAnAbhAve kathaM prAgabhAvacharamakShaNarUpaM svajanma\, pradhvaMsAbhAvaprathamakShaNarUpaM nAshaM cha\, jAnIyAt na kathaMchidapItyarthaH | tayoshchAsiddhau madhyamavartivikArANAmapyasiddhireva. teShAmapi vikArANAmutpattinAshasamAnAshrayatvaniyamAt | taduktaM vAkyavR^ittau bhAShyakAraiH \-\- \ldq{}dehendriyamanaHprANAha~NkR^itibhyo vilakShaNaH | projjhitAsheShaShaD.hbhAvavikArastvaMpadAbhidhaH\rdq || iti | tatashchAtmA nirvikAratvAd brahmaivetyarthaH || 15|| nanu pUrvoktaM sarvaM vR^ithA\, Atmana uktasvarUpabrahmatvadnyAne prayojanAbhAvAt | na cha saMsAranivR^ittirAtmano brahmatvadnyAne prayojanamiti vAchyam.h\, tannivR^itterasammbhavAt | saMsAro hyAtmanyaha~NkAropAdhinA pratIyamAnaH kartR^itvAdibhiH\, sa cha na dnyAnena nivartayituM shakyaH\, tasyAtmani sopAdhikabhramatvAt.h\, sopAdhikabhramasya cha yAvadupAdhyavasthAnam.h\, tattvadnyAne.apyavasthAnAt.h\, loke sopAdhikabhramasya pratibimbachalanAderyAvadupAdhichalanaM pratIteH | na chopAdheraha~NkArasya brahmadnyAnena nivR^ittau tatprayuktasyAtmani pratIyamAnasya kartR^itvAderapi nivR^ittiriti vAchyam.h\, tasya mUlAdnyAne sati nivR^itterasambhavAt | na cha mUlAdnyAnasyApyAtmani vidyamAnasya brahmadnyAnAnnivR^ittiriti vAchyam.h\, tasya kalpakAbhAvenAkalpitatayA dnyAnena nivartayitumashakyatvAt.h\, anyathAdnyAnasyAnavasthAnaprasa~NgAt.h\, ityAsha~NkyAdnyAnasya dnyAnanivartyatvasiddhaye kalpitatvaM vaktuM tasyAtmani vastuto.asambhavamAha \-\- na prakAshe.ahamityuktiryatprakAshaikabandhanA | svaprakAshaM tamAtmAnamaprakAshaH kathaM spR^ishet || 16|| na prakAsheti | ahaM na prakAshena bhAmItyuktirvachanaM yatprakAshaikabandhanA\, yasya prakAsho yatprakAshaH\, svarUpaprakAsha eka eva nibandhanaM nimittaM yasyAH sA tathoktA\, na prakAsha iti vyavahArasya prakAshaikanibandhanatvAt\, svaprakAshAnubhavanimittatvAdityarthaH | taM svaprakAshaM svayameva bhAsamAnamAtmAnamaprakAsho.adnyAnaM kathaM spR^ishedAvR^iNuyAt.h\, na katha~nchidityarthaH | ayaM bhAvaH | AtmA sarvadA svayaMbhAsamAnaH sarvaM bhAsayati\, sa kathamadnyAnena prakAshavirodhinA spR^ishyeta\, na hi kharatarakiraNashAlI dinakarastamasA spR^ishyamAno dR^ishyate\, tat kasya hetoH\, prakAshAprakAshayorvirodhAt.h\, tathA chAdnyAnasyAtmani yuktyasahatvAnna paramArthataH sambhava iti. || 16|| nanu kathaM tarhi na prakAsha ityAtmanyadnyAnAnubhava ityAsha~Nkya sUrye pechakAdInAmandhakArapratItivadbhItyApyupapadyata ityAha \-\- tathApyAbhAti ko.apyeSha vichArAbhAvajIvanaH | avashyAyashchidAkAshe vichArArkodayAvadhiH || 17|| tathApIti | yadyapi vastuta AtmanyadnyAnaM na sambhavati\, tathApyeSho.aprakAsha avashyAyo nIhAraH\, avashyAyavadavashyAyaH\, AvarakatvAt.h\, chidAkAshe chitprakAsha AtmanyAbhAtIti sambandhaH | nanvadnyAnasya vastuto.asattve kathaM pratyakShapratItiH\, na hyasataH shashaviShANAdeH pratyakShapratItirasti\, tatrAha ko.apIti\, ko.api sattvAsattvAbhyAmanirvachanIyo.aprakAshasyAsatsadvilakShaNatvA~NgIkArAnna pratyakShapratItyanupapattirityarthaH | nanvevamapyaprakAshasyAtmanyanubhavo nopapadyate\, virodhAditi chet.h\, na\, tathA hi kiM jaDavastvaprakAshavirodhi\, uta svaprakAsharUpa AtmA\? nAdyaH\, jaDAprakAshayoH parasparavirodhAsambhavat | nApi dvitIyaH\, tasya virodhini svaprakAsha AtmanyavasthAnAnupapatteH | na chAhaM na prakAsha ityadnyAnasAdhakasya tasya nAdnyAnavirodhitvamiti vAchyam.h\, AtmasvarUpasya prakAshasyAvirodhitve.anyasyApi virodhino.abhAvAt kadApi nivR^ittirna syAt.h\, tatrAha vichArArkodayAvadhiriti. vichAro vichArajanyaM dnyAnamevArkaH sUryaH\, tamonivartakatvAt.h\, tasyodaya utpattiH\, sAvadhiH sthitirmaryAdA yasyAprakAshasya saH\, vichArarkodayAvadhirityarthaH | kevalAtmano.avirodhitve.apyakhaNDAkAravR^ittyArUDhAtmachaitanyasya tannivartakatvopapatteH\, kevalasUryakiraNasyAdagdhR^itvena tR^iNAdibhAsakatve.api sUryakAntasaMyuktasya tasya dagdhR^itvadarshanAditi bhAvaH | kimiti tarhi vAkyajanyAkhaNDAkAravR^ittau satyAmapi sarveShAmAtmAdnyAnaM na nivartata ityAsha~NkyAha \-\- vichArAbhAvajIvana iti | vichArAbhAva eva shravaNamananarUpayorvedAntapramANatatprameyabrahmavipayayorvichArayorabhAva eva | jIvanamavasthitiheturyasyAprakAshasya saH\, vichArAbhAvajIvana ityarthaH | vAkyajanyApyakhaNDAkAravR^IttirasambhAvanAdibhiH pratibaddhA satI nAdnyAnaM nivartayati\, yathA maNimantrAdibhiH pratibaddho.agniH saMyuktamapi tR^iNAdikaM na dahati\, tadvat | taduktaM sardnyAtmamunibhiH \-\- \ldq{}puruShAparAdhamalinA dhiShaNA niravadyachakShurudayApi yathA | na phalAya bhR^iShTaviShayA bhavati shrutisambhavApi tu tathAtmani dhIH\rdq || iti. ## var ## pAThavbheda bharchChuviShayA yadA tu samyagvichAreNAsambhAvanAdayo nivartante\, tadA apratibaddhA satyadnyAnaM nivartayati\, yathA maNyAdipratibandhanivR^ittAvagnistR^iNAdikaM dahati tadvat | etadapi tairevoktam \-\- \ldq{}puruShAparAdhavigame tu punaH pratibandhakavyudasanAt saphalA | maNimantrayorapagame tu yathA sati pAvakAdbhavati dhUmalatA || iti | tathA chAdnyAnasyAnirvachanIyasya kalpitatvena dnyAnAnnivR^ittyupapattiH | na cha tasya kalpakAbhAvo.adnyAnasya\, loke dIpavat.h\, bhATTapakShe sphuraNavat.h\, gurumate saMvedanavat.h\, gurubauddhavyatiriktamate bhedavachcha\, svaparanirvAhakatvAnnApyanavasthA\, adnyAnAntarasyAna~NgIkArAt | tathA chAdnyAnasya dnyAnanivR^ittau mUlochChedenAha~NkArasya nivR^ittisambhavAdAtmani pratIyamAnasyAha~NkAropAdhiprayuktasya kartR^itvAdirUpasaMsArasyApi nivR^ittirbhavatIti prayagAtmano brahmatvadnyAnaM saphalamiti bhAvaH || 17|| nanu brahmavyatiriktasya sarvasyAdnyAnakalpitatayA paramArthato.asattve karmakANDAdyaprAmANyaM syAt.h\, sa hi svargakAmAderyAgAdikartavyatAM bodhayati\, tachcha niyogasyApUrvasya niyojyasya puruShasya niyogaviShayasya yAgasya\, niyogaphalasya svargasya cha paramArthato.asattve.anupapanna syAt.h\, brahmavyatiriktasya sarvasya paramArthato.asattva upaniShadaprAmANyaM cha syAt.h\, tatrApi hi mokShakAmasya \ldq{}AtmA vA are draShTavyaH\rdq ityAdinA shravaNAdikartavyatA bodhyate\, tasyApyapramANyamayuktam.h\, karmakANDopaniShadekadeshayorapi brahmavAkyena saha sampradAyasya tulyatvAt\, ityAsha~Nkya kiM tattvadnyAnottarakAle karmakANDAdyaprAmANyamApAdyate\, kiM vA tataH pUrvakAle? nAdyaH\, taduttarakAlaM tadaprAmANyasya gArhasthye brahmachAridharmAvedakashruteriva saMnyAsAshramakAle.agnihotrAdishruteriva cheShTatvAdityabhipretya dvitIyaM pratyAha \-\- AtmAdnyAnamahAnidrAjR^imbhite.asmin jaganmaye | dIrghasvapne sphurantyete svargamokShAdivibhramAH || 18|| Atmeti | AtmAdnyAnamahAnidrAjR^imbhite\, AtmAdnyAnaM pratyagAtmAshrayaviShayamadnyAnaM tadeva mahatI nidrA\, anAdikAlamArabhya pravR^ittatvAt\, svarUpAvaraNapUrvakaviparItahetutvAchcha\, tato jR^imbhita utpanne jaganmaye jagadrUpe.asminnanubhUyamAne dIrghasvapne tattvadnyAnaparyantamanuvartamAna ete svargamokShAdivibhramAH svargamokShAvAdI yeShAM vibhramANAM te tathA\, svargashabdastatkAmaniyojyaniyogatadviShayayAgAderapyupalakShaNam.h\, mokShashabdashcha tatsAdhanadnyAnashravaNAdiniyogAderapyupalakShaNam.h\, Adishabdo laukikavyavahArAnukUlaputramitrAdisa~NgrahArthaH\, mokShasya bandhasApekShatvAdbandhasya cha mithyAtvAdbandhasApekShamokShasyApi vibhramatvaM draShTavyam | sphuranti\, sphurantyeva nanu sphurantItyarthaH | ayaM bhAvaH |-|- tattvadnyAnAt pUrvakAle vyAvahArikasatyasya sarvasya jagato niyojyaniyogAdeH sattvena prabodhAt pUrvaM svapnAdAviva sarvavyAvahAropapatterna karmakANDAdyaprAmANyam.h\, tasya vyAvahArikaprAmANyasya sattvAt.h\, tAvatA cha tasya charitArthatve.atatparANAmagatikAnAM brahmavAkyAnAM paramArthasatyaviShayANAM nAkasmAdbodho yuktaH | tadarthasya vyavahArAtItatvena vyAvahArikaprAmANyAnupapattau brahmavAkyAnAM tAttvikaprAmANyasyApyana~NgIkAre ki~nchidapi prAmANyaM na syAt.h\, prakArabhedenobhayaprAmANyopapattau cha sarvAtmanA tadaprAmANyaM na yuktam | taduktaM sakalavedArthadnyena brahmaNApi \-\- \ldq{}satyArtho hi dvidhA prokto mayA he svargavAsinaH | ekaH svabhAvataH sAkShAt paramArthaH sadaiva tu || sa shivaH satyachaitanyaH sukhAnantya svalakShaNaH | aparaH kalpitaH sAkShAdbrahmaNyadhyastamAyayA || vyAvahArikasatyArthaM sAkShAt satyArthachidghanam | ubhayaM vakti vedastu mArgA naivaM vadanti hi\rdq || ato.advitIyabrahmaNa eva paramArthasatyatve.api vyAvahArikasatyArthatvenArthavattvAnna karmakANDAdyaprAmANyamiti || 18|| nanvevamapi jIvasya bhoktustadbhogyajAtasya cha brahmamAtratve.anubhUyamAnabhoktR^ibhogyavibhAgo na syAt.h\, sarvasya brahmaNyadhyastatvAvisheShAt.h\, ityAsha~Nkya mAyAvashAdeva vibhAgo.ayamupapadyata ityAha \-\- jaDAjaDavibhAgo.ayamajaDe mayi kalpitaH | bhittibhAge same chitracharAcharavibhAgavat || 19|| jaDeti. jaDAjaDavibhAgo\, jaDamidaM bhogyamajaDo.ayaM bhokteti vibhAgaH | ayaM pratIyamAno.ajaDe.aluptachaitanyasvabhAve mayi pratyagabhinne brahmaNi kalpitaH | mAyayAyopita ityarthaH | svaprakAshe.apyekasmin brahmaNyupAdhiprAdhAnyAd bhogyajaDakalpanA\, upAdheyaprAdhAnyAdajaDabhoktR^ikalpanApyupapadyate | taduktaM vArtikakAraiH \-\- \ldq{}tamaHpradhAnakShetrANAM chitpradhAnashchidAtmanAm | paraH kAraNatAmeti bhAvanAdnyAnakarmabhiH\rdq || iti | ajaDe brahmaNi sadR^ishavisadR^ishobhayakalpane dR^iShTAntamAha \-\- bhittirityAdinA | bhittibhAge kuDyapradeshe same nirvikAre\, achala ityarthaH | charAcharavibhAgavat charasya gajAderacharasya parvatAdeshcha vibhAgo yathA\, tathetyarthaH || 19|| nanvevamAtmano brahmatvaM na sambhavati\, tasya saMsArasAkShitArUpavikalpayuktatvAd brahmaNashcha \ldq{}asthUlamanaNu\rdq \, \ldq{}neti neti\rdq \, ityAdishrutyA nirvikalpakatayA siddherityAsha~NkyAha \-\- chetyoparAgarUpA me sAkShitApi na tAttvikI | upalakShaNameveyaM nistara~NgachidambudheH || 20|| chetyeti | chetyoparAgarUpA\, chetyaM kartR^itvAdiprapa~nchaH\, tenoparAgaH sambandhaH\, tadrUpasAkShitApi sAkShitvamapi me mama pratyagAtmano na tAttvikI\, na paramArthabhUtA\, chetyasyAparamArthatvena tatsambandhisAkShitAyA api paramArthasvarUpatvAyogAt.h\, kiM tviyaM sAkShitA nistara~Ngachidambudhernistara~NgaH paramArthato nirastastara~NgaH kartR^itvAdiprapa~ncharUpo yasyAH sA\, chidevAmbudhiH samudro nistara~NgachidambudhiH\, tasya me mama pratyagAtmana upalakShaNameva\, taTasthA satI dnyApikaiva\, jagatkAraNatvamiva brahmaNaH\, tathA chAtmano vastuto nirvikalpatvAnna brahmatvAnupapattiriti bhAvaH || 20|| evamuktena prakAreNa brahmaNi jagata Atmani chAha~NkArAdeH kalpitatvena vastuto.abhAvAt padadvayalakShye brahmaNi na kashchidapi vikAra ityAha \-\- amR^itAbdherna me jIrNirmR^iShA DiNDIrajanmabhiH | sphaTikArdro me rAgaH svApnasaMdhyAbhravibhramaiH || 21|| amR^iteti | amR^ito mokSharUpaH svayaMprakAshAdvayAnanda evAbdhiH\, tasya tatpadalakShyasyetyarthaH | me mama pratyagabhinnabrahmaNo mR^iShADiNDIrajanmabhirmR^iShArUpA mithyArUpA viyadAdaya eva DiNDIrAH phenAsteShAM yAni janmAni tairjanmabhiH\, janmapadaM nAshasyApyupalakShaNam.h\, na jIrNirna hAnirvR^iddhirvA jIrNipadaM vR^iddherapyupalakShaNam mithyAvastuno.adhiShThAnAdUShakatvAdityarthaH | brahmaNi mAyayA viyadAdyutpattyA tadadhiShThAnabrahmaNo na hAnirna vR^iddhi\, ityetadbhAratItIrthairapi kUTasthadIpe bhaNitam \-\- \ldq{}mAyA megho jagannIraM varShatveSha yathA tathA | chidAkAshasya no hAnirna vA lAbha iti sthitiH\rdq || iti | tvaMpadalakShyamapi shuddhamityAha \-\- sphaTikAdrerityAdinA | sphaTikAdreH sphaTikAdrivat svachChasya me mama pratyagAtmanastvaMpadalakShyasya\, svApnasandhyAbhravibhramaiH\, svApno.avidyAkalpito.aha~NkArAdiH\, sa eva sandhyAbhraM sandhyAkAlikameghaH svasannihite svachChe svadharmAsa~njakatvasAmyAt.h\, tatkR^itairvibhramaiH kartR^itvAdibhrAntibhiH\, meghaviShaye vibhramA anavasthAnAni saMsArAH\, tai rAgaH sambandho meghaviShaya AruNyam.h\, sphaTikaparvatasyAruNyavat.h\, AtmanashchidrUpasya paramArthataH kartR^itvabhoktR^itvarAgadveShAdisambandho nAstItyarthaH | aha~NkArAdidharmairAtmano.asambandho.api shrIbhAratItIrthairivAbhANi chitradIpe \-\- \ldq{}aha~NkAragatechChAdyairdehavyAdhyAdibhistathA | vR^ikShAdijanmanAshairvA chidrUpAtmani kiM bhavet.h\rdq || iti | ataH padadvayalakShyamapi chaitanyamatishuddhamiti bhAvH || 21|| nanvevamapi padadvayalakShye brahmaNyastyeva vikAraH\, tasya paramArthataH sattvAshrayatvasya vaktavyatvAt.h\, anyathA shashaviShANavadasattvaprasa~NgAt.h\, ityAsha~NkyAha \-\- svarUpameva me sattvaM na tu dharmo nabhastvavat | madanyasya sato.abhAvAnna hi sA jAtiriShyate || 22|| svarUpamiti | me mama padadvayalakShyasya sattvaM svarUpameva\, na tu madAshrito dharmaH | yathA sattvasya sattvAntarAshrayatvAbhAvAnnAsattvaM tadvadityarthaH | nanu ghaTe ghaTatvavat sadrUpa Atmanyapi dharmarUpaM sattvaM kiM na syAdityAsha~Nkya ghaTeShvanekeShu ghaTo.ayaM ghato.ayamityanugatavyavahArasiddhaye ghaTatvajAtiriva sadvyaktibhedAbhAvenAtmani sattvarUpA jAtirnA~NgIkAryetyAha \-\- madanyasyetyAdinA | madanyasya padadvayalakShyarUpAtmabhinnasya sataH sadvyaktyantarasyAbhAvAt sA sattvarUpa jAtirneShyate\, ekavyaktau jAtyana~NgIkAre dR^iShTAntamAha \-\- nabhastvavaditi | ghaTAdiShvanugatavyavahArArthaM ghaTatvavajjAtira~NgIkriyate | atra tu viyadAdeH sarvasya mithyAtvena sadantarasyAbhAvAnnAnugatavyavahArArthaM ghaTatvavajjAtirUpaM sattvama~NgIkriyate kintu svarUpameva nabhastvavat | nanu ghaTaH san paTaH san kuDyaM sadityAdipratItyanurodhena ghaTapaTAdyupAdhibhinneShu satsvanugatavyavahArasya sattvaM jAtira~NgIkriyatAm.h\, iti chet.h\, na\, upahiteShu sarveShvanugatabrahmarUpasanmAtreNaiva ghaTAdyupAdhibhinneShvAkAsheShvanugatamahAkAshenaivAnugatavyavahAropapatteH\, tasmAnna sattvaM jAtiH | ata eva nopAdhirapi\, anugatavyavahArAyaiva tasyApi kalpitatvAt.h\, sattvasya sanmAtrabrahmarUpatvaM vasiShThenApyuktam \-\- \ldq{}visheShaM samparityajya sanmAtraM yadalepakam | ekarUpaM mahArUpaM sattAyAstat paraM viduH || iti | tathA cha sattvasya svarUpatvena dharmatvAbhAvAdatyantaM shuddhameva padadvayalakShyamiti bhAvaH || 22|| nanvevamapyAtmano dnyAnAshrayatvama~NgIkartavyam.h\, anyathA ghaTAdivadanAtmatvAprasa~NgAt | dnyAnAshrayasyaivAtmatvAdahaM jAnAmItyAtmano dnyAnAshrayatvapratIteshcha\, tathA cha \ldq{}na sAkShI chetA kevalo nirguNashcha\rdq ityAdishrutyA nirguNabrahmatvamAtmana ityata Aha \-\- svarUpameva me dnyAnaM na guNaH sa guNo yadi | anAtmatvamasattvaM vA dnyeyAdnyeyatvayoH patet || 23|| svarUpameveti | me mama dnyAnaM chaitanyam svarUpameva\, na tu madAshrito guNaH\, kuta ityata Aha\, sa guNo yadItyAdinA\, sa chaitanyaM\, vidheyApekShayA puMli~NganirdeshaH\, chaitanyaM guNa iti vadan vAdI praShTavyaH\, kiM tena chaitanyenAtmA viShayIkriyate na vA\, ubhayathApi dUShaNamAha | anAtmatvamiti\, dnyenAdnyeyatvayorAtmano vedyatve.anAtmatvam.h\, ghaTAdivadavedyatve chAsattvaM vA shashaviShANavadApatet.h\, bhavedityarthaH | yadyAtmanaH svasamavetadnyAnAviShayatvamuchyate\, tadAdnyAyamAnatvenAtmano.asattvaM syAt.h\, na hi pramANato dnyAyamAnaM shashaviShANamastIti kenachit pratipadyate\, yadyetaddoShaparijihIrShayA tasya dnyAyamAnatvamuchyeta\, tadA ghaTAdivadanAtmatvamAtmanaH syAt.h\, dnyAnaviShayasyAnAtmatvaniyamAt | nanvAtmAshritadnyAnenAtmAshrayatvena bhAsate\, na viShayatvena\, yena ghaTAdivadanAtmatvaM syAditi chet.h\, na\, dnyAnavyatiriktasya dnyAnAdhInaprakAshasya dnyAnaviShayatvaniyamenAtmano.api dnyAnAdhInaprakAshasya viShayatAyA AvashyakatvenAnAtmatvadoShatAdavasthyAt | na cha dnyAnAshrayatvamAtmatve prayojakam.h\, lAghavAt\, dnyAnatvasyaiva tatprayojakatvAt | ahaM jAnAmIti pratIteshchAha~NkArAshrayavR^ittiviShayatvAt | na cha dnyAnaM naShTaM dnyAnamutpannamiti pratItyA tasya janmAdimata Atmatvamanupapannamiti vAchyam.h\, tasyApi vR^ittiviShayatvAt | tasmAdAtmano na dnyAnaM guNaH\, kintu svarUpameva\, bAdarAyaNo.api \ldq{}dnyo.ata eva\rdq ityAtmano dnyAnarUpatvaM sUtrayAmbabhUva | sUtrasyArtho vidyAraNyagurubhiradhikaraNaratnamAlAyAM darshitaH \-\- \ldq{}achidrUpo.atha chidrUpo jIvo.achidrUpa iShyate | chidabhAvAt suShuptyAdau jAgrachchinmanasA kR^itA\rdq || iti pUrvapakShe prAptasiddhAntamAha \-\- \ldq{}brahmatvAdeva chidrUpashchit suShuptau na lupyate | dvaitA dR^iShTirdvaitalopAnna hi draShTuriti shruteH\rdq || iti | nanu dnyAnarUpa AtmA svAtmAnaM jAnAti na vA\, janAti chedyugapat karmakartR^itvaprasa~NgaH | na chejjAnAti\, tasyAsattvaprasa~NgaH\, iti chet.h\, na\, tasya svaprakAshatvena dnyAnAntaramanapekShyaiva bhAsamAnatvAt.h\, nApi tasya karmakartR^itvam.h\, svaviShayatvAna~NgIkArAt | taduktaM vidyAraNyagurubhiH pa~nchakoshaviveke \-\- \ldq{}svayamevAnubhUtitvAdvidyate nAnubhAvyate | dnyAtR^idnyAnAntarAbhAvAdadnyeyo na tvasattayA\rdq || iti | yat prasAdAddhi sarvaM jagadbhAsate sa kathaM nAsti\, na prakAshate vA\, AtmanaH sarvAvabhAsakatvaM svasyAnyAnapekShayA bhAsamAnatvaM chAtmayogaviMshe.apyuktam \-\- \ldq{}adnyAnatatkAryatadIyabhedAnadhyakShayantI nijasattayaiva. smartuM cha vismartumaho na shakyA suptyAdiShu svaprabhayAsmi sA chit.h\rdq || iti | tasmAdAtmA dnyAnarUpo na dnyAnaguNaka iti sa nirguNaM brahma bhavediti bhAvaH || 23|| evamAtmana Anando.api na guNaH\, kintu svarUpameveti sAdhayati \-\- ahameva sukhaM nAnyadanyachchennaiva tat sukham | amadarthaM na hi preyo madarthaM na svataH priyam || 24|| ahamiti | ahamAtmA sukhameva sukhasvarUpa eva\, na tu sukhaguNakaH\, yadi sukhamAtmano.anyadguNaH syAt.h\, tat sukhatvenAbhimataM naiva sukhaM syAt.h\, kuta iti chet.h\, kiM tadanAtmabhUtasukhamanAtmasheShaH\, uta tachCheSho vA ? nAdya ityAha \-\- amadarthamiti | amadarthaM\, chedityanuSha~NgaH\, AtmasheSho na chet tarhi na tat preyaH\, prItiviShayo na bhavet.h\, AtmasheShasarpAdau prItiviShayatvAdarshanAt | na dvitIya ityAha \-\- madarthamiti | atrApi chedityanuShajjyate | madarthamAtmasheShashchet svataH priyaM na syAt.h\, AtmasheShasya putrabhAryAdeH svataH prItiviShayatvAdarshanAdityarthaH | sukhaM hi sarveShAM priyaM bhavati\, tachcha svata eva priyam.h\, na paropAdhinA\, ata Atmaiva bhavitumarhati | kathamiti chet.h\, shR^iNu\, jagati sarveShAM padArthAnAM chaturdhAvasthitiH | AtmA proyo.apriya upekShyashcheti\, sukhaM tAvanna vyAghrAdivadapriyam.h\, tasya sarvaiH prArthyamAnatvAt.h\, ata eva na loShTAdivadupekShyam.h\, nApi priyamAtram.h\, tachCheShe putrabhAryAdAvapi taddarshanAt.h\, ataH parisheShAdAtmaiva | nanvAtmasheShatvena tasya prItiviShayatvaM kiM na syAt.h\, iti chet.h\, tarhi vaktavyam.h\, Atmani prItiH kiM nimitteti\, yena sukhamapi tachCheShatayA priyaM jAyate\, sukhasAdhanatvAditi chet.h\, tarhi sukhasAdhanenAtmanopakAryaH kashchidvaktavyaH\, srakchandanAdisukhasAdhanenAnyasyaivopakAryatvadarshanAt.h\, Atmani cha karmakartR^ivirodhAt | sa chopakAryo.anyo na dR^ishyate\, tasmAnna sukhasAdhanatayAtmA priyaH\, kintu sukhasvarUpatayA | tasmAnnAtmasheShatayA sukhasyApi pritatvam.h\, kintvAtmatayaiva | nanu sukhamutpannaM naShTamiti pratIyamAnasya kathamAtmatvamiti chet.h\, na\, tasya tadvya~njakavR^ittiviShayatvAt.h\, sarvametaduktaM brahmAnande \-\-\- \ldq{}AtmA sheSha upekShyaM cha dveShyaM cheti chaturShvapi | AtmA preyAn priyaH sheSho dveShyopekShye tadanyayoH || iti vyavasthito loko yAdnyavalkyamataM cha tat | sukhasAdhanatopAdherannapAnAdayaH priyAH || AtmAnukUlyAdannAdisamashchedamunAtra kaH | anukUlayitavyaH syAnnaikasmin karmakartR^itA\rdq || ityAdi | AtmanaH sukharUpatvaM sarvadnyAtmamunibhirapyuktam \-\- \ldq{}sarvaM yadarthamiha vastu yadasti ki~nchit pArArthyamujjhati cha yannijasattayaiva | tadvarNayanti hi sukhaM sukhalakShaNadnyAstat pratyagAtmani samaM sukhitAsya tasmAt.h\rdq || iti | brahmagItAsu cha \-\-\- \ldq{}pratyagrUpaH shivaH sAkShAt paramAnandalakShaNaH | parapremAspadatvena pratItatvAt surarShabhAH\rdq || \ldq{}sarvasyaiva tu kAmAya na sarvaM bhavati priyam | kintvAtmanastu kAmAya tataH priyatamaH svayam || ato devAH priyatamo hyAtmA na sukhalakShaNaH\rdq | ityAdi | tasmAdyuktyA\, vidvadanubhUtyA\, brahmavidAM vachanaishcha\, AtmA sukharUpa ityatra na kashchidvivAda iti bhAvaH || 24|| nanvevamapi brahmaNaH \ldq{}ekadhaivAnudraShTavyam.h\rdq iti shrutyuktamakhaNDaikarasatvaM na sambhavati\, uktaprakAreNa tasya sachchidAnandarUpatrayAtmakatvAt | na cha sachchidAnandAnAM teShAM trayANAmapyatyantAbheda iti vAchyam.h\, tathAtve tadvAchakAnAM sachchidAnandashabdAnAM trayANAmapi paryAyatayA saha prayogAnupapatteH | na hi ghaTakumbhakalashAdishabdAnAmekArthavAchakAnAM saha prayogo.astItyAsha~Nkya brahmaNo.akhaNDaikarasatvamupapAdayati \-\-\- na hi nAnAsvarUpaM syAdekaM vastu kadAchana | tasmAdakhaNDa evAsmi vijahajjAgatIM bhidAm || 25|| na hItyAdinA | ekamadvitIyaM sachchidAnandAtmakaM vastu brahma kadAchana kadAchidapyupAdhikAle tadabhAvakAle.api nAnAsvarUpaM nAnArasaM na syAt.h\, na bhavedityarthaH | tatra hetvabhiprAyeNa vastviti visheShaNam.h\, yato vastu paramArthabhUtam.h\, tata ityarthaH | vastugrahaNaM dnyAnAnandayorapyupalakShaNam | ayamarthaH \-\-\- brahmaNi satyadnyAnAnandAnAM parasparabhinnatve satyasya satyatvaM dnyAnasya dnyAnatvamAnandasyAnandatvaM cha na sidhyet.h\, kathamiti chet.h\, satya yadi dnyAnAdbhinnaM syAt.h\, jaDasya tasya shuktikArUpyAderiva satyatvaM na syAt | evaM yadi dnyAnamapi satyAdbhinnaM syAt.h\, asatyasya tasya dnyAnasya jaDatvaniyamena dnyAnatvaM na syAt tataH satyadnyAnayoH satyatvadnyAnatvasiddhaye.atyantaM parasparAbhedo.a~NgIkartavyaH | taduktaM sarvadnyAtmamunibhiH \-\- \ldq{}satye.apyasti dnyAnatA dnyAnatAyAM satyatvaM cha spaShTamastyeva tadvat | satyapyevaM nAtirekAvakAshaH pUrNe tattve dnyAnasatyopapatteH\rdq || iti | evaM yadi dnyAnAdAnando.api bhinnaH syAt.h\, dnyAnabhinnasya tasya ghaTAdivadanAnandatvameva syAt.h\, tathAnandAdapi yadi dnyAnaM bhinnaM syAt.h\, Anandabhinnasya tasya ghaTAdivajjaDatvena dnyAnatvameva na syAt.h\, tato dnyAnAnandayorapi dnyAnatvAnandatvasiddhaye.atyantamabhedo.a~NgIkartavyaH | idamapi tairevoktam \-\-\- \ldq{}Anandatve dnyAnatA dnyAnatAyAmAnandatvaM vidyate nirvisha~Nkam | satyapyevaM nAtirekAvakAshaH pUrNe tattve dnyAnasaukhyopapatteH\rdq || iti | evaM satyAdAnando.api yadi bhinnaH syAt.h\, asatyasya tasya shuktirUpyAderivAnandatvaM na syAt.h\, evaM satyamapi yadyAnandAdbhinnaM syAt.h\, anAnandasya tasya shuktirUpyAderiva satyatvaM na syAt.h\, tataH satyAnandayorapyatyantamabhedo vaktavyaH\, idamapi tairevoktam \-\-\- \ldq{}Anandatve satyatA satyatAyAmAnandatvaM nirvivAdaM prasiddham | satyapyevaM nAtirekAvakAshaH pUrNe tattve satyasaukhyopapatteH || iti | nityamuktashuddhatvAdiShvapyevamevohyam | na cha teShAmatyantAbhede tadvAchakasatyAdi padAnAM paryAyatA vAchyA\, arthAnAM bhedasyA~NgIkArAt.h\, satyapadaM mukhyAmukhyasatyarUpabrahmAkAshashabalarUpe satye vyutpannam | dnyAnapadaM cha chaitanyAntaHkaraNavR^ittirUpamukhyAmukhyadnyAnadvayashabalarUpe dnyAne vyutpannam.h\, AnandapadaM cha pratyagbuddhivR^ittirUpamukhyAmukhyAnande vyutpannam | evaM nityashuddhAdInyapi padAni mukhyAmukhyatattaddvayashabalarUpe tasmiMstasmin vyutpannAnIti draShTavyam | etat sarvaM sarvadnyAtmamunibhirevoktam \-\-\- \ldq{}AkAshAdau satyatA tAvadekA pratya~NmAtre satyatA kAchidanyA | tatsamparkAt satyatA tatra chAnyA vyutpanno.ayaM satyashabdastu tatra || buddhervR^ittau dnyAnatA tAvadekA pratyag bodhe dnyAnatA kAchidanyA | tatsamparkAjdnyAnatA tatra chAnyA vyutpanno.ayaM dnyAnashabdastu tatra || buddhervR^ittau tAvadAnandataikA pratya~NmAtre kAchidAnandatAnyA | tatsamparkAt kAchidAnandatAnyA vyutpanno.ayaM tatra chAnandashabdaH || ityAdinA | tato vAchyArthabhedasyA~NgIkArAnna padAnAM paryAyatApIti bhAvaH || nanu kathaM tarhi vAchyArthabhede satyAdInAmatyantAbheda ukta ityAsha~Nkya vAchyArthabhede.api tallakShyArthAnAmabhedAdityAha\, tasmAdityAdinA | yasmAt satyAdInAM parasparAbhedena satyAdirUpatvam.h\, yasmAchcha na paryAyatA\, tasmAjjAgatIM bhidAM jagadAkAshAdyupAdhiH\, tatprayuktAM bhidAM bhedaM vijahati\, ato.ahamakhaNDa evAsmi\, ekarasa evAsmi\, na tu nAnArasaH\, satyAdipadairbhAgalakShaNayA bodhitasatyAdyAtmakAkhaNDaikaraso.asmItyarthaH | ata \ldq{}ekadhaivAnudraShTavyam.h\rdq iti shrutyuktamekarasatvamupapannamiti bhAvaH || 25|| idAnImuktaprakAreNa jIvasya brahmatvopapAdakaistarkairanugR^ihItaM sat tattvamasyAdivAkyaM jIvabrahmaNoratyantAbhedaM bhAgatyAgalakShaNayA bodhayadi\, ityAha \-\-\- parokShatAparichChedashAbalyApohanirmalam | tadasIti girA lakShyamahamekarasaM mahaH || 26|| parokShateti | parokShatAparichChedashcha tatprayojakaM shAbalyaM cha tAni tathoktAni\, teShAmapohena nirmalaM parokShatAparichChedashAbalyApohanirmalam.h\, parokShatA parokShatvamIshvarasya\, parichChedaH parichChinnatvaM jIvasya\, etaddvayaM cha jIveshvarobhayagataviruddhadharmANAM sarveShAmapyupalakShaNam | shAbalyaM jIveshvarobhayagataparokShatvaparichChinnatvAdiprayojakamAyAntaHkaraNarUpopAdhinimittasamasta sambandhaH\, teShAmapohena tyAgena nirmalaM shuddham.h\, aikyAvirodhItyarthaH | tadasIti girA tattvamasyAdimahAvAkyena lakShyaM jahadajahallakShaNayA bodhyam.h\, lakShyasvarUpamevAha \-\- ekarasamiti | mahaH satyAnandachaitanyarUpamahaM pratyagAtmAsmItyarthaH | atrApyanugrAhakayuktiH pUrvavaddraShTavyA\, yadyAtmA brahmabhinnaH syAdAtmanaH sarvAntaratvalakShaNamAtmatvaM na syAt.h\, evaM brahmApi yadyAtmabhinnaM syAnniratishayamahattvalakShaNaM brahmatvaM brahmaNo na syAt | idamapi tairevoktam \-\-\- \ldq{}advaite.arthe pratyagartho.asti tadvat pratyaktatve chAdvayasyApi bhAvaH | yadyapyevaM nAtirekAvakAshaH pUrNe tattve tattvamarthopapatteH\rdq || iti | vAchyArthabhedAdevobhayostattvaMpadayoraparyAyatApi | idamapi tairevoktam \-\-\- AdeyAMshenANumAtre.api bhedo yadyapyevaM bhinnamAdAya shabdau | vartete tvayyadvayAtmaprakAshe bAhyaM hAtuM jAmitA nAsti tasmAt.h\rdq || iti | vAkyArthashcha sakalavedArthAbhidnyena brahmaNA brahmagItAyAM sphuTo darshitaH \-\-\- \ldq{}tvamahaMshabdavAchyArthasyaiva dehAdivastunaH | na tachChabdArthatAM vakti shrutistattvamasIti sA || tadarthaikyaviruddhAMshaM tyaktvA vAchyagataM shrutiH | aviruddhaM chidAkAraM lakShayitvA bravIti hi || tadarthe cha tvamarthaikyaM viruddhAMshaM vinaiva cha | kAraNatvAdi vAchyasthaM rakShayitvA tu kevalam || chidAkAraM punastasya tvamarthaikyaM bravIti cha. tattvaMshabdArthabhUtasya chinmAtrasya parAtmanaH || ekatvaM yat svataH siddhaM sa hi vAkyArtha AstikAH || iti | tasmAchChrutyA yuktyA bahudnyAnAM vachanAchcha jIvasya sachchidAnandanityashuddhabuddhamuktasvarUpatA siddheti bhAvaH || 26|| idAnImuktasvarUpaM brahmAtmatvena sAkShAtkurvataH puruShasya svaprakAshAparimitAnandabrahmAtmatAvasthAnalakShaNA videhamuktiH prArabdhakarmakShayaparyantaM dehendriyAdipratibhAsasahitA tAdR^ig brahmAtmanAvasthAnalakShaNA jIvanmuktishcha phalamityabhipretya prakaraNamupasaMharati \-\-\- upashAntajagajjIvashiShyAchAryeshvarabhramam | svataH siddhamanAdyantaM paripUrNamahaM mahaH || 27|| upashAnteti | upashAnto jIvanmuktyavasthAyAM bAdhito videhamuktyavasthAyAM sarvAtmanA nivR^itto jagajjIvashiShyAchAryeshvaralakShaNo bhramo yasmiMstat.h\, tAdR^isham | muktidvayasya dnyAnaphalatvaM sarvadnyAtmamunibhirapyuktam \-\-\- \ldq{}jIvanmuktistAvadasti pratIterdvaitachChAyA tatra chAsti pratIteH | dvaitachChAyArakShaNAyAsti leshastasminnarthe svAnubhUtiH pramANam || tasmAjjIvanmuktirUpeNa vidvAnArabdhAnAM karmaNAM bhogasiddhyai | sthitvA bhogaM dhvAntagandhaM prasUtaM bhuktvAtyantaM yAti kaivalyamante\rdq || iti|| svataH siddhaM svaprakAsham.h\, anAdyantam.h\, Adyantarahitam.h\, paripUrNaM sarvAtmakam.h\, trividhaparichChedashUnyamityarthaH\, mahastejo.ahamasmItyarthaH || 27|| \ldq{}idAnImupaniShadarthasArasa~NgrahAtmake svarachite prakaraNe viduShAM pravR^ittiM prArthayate \-\-\- lakShmIdharakaveH sUktisharadambhojasambhR^itaH | advaitamakarando.ayaM vidvadbhR^i~NgairnipIyatAm || 28|| lakShmIdhara iti granthakarturnAma\, sa cha asau kaviH sarvadnyaH krAntadarshI\, tasya sUktasya eva sharadambhojAni\, tAni\, taiH sambhR^itaH sampanno.ayaM sarvairanubhUyamAno.advaitamakarando.advaitaM brahmaiva makarando rasaH | \ldq{}etameva rasaM sAkShAllabdhvA dehI sanAtanam | sukhI bhavati sarvatra nA.anyathA surapu~NgavAH\rdq || iti brahmagItAvachanAt.h\, vidvadbhR^i~NgairvidvAMsa eva bhR^i~NgA brahmarasadnyAstairnipIyatAM nitarAmadnyAnanivR^ittiparyantam punaH punaH sevyatAm | \ldq{}vichAryApyaparokSheNa brahmAtmAnaM na vetti chet | aparokShAvasAnatvAdbhUyo bhUyo vichArayet.h\rdq || iti shrIbhAratItIrthavachanAt | yadyapyatra pratishlokaM bahu vaktavyamasti\, tathApi mandabuddhInAmalasAnAM vyutpAdanArthaM pravR^ittena mayA granthakAThinyagauravabhayAduparatamiti || 28|| advaitamakarandasya rasAbhivya~njikA kR^itA | svayaMprakAshayatinA puruShottamashAsanAt || 1|| brahmAnandarasAsvAdamichChadbhirvibudhottamaiH | rasAbhivya~njikA hyeShA parishIlyA sadAdarAt || 2|| tApatrayArkasantaptA mokShakAmA mudA saha | rasAbhivya~njikAga~NgAmagnA bhavata sattamAH || 3|| vyAkhyA praNItachChalamatra buddhermamAparAdhaM vibudhAH kShamantAm | ambArdhadeho bhagavAnataH syAdbAlAparAdhAt pitR^ivat prasannaH || 4|| shrIkaivalyAnandayogIndrapAdapadmadvandve niHsravanmokShasAre | shuddhairhaMsaiH sevite suprasanne machcheto.arthI bhR^i~NgalIlAM vidhattAm || 5|| chidambhodhisammagnachittaM guNAnAM satAmAlayaM shuddhasattvapradhAnam | nR^iNAM bodhayantaM parabrahma tattvaM shivAnandayogIndramIDe sadAham || 6. sarvadnyachUDAmaNimIshvarANAmIshAnamindIvarakomalA~Ngam | kAruNyalAvaNyasudhAsamudraM shrIjAnakIjAnimahaM bhajAmi || 7|| mandasmitAnanditabhaktajAlaM saundaryasantarpitavAmabhAgam | svAnandasantR^iptamamandahAsaM sAmbaM bhaje chandrakalAvataMsam || 8|| || iti shrImatparamahaMsaparivrAjakAchAryashrIkaivalyAnandayogIndrapAdakamala bhR^i~NgAyamANasvayaMprakAshAkhyayativirachitA rasAbhivya~njikAkhyAdvaitamakarandavyAkhyA samAptA || OM tat sat advaitamakaranda ## Encoded by Br. Pranipata Chaitanya Proofread by Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}