% Text title : puruShArthanirNayaH % File name : puruShArthanirNayaH.itx % Category : misc, sachchidAnanda-shivAbhinava-nRisiMhabhAratI % Location : doc\_z\_misc\_general % Author : Sachchidananda Shivabhinava Nrisimha Bharati Swamigal % Proofread by : PSA Easwaran psawaswaran at gmail.com % Latest update : November 9, 2018 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Purusharthanirnayah ..}## \itxtitle{.. puruShArthanirNayaH ..}##\endtitles ## puruShArthadAnadakShaM puruhUtapramukhanirjarArAdhyam | puruShArthasiddhaye.ahaM puruShaM kR^iShNAdyapi~NgalaM naumi || 1|| tatra tAvatkaH puruShArtho nAma? na tAvadanukUlaputramitrakalatrAdiH; tadanityatvasya pratyakShasiddhatvAt | na cha \ldq{}etattrayaM jagati puNyakR^ito labhante\rdq{} iti tasyApi sukR^itasAdhyatvena nityatvamiti sha~NkyaM; na hi jalajanyatvasAmye.api budbudatara~NgaphenavArijAnAM sthiratvasAmyamasti; tasmAddharmArdha\- kAmamokShAshchatvAraH puruShArthAH | tatra dharmo nAma\-\-AshuvinAshinAM vihitakarmaNAM kAlAntarabhAviphalajanakatvAnyathAnupapattyA kalpyamAno.adR^iShTapadArthavisheShaH | tathA hi\-\-yAgaga~NgAsnAnashivapUjAdInAM haviHprakShepaNa\- ga~NgAjalamajjanashivali~NgAdiShu puShpakShIrAdisamarpaNAdirUpANAM yAvatkAryotpAdAsthAyitvasya sArvalaukikatvAttatkalpane tu phalAvyavahitaprAkkShaNavR^ittisvasvavyApArAnyatarakatvarUpaphala\- janakatvasya kAlAntarakR^itakarmaNAmapi sUpapAdakatvAt | artho nAma\-pUrvoktadharmAnukUlayAgAdisAdhanIbhUtadhanadhAnyAdiH | kAmastu\-uktadharmajanakakarmasu pravartakaH \ldq{}dharmo me bhUyAt\rdq{} itIchChArUpaH | na tu niShiddhakarmakArakaH kAmaH\, tasya puruShArthabhAvAtpratyuta puruShaduHkhahetutvAt | ki~ncha\, bhagavadgItAyAM bhagavAnapyevamAha\-\- \ldq{}dharmmAviruddho bhUteShu kAmo.asmi bharatarShabha\rdq{} iti | mokShastu\-\-tattvaj~nAnaikasAdhyaH | tatsvarUpamuntaratra varNyate || atredaM chintyate\-\-chaturShvapyeteShu kaH parama iti | na cha puruShArthatvAvisheShAchchatvAro.apIme samAnA eveti nishchetuM shakyAH | na hi manuShyatvAvisheShe.api sarve.api manuShyAH samAnA upalabhyante; kashchitprabhuH\, kashchidbhR^ityaH\, kashchitsukhI\, kashchiduHkhIti bhedadarshanAt | tasmAtprAptaM puruShArthatvAvisheShe.api chintyameteShu pAramyamiti | na chArthakAmau paramau\, tayordharmahetutvena dharma evopakShINatayA svataH puruShArthatvAbhAvAt | ata eva na dharmo.api paramaH pumarthaH; tasya svargAdisAdhanatvenopasarjanatvAt | tathA hi shrutiH \-\- \ldq{}jyotiShTomena svargakAmo yajeta\rdq{} \ldq{}vAyavyashvetamAlabheta bhUtikAmaH\rdq{} iti svargAdisAdhanatvamAha dharmasya | na cheyaM shrutirna \ldq{}dharmasya svargakAraNatvamAha\,\rdq{} api tu jyotiShTomAderiti vAchyam | yAgAderdharmavyApArakatvasyAvashyakalpyatayA dharmasya svargakAraNatAyA dharmigrAhakamAnasiddhatvAt | na chaiteShAM trayANAM puruShArthatvamapi sambhavati | tathA hi\-\- puruShArtho nAma\-\-vastutaH sukham\, duHkhAbhAvo vA | tathA cha loke.anubhavaH\-\- \ldq{}iShTaM me bhUyAdaniShTaM me mA bhUt\rdq{} iti | na cheme trayaH sukhaM duHkhAbhAvo vA | tarhi\, kathameteShAM puruShArthakoTipraviShTatvamiti chet\, tatsAdhanatvAditi brUmaH | yathA lA~Ngalasya jIvanatvAbhAve.api jIvanasAdhanatvena \ldq{}lA~NgalaM jIvanam\rdq{} iti prayogaH\, tadvatpuruShArthasAdhanatvenaiteShu puruShArthapadaprayogaH | ki~nchaiteShAmanityatvAdapi na paramapuruShArthatvam | tathA hi\-arthakAmayostAvatpratyakSheNaivAnityatvam | dharmasya tvatIndriyatvena shrutyA smR^ityA chAvagamyate | tathA cha shrutiH\-\- \ldq{}yadyatheha karmachito lokaH kShIyate\, evamevAmutra puNyachito lokaH kShIyate\rdq{} iti | smR^itishcha\- \ldq{}kShINe puNye martyalokaM vishanti\rdq{} iti | tarhi kaH paramapuruShArtha iti chenmokSha evetyavehi | tathA hi\-\- tasya \ldq{}brahmavidApnoti param\rdq{} ityAdishrutyA sukhasvarUpatvasya\, \ldq{}tarati shokamAtmavit\rdq{} ityAdyayA cha duHkhanivR^ittirUpatvasya cha pratipAdanAtsvataH pumarthatvam\, nityatvaM cha \ldq{}na sa punarAvartate\rdq{} \ldq{}teShAM na punarAvR^ittiH\rdq{} \ldq{}etena pratipadyamAnA imaM mAnavamAvartaM nAvartante\rdq{} ityAdishrutibhyaH || \ldq{}AbrahmabhuvanAllokAH punArAvartino.arjuna |\rdq{} \ldq{}mAmupetya punajanma duHkhAlayamashAshvatam | nApnuvanti mahAtmAnaH saMsiddhiM paramAM gatAH ||\rdq{} \ldq{}idaM j~nAnamupAshritya mama sAdharmyamAgatAH | sarge.api nopajAyante pralaye na vyathanti cha ||\rdq{} \ldq{}yadgatvA na nivartante taddhAma paramaM mama |\rdq{} ityAdismR^itibhyashcha | ki~ncha\, anityavilakShaNatvAdapi nityatvam | loka utpAdyaprApyasaMskAryavikAryANAmanityatvaM dR^iShTam | na chAsau mokSha utpAdyaH; nityo hi mokShaH sarvairmokShavAdibhirabhyupagamyate | nApi prApyaH\, AtmasvarUpatvena nityAptatvAt | nApi saMskAryaH\, nityashuddhaniratishayatvAnmokShasya | nApi vikAryaH\, kUTasthabrahmasvarUpatvAnmokShasya | tasmAnnityatvAtsvataH pumarthatvAchcha mokSha eva paramapuruShArthaH | na cha \ldq{}akShayyaM ha vai chAturmAsyayAjinaH sukR^itam\rdq{} \ldq{}apAma somamamR^itA abhUma\rdq{} ityAdishrutibhiH karmaphalasyApi nityatvapratipAdanAtkathaM mokShasyaiva nityaphalatvamiti vAchyam; asyAH shruteH \ldq{}yatkR^itakaM tadanityam\rdq{} iti nyAyopetayA \ldq{}tadyatheha\rdq{} ityAdishrutyA bAdhena atratyAkShayyAmR^itapadayoH AbhUtasamplavasthAyisthAnaparatvasyaiva vaktavyatvAt | tathA cha smR^itiH\-\-\- \ldq{}AbhUtasamplavaM sthAnamamR^itatvaM hi bhAShyate\rdq{} | iti | itthaM hi vyavasthA\-shrutismR^ityorvirodhe ...nusAreNa smR^itirneyA\, shrutyoH parasparaM virodhe nyAyopetashrutyanusAreNa shrutyantaraM neyamiti | tasmAnmokSha eva nitya iti siddham || \, mokSho nAma\-sAlokyasAmIpyasArUpyasAyujyakaivalyabhedena pa~nchavidhaH | \ldq{}tatra sAlokavyaM tattadupAsyadevatAvAsasthAnabhUtalokaprAptiH | sAmIpyamupAsyadevatAsamIpavartanam | sArUpyaM devatAsamAnAkAradehaprAptiH | sAyujyaM saguNasya devatArUpasya aha~NgraheNopAsanAM kurvataH upAsya\- devatAtAdAtmyam | kaivalyaM tu sachchidAnandanityashuddhabuddhamuktasvabhAva\- pratyagabhinnakUTasthanahmasvarUpeNAvasthAnam | idamevAvidyAnivR^ittipadenA\- pyabhidhIyate | tathA choktam\- \ldq{}avidyAstamayo mokShaH sA cha bandha udAhR^itaH | \rdq{} iti | \ldq{}nivR^ittirAtmA mohasya j~nAtatvenopalakShitaH |\rdq{} iti cha | api cha\, \ldq{}tasmAdavidyAstamayo nityAnandapratItitaH | niHsheShaduHkho.abhedAchcha puruShArthaH paro mataH ||\rdq{} iti | iyaM kaivalyarUpA muktireva mukhyA | tathA cha sUtasaMhitAyAM svasvarUpAvasthAnamuktiM prakR^itya\-\- \ldq{}ShaDbhAvavikriyAhInA shubhAshubhavivarjitA | sarvadvandvavinirmuktA satyavij~nAnarUpiNI || kevalaM brahmarUpoktA sarvadA sukhalakShaNA | na heyA nApyupAdeyA sarvasambandhavarjitA || na dR^iShTA na shrutA viShNo na chAsvAdyA na tarkitA sarvAvaraNanirmuktA na vij~neyA nirAshrayA || vAchyavAchakanirmuktA lakShyalakShaNavarjitA | sarveShAM prANinAM sAkShAdAtmabhUtA svayamprabhA || pratibandhavinirmuktA sarvadA paramArthataH | avichAradashAyAM tu pratibaddhA svamAyayA || eShaiva paramA muktiH proktA vedArthavedibhiH | anyAshcha muktayaH sarvA aparAH parikIrtitAH || \rdq{} iti | na chAnyAsu sAlokyAdirUpAsu kathaM muktishabdaprayoga iti vAchyam; tAH prAptAnAM punarAvR^ittyabhAvena krameNa mukhyamuktidarshanAttAsu muktishabdopachAraH | tathA choktam\-\- \ldq{}brahmaNA saha te sarve samprApte pratisa~nchare | parasyAM te mahAtmAnaH pravishanti paraM padam ||\rdq{} iti | na chAsyAH kUTasthabrahmasvarUpAyA mukteH svataHsiddhatayA tadarthaM mumukShUNAM gurUpasadanavichArAdiShu pravR^ittirna syAditi vAchyam; tasyAH svataHsiddhatve.api vismR^itakaNThachAmIkaranyAyenAj~nAtatvena tatprAptyai mumukShUNAM vichArAdiShu pravR^ityupapatteH | vismR^itakaNThachAmIkaranyAyastvevaM\-kashchitpuruShaH svakaNThasthameva chAmIkaraM vismR^itya \ldq{}aho madIyashchAmIkaraH kutra vA sthApitaH kena vApahR^itaH\rdq{} itItastataH paryaTankutrApyalabdhvA bahudhA shochaMstiShThati | atrAntare kashchanAgatya chUte\- \ldq{}tAvake kaNTha eva khalu chAmIkaro vartate\, kimarthaM bhavAn mahAntaM shokamApannaH\rdq{} iti | sa tadvAkyashravaNAnantaraM yathA svakaNThasthameva chAmIkaraM j~nAtvA alabdhasya lAbhAdiva tuShyatIti | anena nyAyena svata.asiddhApIyaM mukhyA muktirAtmasvarUpA aj~nAtatvena alabdheva satI svalAbhAya kAraNamapekShata eveti yuktA tadarthaM mumukShUNAM pravR^ittiH | kAraNaM tu j~nAnameva; \ldq{}nAnyaH panthA vidyate.ayanAya\rdq{} \ldq{}tarati shokamAtmavit\rdq{} | \ldq{}nAstyakR^itaH kR^itena | tadvij~nAnArthaM sa gurumevAbhigachChet\rdq{} brahmavidApnoti param \ldq{}brahmavidbrahmaiva bhavati\rdq{} \ldq{}sa yo ha vai tatparamaM brahma veda brahmaiva bhavati\rdq{} ityAdishrutibhyaH || \ldq{}bahUnAM janmanAmante j~nAnavAnmAM prapadyate |\rdq{} \ldq{}tato mAM tattvato j~nAtvA vishate tadanantaram ||\rdq{} ityAdismR^itibhyashcha | tajj~nAnaM kIdR^ishamityapekShAyAM aparokShAnubhUtau shrImadbhagavatpAdaiH\-\- \ldq{}brahmaivAhaM samaH shAntaH sachchidAnandalakShaNaH | nAhaM deho hyasadrUpo j~nAnamityuchyate budhaiH || nirvikAro nirAkAro niravadyo.ahamavyayaH | nAhaM deho hyasadrUpo j~nAnamityuchyate budhaiH || nirAmayo nirAbhAso nirvikalpo.ahamAtataH | nAhaM deho hyasadrUpo j~nAnamityuchyate budhaiH || nirguNo niShkriyo nityo nityamukto.ahamachyutaH | nAhaM deho hyasadrUpo j~nAnamityuchyate budhaiH || nirmalo nishchalo.anantaH shuddho.ahamajaro.amaraH | nAhaM deho hyasadrUpo j~nAnamityuchyate budhaiH || \rdq{} iti | \ldq{}tattvamasi\rdq{} \ldq{}ahaM brahmAsmi\rdq{} \ldq{}ayamAtmA brahma\rdq{} \ldq{}praj~nAnaM brahma\rdq{} iti mahAvAkyajanyAkhaNDAkAravR^ittyaparanAmakam | tatprAptyupAyastu shrutau \ldq{}AtmA vA are draShTavyaH shrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH\rdq{} iti\, \ldq{}shAnto dAnta uparatastitikShuH shraddhAvitto bhUtvA.a.atmanyevAtmAnaM pashyet\rdq{} ityAdivAkyairudghuShyate | pAdme shivagItAyAM cha\-\- \ldq{}kathaM bhagavato j~nAnaM shuddhaM martyasya jAyate | tatropAyaM hara brUhi mayi te.anugraho yadi ||\rdq{} iti shrIrAmeNa pR^iShTaH san shrIbhagavAnAha\-\- \ldq{}virajya sarvabhUtebhya Aviri~nchipadAvadhi | ghR^iNAM vitatya sarvatra putramitrAdikeShvapi || shraddhAlurmuktishAstreShu vedAntaj~nAnalipsayA | upAyanakaro bhUtvA guruM brahmavidaM vrajet || sevAbhiH paritoShyainaM chirakAlaM samAhitaH | sarvavedAntavAkyArthaM shR^iNuyAtsusamAhitaH || sarvavedAntavAkyAnAM mayi tAtparyanishchayam | shravaNaM nAma tatprAhuH sarve te brahmavAdinaH || lohamaNyAdidR^iShTAntayuktibhiryadvichintanam | tadeva mananaM prAhurvAkyArthasyopabR^iMhaNam || nirmoho niraha~NkAraH samaH sa~NgavivarjitaH | sadA shAntyAdiyuktaH sannAtmanyAtmAnamIkShate || yatsadA dhyAnayogena tannididhyAsanaM smR^itam | sarvakarmakShayavashAtsAkShAtkAro.api chAtmanaH || kasyachijjAyate shIghraM chirakAlena kasyachit |\rdq{} iti | tasmAdbrahmaj~nAnaikasAdhyaH svasvarUpAvasthAnalakShaNo mokSha eva paramaH puruShArtha iti sarvaM chaturashram || puruShArthanirNayo.ayaM guruvarakR^ipayA mayA vyarachi | vIkShya prayAntu modaM vidvAMso vItamatsarAstamimam || iti shR^i~Ngeri shrIjagadguru shrIsachchidAnandashivAbhinavanR^isiMha\- bhAratIsvAmibhiH virachitaH puruShArthanirNayaH samAptaH | ## Proofread by PSA Easwaran \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}