% Text title : Yogatattva Upanishad % File name : yogatatva.itx % Category : upanishhat, upanishad % Location : doc\_upanishhat % Author : Vedic tradition % Transliterated by : Sunder Hattangadi % Proofread by : Sunder Hattangadi % Description-comments : 41/108; Krishna Yajurveda, Yog upanishad % Latest update : Feb. 18, 2000 % Send corrections to : Sanskrit@cheerful.com % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Yogatatva Upanishad ..}## \itxtitle{.. yogatattvopaniShat ..}##\endtitles ## yogaishvaryaM cha kaivalyaM jAyate yatprasAdataH | tadvaiShNavaM yogatattvaM rAmachandrapadaM bhaje || OM saha nAvavatu | saha nau bhunaktu | saha vIryaM karavAvahai | tejasvinAvadhItamastu mA vidviShAvahai | OM shAntiH shAntiH shAntiH || yogatattvaM pravakShyAmi yoginAM hitakAmyayA | yachChR^itvA cha paThitvA cha sarvapApaiH pramuchyate || 1|| viShNurnAma mahAyogI mahAbhUto mahAtapAH | tattvamArge yathA dIpo dR^ishyate puruShottamaH || 2|| tamArAdhya jagannAthaM praNipatya pitAmahaH | paprachCha yogatattvaM me brUhi chAShTA~Ngasa.nyutam || 3|| tamuvAcha hR^iShIkesho vakShyAmi shR^iNu tattvataH | sarve jIvAH sukhairdukhairmAyAjAlena veShTitAH || 4|| teShAM muktikaraM mArgaM mAyAjAlanikR^intanam | janmamR^ityujarAvyAdhinAshanaM mR^ityutArakam || 5|| nAnAmArgaistu duShprApaM kaivalyaM paramaM padam | patitAH shAstrajAleShu praj~nayA tena mohitAH || 6|| anirvAchyaM padaM vaktuM na shakyaM taiH surairapi | svAtmaprakAsharUpaM tatkiM shAstreNa prakAshate || 7|| niShkalaM nirmalaM shAntaM sarvAtItaM nirAmayam | tadeva jIvarUpeNa puNyapApaphalairvR^itam || 8|| paramAtmapadaM nityaM tatkathaM jIvatAM gatam | sarvabhAvapadAtItaM j~nAnarUpaM nira~njanam || 9|| vArivatsphuritaM tasmi.nstatrAha.nkR^itirutthitA | pa~nchAtmakamabhUtpiNDaM dhAtubaddhaM guNAtmakam || 10|| sukhaduHkhaiH samAyuktaM jIvabhAvanayA kuru | tena jIvAbhidhA proktA vishuddhaiH paramAtmani || 11|| kAmakrodhabhayaM chApi mohalobhamado rajaH | janmamR^ityushcha kArpaNyaM shokastandrA kShudhA tR^iShA || 12|| tR^iShNA lajjA bhayaM duhkhaM viShAdo harSha eva cha | ebhirdoShairvinirmuktaH sa jIvaH kevalo mataH || 13|| tasmAddoShavinAshArthamupAyaM kathayAmi te | yogahInaM kathaM j~nAnaM mokShadaM bhavati dhruvam || 14|| yogo hi j~nAnahInastu na kShamo mokShakarmaNi | tasmAjj~nAnaM cha yogaM cha mumukShurdR^iDhamabhyaset || 15|| aj~nAnAdeva sa.nsAro j~nAnAdeva vimuchyate | j~nAnasvarUpamevAdau j~nAnaM j~neyaikasAdhanam || 16|| j~nAtaM yena nijaM rUpaM kaivalyaM paramaM padam | niShkalaM nirmalaM sAkShAtsachchidAnandarUpakam || 17|| utpattisthitisa.nhArasphUrtij~nAnavivarjitam | etajj~nAnamiti proktamatha yogaM bravImi te || 18|| yogo hi bahudhA brahmanbhidyate vyavahArataH | mantrayogo layashchaiva haTho.asau rAjayogataH || 19|| Arambhashcha ghaTashchaiva tathA parichayaH smR^itaH | niShpattishchetyavasthA cha sarvatra parikIrtitA || 20|| eteShAM lakShaNaM brahmanvakShye shR^iNu samAsataH | mAtR^ikAdiyutaM mantraM dvAdashAbdaM tu yo japet || 21|| krameNa labhate j~nAnamaNimAdiguNAnvitam | alpabuddhirimaM yogaM sevate sAdhakAdhamaH || 22|| layayogashchittalayaH koTishaH parikIrtitaH | gachCha.nstiShThansvapanbhu~njandhyAyenniShkalamIshvaram || 23|| sa eva layayogaH syAddhaThayogamataH shR^iNu | yamashcha niyamashchaiva AsanaM prANasa.nyamaH || 24|| pratyAhAro dhAraNA cha dhyAnaM bhrUmadhyame harim | samAdhiH samatAvasthA sAShTA~Ngo yoga uchyate || 25|| mahAmudrA mahAbandho mahAvedhashcha khecharI | jAlandharoDDiyANashcha mUlabandhaistathaiva cha || 26|| dIrghapraNavasandhAnaM siddhAntashravaNaM param | vajrolI chAmarolI cha sahajolI tridhA matA || 27|| eteShAM lakShaNaM brahmanpratyekaM shR^iNu tattvataH | laghvAhAro yameShveko mukhyA bhavati netaraH || 28|| ahi.nsA niyameShvekA mukhyA vai chaturAnana | siddhaM padmaM tathA si.nhaM bhadraM cheti chatuShTayam || 29|| prathamAbhyAsakAle tu vighnAH syushchaturAnana | AlasyaM katthanaM dhUrtagoShThI mantrAdisAdhanam || 30|| dhAtustrIlaulyakAdIni mR^igatR^iShNAmayAni vai | j~nAtvA sudhIstyajetsarvAnvighnAnpuNyaprabhAvataH || 31|| prANAyAmaM tataH kuryAtpadmAsanagataH svayam | sushobhanaM maThaM kuryAtsUkShmadvAraM tu nirvraNam || 32|| suShThu liptaM gomayena sudhayA vA prayatnataH | matkuNairmashakairlUtairvarjitaM cha prayatnataH || 33|| dine dine cha saMmR^iShTaM saMmArjanyA visheShataH | vAsitaM cha sugandhena dhUpitaM guggulAdibhiH || 34|| nAtyuchChritaM nAtinIchaM chailAjinakushottaram | tatropavishya medhAvI padmAsanasamanvitaH || 35|| R^ijukAyaH prA~njalishcha praNamediShTadevatAm | tato dakShiNahastasya a~NguShThenaiva pi~NgalAm || 36|| nirudhya pUrayedvAyumiDayA tu shanaiH shanaiH | yathAshaktyavirodhena tataH kuryAchcha kumbhakam || 37|| punastyajetpi~NgalayA shanaireva na vegataH | punaH pi~NgalayApUrya pUrayedudaraM shanaiH || 38|| dhArayitvA yathAshakti rechayediDayA shanaiH | yayA tyajettayApUrya dhArayedavirodhataH || 39|| jAnu pradakShiNIkR^itya na drutaM na vilambitam | a~NgulisphoTanaM kuryAtsA mAtrA parigIyate || 40|| iDayA vAyumAropya shanaiH ShoDashamAtrayA | kumbhayetpUritaM pashchAchchatuHShaShTyA tu mAtrayA || 41|| rechayetpi~NgalAnADyA dvAtri.nshanmAtrayA punaH | punaH pi~NgalayApUrya pUrvavatsusamAhitaH || 42|| prAtarmadhyandine sAyamardharAtre cha kumbhakAn | shanairashItiparyantaM chaturvAraM samabhyaset || 43|| evaM mAsatrayAbhyAsAnnADIshuddhistato bhavet | yadA tu nADIshuddhiH syAttadA chihnAni bAhyataH || 44|| jAyante yogino dehe tAni vakShyAmyasheShataH | sharIralaghutA dIptirjATharAgnivivardhanam || 45|| kR^ishatvaM cha sharIrasya tadA jAyeta nishchitam | yogAvighnakarAhAraM varjayedyogavittamaH || 46|| lavaNaM sarShapaM chAmlamuShNaM rUkShaM cha tIkShNakam | shAkajAtaM rAmaThAdi vahnistrIpathasevanam || 47|| prAtaHsnAnopavAsAdikAyakleshA.nshcha varjayet | abhyAsakAle prathamaM shastaM kShIrAjyabhojanam || 48|| godhUmamudgashAlyannaM yogavR^iddhikaraM viduH | tataH paraM yatheShTaM tu shaktaH syAdvAyudhAraNe || 49|| yatheShTavAyudhAraNAdvAyoH siddhyetkevalakumbhakaH | kevale kumbhaka siddhe rechapUravivarjite || 50|| na tasya durlabhaM ki~nchittriShu lokeShu vidyate | prasvedo jAyate pUrvaM mardanaM tena kArayet || 51|| tato.api dhAraNAdvAyoH krameNaiva shanaiH shanaiH | kampo bhavati dehasya Asanasthasya dehinaH || 52|| tato.adhikatarAbhyAsAddArdurI svena jAyate | yathA cha darduro bhAva utplunyotplutya gachChati || 53|| padmAsanasthito yogI tathA gachChati bhUtale | tato.adhikatarabhyAsAdbhUmityAgashcha jAyate || 54|| padmAsanastha evAsau bhUmimutsR^ijya vartate | atimAnuShacheShTAdi tathA sAmarthyamudbhavet || 55|| na darshayechcha sAmarthyaM darshanaM vIryavattaram | svalpaM vA bahudhA duHkhaM yogI na vyathate tadA || 56|| alpamUtrapurIShashcha svalpanidrashcha jAyate | kIlavo dR^iShikA lAlA svedadurgandhatAnane || 57|| etAni sarvathA tasya na jAyante tataH param | tato.adhikatarAbhyAsAdbalamutpadyate bahu || 58|| yena bhUchara siddhiH syAdbhUcharANAM jaye kShamaH | vyAghro vA sharabho vyApi gajo gavaya eva vA || 59|| si.nho vA yoginA tena mriyante hastatADitAH | kandarpasya yathA rUpaM tathA syAdapi yoginaH || 60|| tadrUpavashagA nAryaH kA~NkShante tasya sa~Ngamam | yadi sa~NgaM karotyeSha tasya bindukShayo bhavet || 61|| varjayitvA striyAH sa~NgaM kuryAdabhyAsamAdarAt | yogino.a~Nge sugandhashcha jAyate bindudhAraNAt || 62|| tato rahasyupAviShTaH praNavaM plutamAtrayA | japetpUrvArjitAnAM tu pApAnAM nAshahetave || 63|| sarvavighnaharo mantraH praNavaH sarvadoShahA | evamabhyAsayogena siddhirArambhasambhavA || 64|| tato bhaveddhaThAvasthA pavanAbhyAsatatparA | prANo.apAno mano buddhirjIvAtmaparamAtmanoH || 65|| anyonyasyAvirodhena ekatA ghaTate yadA | ghaTAvastheti sA proktA tachchihnAni bravImyaham || 66|| pUrvaM yaH kathito.abhyAsashchaturthA.nshaM parigrahet | divA vA yadi vA sAyaM yAmamAtraM samabhyaset || 67|| ekavAraM pratidinaM kuryAtkevalakumbhakam | indriyANIndriyArthebhyo yatpratyAharaNaM sphuTam || 68|| yogI kumbhakamAsthAya pratyAhAraH sa uchyate | yadyatpashyati chakShurbhyAM tattadAtmeti bhAvayet || 69|| yadyachChR^iNoti karNAbhyAM tattadAtmeti bhAvayet | labhate nAsayA yadyattattadAtmeti bhAvayet || 70|| jihvayA yadrasaM hyatti tattadAtmeti bhAvayet | tvachA yadyatspR^ishedyogI tattadAtmeti bhAvayet || 71|| evaM j~nAnendriyANAM tu tattatsaukhyaM susAdhayet | yAmamAtraM pratidinaM yogI yatnAdatandritaH || 72|| yathA vA chittasAmarthyaM jAyate yogino dhruvam | dUrashrutirdUradR^iShTiH kShaNAddUragamastathA || 73|| vAksiddhiH kAmarUpatvamadR^ishyakaraNI tathA | malamUtrapralepena lohAdeH svarNatA bhavet || 74|| khe gatistasya jAyeta santatAbhyAsayogataH | sadA buddhimatA bhAvyaM yoginA yogasiddhaye || 75|| ete vighnA mahAsiddherna rametteShu buddhimAn | na darshayetsvasAmarthyaM yasyakasyApi yogirAT || 76|| yathA mUDho yathA mUrkho yathA badhira eva vA | tathA varteta lokasya svasAmarthyasya guptaye || 77|| shiShyAshcha svasvakAryeShu prArthayanti na sa.nshayaH | tattatkarmakaravyagraH svAbhyAse.avismR^ito bhavet || 78|| avismR^itya gurorvAkyamabhyasettadaharnisham | evaM bhaveddhaThAvasthA santatAbhyAsayogataH || 79|| anabhyAsavatashchaiva vR^ithAgoShThyA na siddhyati | tasmAtsarvaprayatnena yogameva sadAbhyaset || 80|| tataH parichayAvasthA jAyate.abhyAsayogataH | vAyuH parichito yatnAdagninA saha kuNDalIm || 81|| bhAvayitvA suShumnAyAM pravishedanirodhataH | vAyunA saha chittaM cha pravishechcha mahApatham || 82|| yasya chittaM svapavanaM suShumnAM pravishediha | bhUmirApo.analo vAyurAkAshashcheti pa~nchakaH || 83|| yeShu pa~nchasu devAnAM dhAraNA pa~nchadhodyate | pAdAdijAnuparyantaM pR^ithivIsthAnamuchyate || 84|| pR^ithivI chaturasraM cha pItavarNaM lavarNakam | pArthive vAyumAropya lakAreNa samanvitam || 85|| dhyAya.nshchaturbhujAkAraM chaturvaktraM hiraNmayam | dhArayetpa~nchaghaTikAH pR^ithivIjayamApnuyAt || 86|| pR^ithivIyogato mR^ityurna bhavedasya yoginaH | AjAnoH pAyuparyantamapAM sthAnaM prakIrtitam || 87|| Apo.ardhachandraM shuklaM cha vaMbIjaM parikIrtitam | vAruNe vAyumAropya vakAreNa samanvitam || 88|| smarannArAyaNaM devaM chaturbAhuM kirITinam | shuddhasphaTikasa~NkAshaM pItavAsasamachyutam || 89|| dhArayetpa~nchaghaTikAH sarvapApaiH pramuchyate | tato jalAdbhayaM nAsti jale mR^ityurna vidyate || 90|| ApAyorhR^idayAntaM cha vahnisthAnaM prakIrtitam | vahnistrikoNaM raktaM cha rephAkSharasamudbhavam || 91|| vahnau chAnilamAropya rephAkSharasamujjvalam | triyakShaM varadaM rudraM taruNAdityasa.nnibham || 92|| bhasmoddhUlitasarvA~NgaM suprasannamanusmaran | dhArayetpa~nchaghaTikA vahninAsau na dAhyate || 93|| na dahyate sharIraM cha praviShTasyAgnimaNDale | AhR^idayAdbhruvormadhyaM vAyusthAnaM prakIrtitam || 94|| vAyuH ShaTkoNakaM kR^iShNaM yakArAkSharabhAsuram | mArutaM marutAM sthAne yakArAkSharabhAsuram || 95|| dhArayettatra sarvaj~namIshvaraM vishvatomukham | dhArayetpa~nchaghaTikA vAyuvadvyomago bhavet || 96|| maraNaM na tu vAyoshcha bhayaM bhavati yoginaH | AbhrUmadhyAttu mUrdhAntamAkAshasthAnamuchyate || 97|| vyoma vR^ittaM cha dhUmraM cha hakArAkSharabhAsuram | AkAshe vAyumAropya hakAropari sha~Nkaram || 98|| bindurUpaM mahAdevaM vyomAkAraM sadAshivam | shuddhasphaTikasa~NkAshaM dhR^itabAlendumaulinam || 99|| pa~nchavaktrayutaM saumyaM dashabAhuM trilochanam | sarvAyudhairdhR^itAkAraM sarvabhUShaNabhUShitam || 100|| umArdhadehaM varadaM sarvakAraNakAraNam | AkAshadhAraNAttasya khecharatvaM bhaveddhruvam || 101|| yatrakutra sthito vApi sukhamatyantamashnute | evaM cha dhAraNAH pa~ncha kuryAdyogI vichakShaNaH || 102|| tato dR^iDhasharIraH syAnmR^ityustasya na vidyate | brahmaNaH pralayenApi na sIdati mahAmatiH || 103|| samabhyasettathA dhyAnaM ghaTikAShaShTimeva cha | vAyuM nirudhya chAkAshe devatAmiShTadAmiti || 104|| saguNaM dhyAnametatsyAdaNimAdiguNapradam | nirguNadhyAnayuktasya samAdhishcha tato bhavet || 105|| dinadvAdashakenaiva samAdhiM samavApnuyAt | vAyuM nirudhya medhAvI jIvanmukto bhavatyayam || 106|| samAdhiH samatAvasthA jIvAtmaparamAtmanoH | yadi svadehamutsraShTumichChA chedutsR^ijetsvayam || 107|| parabrahmaNi lIyeta na tasyotkrAntiriShyate | atha no chetsamutsraShTuM svasharIraM priyaM yadi || 108|| sarvalokeShu viharannaNimAdiguNAnvitaH | kadAchitsvechChayA devo bhUtvA svarge mahIyate || 109|| manuShyo vApi yakSho vA svechChayApIkShaNadbhavet | si.nho vyAghro gajo vAshvaH svechChayA bahutAmiyAt || 110|| yatheShTameva varteta yadvA yogI maheshvaraH | abhyAsabhedato bhedaH phalaM tu samameva hi || 111|| pArShNiM vAmasya pAdasya yonisthAne niyojayet | prasArya dakShiNaM pAdaM hastAbhyAM dhArayeddR^iDham || 112|| chubukaM hR^idi vinyasya pUrayedvAyunA punaH | kumbhakena yathAshakti dhArayitvA tu rechayet || 113|| vAmA~Ngena samabhyasya dakShA~Ngena tato.abhyaset | prasAritastu yaH pAdastamUrUpari nAmayet || 114|| ayameva mahAbandha ubhayatraivamabhyaset | mahAbandhasthito yogI kR^itvA pUrakamekadhIH || 115|| vAyunA gatimAvR^itya nibhR^itaM karNamudrayA | puTadvayaM samAkramya vAyuH sphurati satvaram || 116|| ayameva mahAvedhaH siddhairabhyasyate.anisham | antaH kapAlakuhare jihvAM vyAvR^itya dhArayet || 117|| bhrUmadhyadR^iShTirapyeShA mudrA bhavati khecharI | kaNThamAku~nchya hR^idaye sthApayeddR^iDhayA dhiyA || 118|| bandho jAlandharAkhyo.ayaM mR^ityumAta~NgakesarI | bandho yena suShumnAyAM prANastUDDIyate yataH || 119|| uDyAnAkhyo hi bandho.ayaM yogibhiH samudAhR^itaH | pArShNibhAgena sampIDya yonimAku~nchayeddR^iDham || 120|| apAnamUrdhvamutthApya yonibandho.ayamuchyate | prANApAnau nAdabindU mUlabandhena chaikatAm || 121|| gatvA yogasya sa.nsiddhiM yachChato nAtra sa.nshayaH | karaNI viparItAkhyA sarvavyAdhivinAshinI || 122|| nityamabhyAsayuktasya jATharAgnivivardhanI | AhAro bahulastasya sampAdyaH sAdhakasya cha || 123|| alpAhAro yadi bhavedagnirdehaM haretkShaNAt | adhaHshirashchordhvapAdaH kShaNaM syAtprathame dine || 124|| kShaNAchcha ki~nchidadhikamabhyasettu dinedine | valI cha palitaM chaiva ShaNmAsArdhAnna dR^ishyate || 125|| yAmamAtraM tu yo nityamabhyasetsa tu kAlajit | vajrolImabhyasedyastu sa yogI siddhibhAjanam || 126|| labhyate yadi tasyaiva yogasiddhiH kare sthitA | atItAnAgataM vetti khecharI cha bhaveddhruvam || 127|| amarIM yaH pibennityaM nasyaM kurvandine dine | vajrolImabhyasennityamamarolIti kathyate || 128|| tato bhavedrAjayogo nAntarA bhavati dhruvam | yadA tu rAjayogena niShpannA yogibhiH kriyA || 129|| tadA vivekavairAgyaM jAyate yogino dhruvam | viShNurnAma mahAyogI mahAbhUto mahAtapAH || 130|| tattvamArge yathA dIpo dR^ishyate puruShottamaH | yaH stanaH pUrvapItastaM niShpIDya mudamashnute || 131|| yasmAjjAto bhagAtpUrvaM tasminneva bhage raman | yA mAtA sA punarbhAryA yA bhAryA mAtareva hi || 132|| yaH pitA sa punaH putro yaH putraH sa punaH pitA | evaM sa.nsArachakraM kUpachakreNa ghaTA iva || 133|| bhramanto yonijanmAni shrutvA lokAnsamashnute | trayo lokAstrayo vedAstisraH sandhyAstrayaH svarAH || 134|| trayo.agnayashcha triguNAH sthitAH sarve trayAkShare | trayANAmakSharANAM cha yo.adhIte.apyardhamakSharam || 135|| tena sarvamidaM protaM tatsatyaM tatparaM padam | puShpamadhye yathA gandhaH payomadhye yathA ghR^itam || 136|| tilamadhye yathA tailaM pAShANeShviva kA~nchanam | hR^idi sthAne sthitaM padmaM tasya vaktramadhomukham || 137|| UrdhvanAlamadhobindustasya madhye sthitaM manaH | akAre rechitaM padmamukAreNaiva bhidyate || 138|| makAre labhate nAdamardhamAtrA tu nishchalA | shuddhasphaTikasa~NkAshaM niShkalaM pApanAshanam || 139|| labhate yogayuktAtmA puruShastatparaM padam | kUrmaH svapANipAdAdishirashchAtmani dhArayet || 140|| evaM dvAreShu sarveShu vAyupUritarechitaH | niShiddhaM tu navadvAre UrdhvaM prA~Nnishvasa.nstathA || 141|| ghaTamadhye yathA dIpo nivAtaM kumbhakaM viduH | niShiddhairnavabhirdvArairnirjane nirupadrave || 142|| nishchitaM tvAtmamAtreNAvashiShTaM yogasevayetyupaniShat || OM saha nAvavatu | saha nau bhunaktu | saha vIryaM karavAvahai | tejasvinAvadhItamastu mA vidviShAvahai | OM shAntiH shAntiH shAntiH || iti yogatattvopaniShat samAptA || ## Encoded and proofread by Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}