शुकविरचितं शिवमहिम्नस्तोत्रम्
पतङ्गदृगपाङ्गतो भवभुजङ्गभङ्गो भवेत्
समुल्लसितपल्लवैर्भजति मुक्तिवल्लीव माम् ।
कुरङ्गकिणसङ्गदृक्प्रसरतोऽद्य सांसारिकं
रुजं हर दयाधनैर्वितर दृष्टिवर्षं मयि ॥ १५॥
निशापतिकलाधरं कुलिशपाणिसम्पूजितं
सुशोभिजटजह्नुजामृडशिखण्डचूडाधुना ।
दृढं तव पदाम्बुजं शिव भजामि हृत्पद्मके
शिवासख सुखं सदा शिखिसखाकृते पाहि माम् ॥ १६॥
शान्तं दान्तहृदन्तरे सुविहितं यान्तं वृषेन्द्रेण तं
स्वान्तस्थं सकलेषु भान्तमखिलं तान्तं सदा पोषकम् ।
वान्तप्रायभवेषु तुच्छितधियं तं मुक्तिकान्ताप्रियं
देवं दान्तशमप्रशान्तमनसा यामीषणावर्जितः ॥ १७॥
अम्बरकेशसुशम्बरवैरिन् त्रिपुरहराम्बरहृदि विहर ।
मुरहर शङ्कर द्विरजवरानन शरवणभवनुत परिपाहि ॥ १८॥
एकैवास्मि न संशयस्त्रिभुवने नेहास्ति नाना जगत्
मिथ्यैवाहिभयं यथा मरुमरीच्यार्द्रीकृता भूर्भवेत् ।
शुक्तौ यत्कलधौतवन्मृदि महाकुम्भोपमानं तथा
वाचारम्भणमेव युक्तिजनकं कार्यं न वै कारणम् ॥ १९॥
यद्भासा जगदद्य भाति नितरां सूर्यानलौ वायवो
भीत्या भान्ति स्वतेजसामपि परं जानन्ति नो मां स्थितम् ।
को मोहो मयि पश्यतां स्थिरचरं त्वेकत्वनानात्वधी -
र्भिद्यत्येव विभेदभावजनकं त्वज्ञानमेतत्स्फुटम् ॥ २०॥
ईशावास्यमिदं जगच्श्रुतिशतैः प्रोक्तं च तद्भेदधीः
नो कश्चिद्विनिवर्तते च यतते मोक्षाश्रमे श्रान्तियुक् ।
त्वद्भक्त्या विमुखः सदैव हि वृथा बोधाद्भवे भ्रश्यते
बुद्ध्या वृद्धधियो भवन्ति च वृथा किञ्चायुषोऽन्ते नराः ॥ २१॥
विद्या सुद्योततेऽन्तर्हृदि जटिलतमो भिद्यते खिद्यतेऽन्तः
खद्योतद्युतिवत्सविद्युत इमा नो भान्ति चन्द्रानलाः ।
यूकाशूकसमो मयूखसमहामाली च लीला हि ते
घूकास्तर्कवितर्कजालजटिला विध्वंसितास्त्वद्दृशा ॥ २२॥
सीमाभूमा त्वमीशो दृढतरमहिमा त्वत्पदाब्जे किलैको
यस्त्वां ध्यायति ध्यानहीनवपुषा स त्वं त्वमात्मा परः ।
नो तत्र त्रिपुटीकुटीरकुटिल चित्तं निटालेक्षण
लक्ष्यात्मा त्वपलक्ष्यलक्षितहृदा त्वं वेत्सि तं त्वामनु ॥ २३॥
शमितो मृगतृष्णिकेव भूमौ मृगदृष्ट्यैव स एव बन्धहेतुः ।
सुभवोद्भवपादसेविनां सुगमा वै निगमागमोरुशीर्षाः ॥ २४॥
पदजातप्रकटप्रभावबोधैरहमेव त्वमसि क्व भेदहेतुः ॥ २५॥
तन्त्रयन्त्रकृतमन्त्रविभक्तैर्मान्त्रिकोऽहमिति धीर्न विमुक्त्यै ।
भेदभानकलनाविचारतः त्वां न जानत इमे पशवः स्युः ॥ २६॥
युक्तियुक्तमपि भुक्तमखेदं भक्तमेव विगुणं न तु भुक्त्यै ।
मुक्तिमार्गफलने श्रुतिसूक्ता वक्ति तत्वमसि वाक्यतोऽर्थवत् ॥ २७॥
बहुत्वेऽप्येकत्वे भ्रमभवनतान्ताः किल नराः
न चैकं द्वित्वं वा श्रुतिशिरसि वाक्यार्थकलने ।
न बन्धो मोक्षो वा न परमवरो नापि हि नरः
चकास्ति ब्रह्मेदं परमशिव एको ध्रुवसुखः ॥ २८॥
वित्तपित्तमपनीय चित्ततो हृत्तमो रसदृशा परिधूय ।
कर्तृतामपि निजात्मविद्यया भोक्तृतामपि सदात्मदर्शनात् ॥ २९॥
दर्शनं च हृदि तत्र विलाप्य प्राप्तकामकलनो दलिताशः ।
मूलकूलजनितामथ विद्यां हृद्यमेन परिधूय अविद्याम् ॥ ३०॥
उमाजाने जाने तव भव यदार्तं जगदिदं न
जाने तद्भिन्नं शिव भजनबोधैर्गुरुजनैः ।
रमाजानेर्जानिं जनिमृतिनिदानादिविमुखं
महीजानेः सौख्यं लवशतसुराणां मम कियत् ॥ ३१॥
तर्कैस्तर्कितुमप्यशक्तकरणैर्मीमांस्यमेतन्न वै
शब्दैश्चापि जडैश्च तन्त्रनिवहैः दृश्यः किमात्मा भवान् ।
मनःक्लृप्तास्तर्का गुणगुणजबुद्धिप्रतिभुवो
विचारं चेतो यत्तदपि शिव मीमांसकमतम् ॥ ३२॥
यतः शब्दो वाग्भूर्मनवचनदरे त्वमसि दृक्
न वै जातं किञ्चिन्न च भवति सम्प्रत्यति भवत् ।
न वै कार्यं तस्य प्रभुरणुरपि स्थूलमपि न
न रूपं त्वग्गन्धो न रसरसना वापि भगवन् ॥ ३३॥
त्वमात्मा स्वे धाम्नि स्थित इव विभासीदमखिलं
न चोपाधिर्भूतान्यखिलतनवः कल्पितधिया ।
महाविद्यामोहाद्विविधतग्शास्त्रस्य विषयं
अविद्यावत्सर्वं भवति त्वयि दृष्टे परतरे ॥ ३४॥
तदेतत्त्वं चापि त्वमहमिति दृश्यं च न हि
दृगखण्डे पिण्डाण्डप्रभवविहिते बुद्धिकरणे ।
ततो जातं शास्त्रं तव शिवद बोधे कथमिदं
जडं चेतोवाग्मिः प्रतिपदविमृश्यं भवशतैः ॥ ३५॥
कुमर्कैर्नानेव प्रभवसि च भक्त्यैव सुकरः ॥ ३६॥
श्रद्धां ते श्रुतिराह सौम्यपुरुषेत्येतत्परे निर्गुणे
साम्बे रूपगुणैकवाग्विषयके नाम्न्यर्चने वा त्वयि ।
प्रारब्धान्तिमसम्भवेन हि पथा योऽयं चकास्ते यथा
यावच्चाप्यधिकारसाधनपदं तस्य त्वमात्मा सदा ॥ ३७॥
कुटिलजटिलशब्दतर्कजालैः श्रुतिहरिणीं भषन्ति वाक्श्रमास्ते ।
गुणगणविहिताः शुनां गणास्ते तव भक्त्या रहिताऽप्याबुद्धबोधाः ॥ ३८॥
मिथ्या जगद्युगभवाः प्रतिकल्पमेवं
मूढा गुणप्रभवतो मुनयोऽपि चान्धाः ।
शास्त्राणि तन्वत जगत्परिवञ्चकास्ते
पूर्वापरोरुवचनैः स्वधियैव मुग्धाः ॥ ३९॥
तस्मात्तान्परिवञ्चसेऽद्य भगवन्नानार्थशास्त्रभ्रमैः
मिथ्यावर्णनिबन्धनाश्रमगणश्रान्तान्वितर्के रतान् ।
तांस्तांस्तद्भवभावबोधसहितान्स्वर्गभ्रमे दुःखितान्
यातायातशतेषु दुःखभवने याम्ये च दुःखोत्कटान् ॥ ४०॥
स्वमतिमतकृतं वितत्य शास्त्रं परिनिन्दत्यनिशं विहाय वेदान् ।
तव मायामयपाशबद्धकीशाः फलजालेषु वृथैव वर्धिताशाः ॥ ४१॥
अशनवसनमात्रसाभिलाषाः भ्रमतोऽन्योन्यमुपासकाश्च भण्डाः ।
गुणखण्डहृदा वदन्ति युद्धे मधुमाद्यन्मधुपा यथैव भण्डाः ॥ ४२॥
केचिन्मुण्डाः कुटीलजटिलाश्चक्रतप्तास्तथान्ये
नग्ना बौद्धाः श्रमणनिचयास्तुङ्गलिङ्गं वहन्तः ।
विप्रा वर्णाश्रमवरभरा हिंसवा स्वर्गकामाः
कामारातौ विमुखहृदया ज्ञानहीना भ्रमन्ति ॥ ४३॥
कुरङ्गा मोहान्धा मरुजलधिबुद्ध्यातपतपाः
यथा धावन्तीश प्रशिथिलधिया तर्षितजलाः ।
तथेमे मोहान्धाः हृदयदहरे त्वामधिवप्तं
भवन्तं हित्वैव प्रभवमरणैर्भ्रान्तिवशगाः ॥ ४४॥
अभेद्यं भेद्येषु प्रकटरहृत्पद्मसदनं
अविज्ञातं ज्ञातं निरवधिकसच्चित्सुखवपुः ।
भवन्मायामोहाद्भ्रमति परमानन्दविमुखं
जगल्लोकालोकं सुसस्वरतिर्यग्गतधियम् ॥ ४५॥
नाहं न त्वं न चेमे भव भवभवं वै गतभयं (?)
सदानन्दं सान्द्रं विरलमपि भेदं नहि मनाक् ।
अखण्डं पिण्डाङ्गं न च भवति कार्यं च करणं
न मोक्षो नो बन्धो भवति भवदालोकनवशात् ॥ ४६॥
अनुभवमिदमेव वेदवेद्यं यदि हित्वानुभवे भवोद्भवाद्यम् ।
अनुभवशतकोत्थकर्मचित्रं न हि नाशाय भवोद्भवेषु तस्य ॥ ४७॥
शान्तं वेदवचोभिरीडितपरः स्वान्तं निशान्ते सदा
चिन्तशान्तनितान्तशान्तमनसा कोहं कथं वै जगत् ।
नानास्तीति विचार्य वेदनिवहैर्मुक्तः स युक्तो भवेत्
तद्ध्यानेऽपि च दुर्लभो यदि भवेद्र्रूपं तव प्रेमकृत् ॥ ४८॥
स्वान्तं शान्तमनन्तमव्ययमुमाकान्तं सदा चिन्तयेत्
तेनैवाशु विनाशिताघनिचयो भूयात्प्रमोदाधिकः ।
कामारातिपदाम्बुजार्चनरतो भस्माक्षधृङ्मुक्तये ॥ ४९॥
यावत्कायमयाय दायकमिदं कामस्य यत्सायकैः
भेद्यं वेद्यशतैः चिकित्सितवयः पाके उपायैरपि ।
तस्मादेवमुमासाहयमधुना ध्याये विनाश्यं सदा
हायं जन्मविनाशभोगरहितो यावद्दृढाङ्गः सदा ॥ ५०॥
धनगणगणनाविनाशकाले विगुणैवेह सदा मदाय देहे ।
गणगणविनर्तं यदा प्रपद्ये त्रिगुणातीतगुणस्तदा मुदाऽहम् ॥ ५१॥
शर्वाणीरमणार्चनेन हि सदा वाताद्भयं (पाताद्भयं) सर्गतो (स्वर्गतः , सर्गतः)
गर्वेणापि अखर्वपातकवरैः किं नो भयं संसृतेः ।
मय्यानन्दपयोनिधौ सुरसरित्कूलाः प्रयान्त्येव ते
शम्भोः शम्भुव एव पादकमलामोदैकमाद्यं मनः ॥ ५२॥
इति सन्ततमन्तकान्तकं विमृशन्तः स्वहृदा प्रकाशमानम् ।
शमितेतरसङ्गभङ्गतः स्वत एवात्र भवन्ति ते ह्यसङ्गाः ॥ ५३॥
॥ इति शिवरहस्यान्तर्गते शिवाख्ये शुकविरचितं शिवमहिम्नस्तोत्रं सम्पूर्णम् ॥
- ॥ श्रीशिवरहस्यम् । शिवाख्यः चतुर्थांशः । अध्यायः २०। १५-५३॥
- .. shrIshivarahasyam . shivAkhyaH chaturthAMshaH . adhyAyaH 20. 15-53..
Notes: Shuka Muni शुकमुनि; who is Graced with Pārameśvarajñānam पारमेश्वरज्ञानं by Śiva शिव Himself, expresses his bhakti and gratitude in form of a Śiva-Mahimna-Stotram शिवमहिम्नस्तोत्रम्.
Proofread by Ruma Dewan