% Text title : manasollAsa or abhilakShitArthachintAmaNi % File name : manasollasa.itx % Category : shiva, stotra % Location : doc\_shiva % Author : Sureshvaracharya % Transliterated by : Sunder Hattangadi % Proofread by : Sunder Hattangadi % Translated by : - % Description-comments : A commentary (vArtika) on Shankara@s Dakshinamurti Stotra % Latest update : August 28, 2021 % Send corrections to : Sanskrit@cheerful.com % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Manasollasa ..}## \itxtitle{.. mAnasollAsa ..}##\endtitles ## .. shrIdakShiNAmUrtistotram.h .. vishva.n darpaNadR^ishyamAnanagarItulya.n nijAntargataM pashyannAtmani mAyayA bahirivodbhUta.n yathA nidrayA . yaH sAkShAtkurute prabodhasamaye svAtmAnamevAdvayaM tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 1.. bIjasyAntarivA~Nkuro jagadidaM prA~NnirvikalpaM punaH mAyAkalpitadeshakAlakalanAvaichitryachitrIkR^itam.h . mAyAvIva vijR^imbhayatyapi mahAyogIva yaHsvechChayA tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 2.. yasyaiva sphuraNa.n sadAtmakamasatkalpArthagaM bhAsate sAkShAttattvamasIti vedavachasA yo bodhayatyAshritAn.h . yatsAkShAtkaraNAdbhavennapunarAvR^ittirbhavAmbhonidhau tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 3.. nAnAchChidraghaTodarasthitamahAdIpaprabhAbhAsvaraM j~nAna.n yasya tu chakShurAdikaraNadvArA bahiHspandate . jAnAmIti tameva bhAntamanubhAtyetatsamasta.n jagat.h tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 4.. dehaM prANamapIndriyANyapi chalAM buddhi.n cha shUnya.n viduH strIbAlAndhajaDopamAstvahamiti bhrAntA bhR^isha.n vAdinaH . mAyAshaktivilAsakalpitamahAvyAmohasa.nhAriNe tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 5.. rAhugrastadivAkarendusadR^isho mAyAsamAchChAdanAt.h sanmAtraH karaNopasa.nharaNato yo.abhUtsuShuptaH pumAn.h . prAgasvApsamiti prabodhasamaye yaH pratyabhij~nAyate tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 6.. bAlyAdiShvapi jAgradAdiShu tathA sarvAsvavasthAsvapi vyAvR^ittAsvanuvartamAnamahamityantaH sphuranta.n sadA . svAtmAnaM prakaTIkaroti bhajatA.n yo mudrayA bhadrayA tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 7.. vishvaM pashyati kAryakAraNatayA svasvAmisaMbandhataH shiShyAchAryatayA tathaiva pitR^iputrAdyAtmanA bhedataH . svapne jAgrati vA eSha puruSho mAyAparibhrAmitaH tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 8.. bhUrambhA.nsyanalo.anilo.ambaramaharnAtho himA.nshuH pumAn.h ityAbhAti charAcharAtmakamida.n yasyaiva mUrtyaShTakam.h . nAnyatki~nchana vidyate vimR^ishatA.n yasmAtparasmAdvibhoH tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 9.. sarvAtmatvamiti sphuTIkR^itamida.n yasmAdamuShmi.nstave tenAsya shravaNAttadarthamananAddhyAnAchcha sa.nkIrtanAt.h . sarvAtmatvamahAvibhUtisahita.n syAdIshvaratva.n svataH siddhyettatpunaraShTadhA pariNata.n chaishvaryamavyAhatam.h .. 10.. .. mAnasollAsa .. vishva.n darpaNadR^ishyamAnanagarItulya.n nijAntargataM pashyannAtmani mAyayA bahirivodbhUta.n yathA nidrayA . yaH sAkShAtkurute prabodhasamaye svAtmAnamevAdvayaM tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 1.. ma~NgaLa.n dishatu me vinAyako ma~NgaLa.n dishatu me sarasvatI . ma~NgaLa.n dishatu me maheshvaro ma~NgaLa.n dishatu me sadAshivaH .. 1.. AtmalAbhAtparo lAbho nAstIti munayo viduH . tallAbhArtha.n kaviH stauti svAtmAnaM parameshvaram.h .. 2.. svechChayA sR^iShTamAvishya vishva.n yo manasi sthitaH . stotreNa stUyate.anena sa eva parameshvaraH .. 3.. asti prakAshata iti vyavahAraH pravartate . tachchAstitvaM prakAshatva.n kasminnarthe pratiShThitam.h .. 4.. ki.n teShu teShu vA.artheShu ki.n vA sarvAtmanIshvare . Ishvaratva.n cha jIvatva.n sarvAtmatva.n cha kIdR^isham.h .. 5.. jAnIyAtkatha.n jIvaH ki.n tajj~nAnasya sAdhanam.h . j~nAnAttasya phala.n ki.n syAdekatva.n cha kathaM bhavet.h .. 6.. sarvaj~naH sarvakartA cha kathamAtmA bhaviShyati . shiShyaM pratItthaM pR^ichChanta.n vaktumArabhate guruH .. 7.. antarasminnime lokA antarvishvamida.n jagat.h . bahirvanmAyayA.a.abhAti darpaNe svasharIravat.h .. 8.. svapne svAntargata.n vishva.n yathA pR^ithagivekShyate . tathaiva jAgratkAle.api prapa~ncho.aya.n vivichyatAm.h .. 9.. svapne svasattaivArthAnA.n sattA nAnyeti nishchitA . ko jAgrati visheSho.asti jaDAnAmAshu nAshinAm.h .. 10.. svapne prakAsho bhAvAnA.n svaprakAshAnna hItaraH . jAgratyapi tathaiveti nishchinvanti vipashchitaH .. 11.. nidrayA darshitAnarthAnna pashyati yathotthitaH . samyagj~nAnodayAdUrdhva.n tathA vishva.n na pashyati .. 12.. anAdimAyayA supto yadA jIvaH prabudhyate . ajanmanidramasvapnamadvaitaM budhyate tadA .. 13.. shrutyA.a.achAryaprasAdena yogAbhyAsavashena cha . IshvarAnugraheNApi svAtmabodho yadA bhavet.h .. 14.. bhukta.n yathA.anna.n kukShistha.n svAtmatvenaiva pashyati . pUrNAhantAkabaLita.n vishva.n yogIshvarastathA .. 15.. yathA svapne nR^ipo bhUtvA bhuktvA bhogAnyathepsitAn.h . chatura~NgabalopetaH shatru.n jitvA raNA~NgaNe .. 16.. parAtparAjito bhUtvA vanaM prApya tapashcharan.h . muhUrtamAtramAtmAnaM manyate kalpajIvinam.h .. 17.. tathaiva jAgratkAle.api manorAjya.n karotyasau . kAlanadyoghayogena kShINamAyurna pashyati .. 18.. meghachChanno.n.ashumAlIva mAyayA mohito.adhikam.h . ki~nchitkartA cha ki~nchijj~no lakShyate parameshvaraH .. 19.. yadyatkaroti jAnAti tasmintasminpareshvaraH . rAjA vidvAn svasAmarthyAdIshvaro.ayamitIryate .. 20.. j~nAnakriye shivenaikyAtsa~NkrAnte sarvajanuShu . Ishvaratva.n cha jIvAnA.n siddha.n tachChaktisa~NgamAt.h .. 21.. aya.n ghaTo.ayaM paTa ityeva.n nAnApratItiShu . arkaprabheva svaj~nAna.n svayameva prakAshate .. 22.. j~nAna.n na chetsvaya.n siddha.n jagadandha.n tamo bhavet.h . na chedasya kriyA kAchit vyavahAraH kathaM bhavet.h .. 23.. kriyA nAma parispandapariNAmasvarUpiNI . spandamAne bahirj~nAne tada~Nkuravadudbhavet.h .. 24.. utpAdyaprApyasa.nskAryavikAryopAshrayA kriyA . karoti gachChatyunmArShTi ChinattIti pratIyate .. 25.. shivo brahmAdideheShu sarvaj~na iti bhAsate . devatirya~NmanuShyeShu ki~nchijj~nastAratamyataH .. 26.. jarAyujo.aNDajashchaiva svedajaH punarudbhidaH . ete chaturvidhAH dehAH kramasho nyUnavR^ittayaH .. 27.. brahmAdistambaparyantA svapnakalpaiva kalpanA . sAkShAtkR^ite.anavachChinnaprakAshe paramAtmani .. 28.. aNoraNIyAnmahato mahIyAniti vedavAk.h . rudropaniShadapyeta.n stauti sarvAtmaka.n shivam.h .. 29.. Ishvaro gururAtmeti mUrtibhedavibhAgine . vyomavadvyAptadehAya dakShiNAmUrtaye namaH .. 30.. iti shrIdakShiNAmUrtistotrArthapratipAdake . prabandhe mAnasollAse prathamollAsasa.ngrahaH .. 31.. bIjasyAntarivA~Nkuro jagadidaM prA~NnirvikalpaM punaH mAyAkalpitadeshakAlakalanAvaichitryachitrIkR^itam.h . mAyAvIva vijR^imbhayatyapi mahAyogIva yaHsvechChayA tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 2.. upAdAnaM prapa~nchasya sa.nyuktAH paramANavaH . mR^idanvito ghaTastasmAdbhAsate neshvarAnvitaH .. 1.. paramANugatA eva guNA rUparasAdayaH . kArye samAnajAtIyamArabhante guNAntaram.h .. 2.. kArya.n yatra samanveti kAraNa.n samavAyi tat.h . chakrAdya.n sAdhana.n yattu ghaTasyAsamavAyi tat.h .. 3.. samavAyini tiShThedyat.h samavAyyAshraye tathA . kArye.avadhR^itasAmarthya.n kalpyate.asamavAyi tat.h .. 4.. nimitta.n kAraNa.n teShAmIshvarashcha kulAlavat.h . yatkArya.n jAyate yasmAttasmin.h tatpratitiShThati .. 5.. mR^ittikAyA.n ghaTastantau paTaH svarNe.a~NgulIyakam.h . iti vaisheShikAH prAhustathA naiyAyikA api .. 6.. rajaH sattva.n tamashcheti pradhAnasya guNAstrayaH . rajo rakta.n chala.n teShu sattva.n shuklaM prakAshakam.h .. 7.. tamaH kR^iShNa.n chAvaraka.n sR^iShTisthityantahetavaH . iti sA.nkhyAshcha bhAShante teShA.n dUShaNa uchyate .. 8.. a~NkurAdiphalAnteShu kAryeShvastitvamiShyate . kuta Agatya sambaddhA vaTabIjeShu te kaNAH .. 9.. kAraNAnugata.n kAryamiti sarvaishcha sammatam.h . tasmAtsattA sphurattA cha sarvatrApyanuvartate .. 10.. puShpe phalatvamApanne kShIre cha dadhitA.n gate . vijAtIyAH pratIyante guNA rUparasAdayaH .. 11.. kAraNa.n kAryama.nsho.n.ashI jAtivyaktI guNI guNaH . kriyA kriyAvAnityAdyAH prakAshasyaiva kalpanAH .. 12.. chaitanyaM paramANUnAM pradhAnasyApi neShyate . j~nAnakriye jagatklR^iptau dR^ishyete chetanAshraye .. 13.. kAlarUpakriyAshaktyA kShIrAtpariNameddadhi . j~nAtR^ij~nAnaj~neyarUpa.n j~nAnashaktyA bhavejjagat.h .. 14.. j~nAna.n dvidhA vastumAtradyotaka.n nirvikalpakam.h . savikalpantu saMj~nAdidyotakatvAdanekadhA .. 15.. sa~Nkalpasa.nshayabhrAntismR^itisAdR^ishyanishchayAH . Uho.anadhyavasAyashcha tathA.anyenubhavA api.. 16.. pratyakShameka.n chArvAkAH kaNAdasugatau punaH . anumAna~n cha tachchApi sA.nkhyAH shabda.n cha te api .. 17.. nyAyaikadarshinopyavemupamAna.n cha ke chana . arthApattyA sahaitAni chatvAryAha prabhAkaraH .. 18.. abhAvaShaShThAnyetAni bhATTA vedAntinastathA . sambhavaitihyayuktAni tAni paurANikA jaguH .. 19.. dravya.n guNastathA karma sAmanya.n cha visheShakam.h . samavAya.n cha kANAdAH padArthAnShaTprachakShate .. 20.. nava dravyANi bhUtAni dikkAlAtmamanA.nsi cha . chaturvi.nshatireva syurguNAH shabdAdipa~nchakam.h .. 21.. parimANa.n cha sa~NkhyA cha dvau sa.nyogavibhAgakau . svabhAvataH pR^ithaktva.n cha gurutva.n dravatA punaH .. 22.. paratva.n chAparatva.n cha snehaH sa.nskAra ityapi . dhIrdveShasukhaduHkhechChAdharmAdharmaprayatnakAH .. 23.. sa.nskArastrividho vega iShvAdergatikAraNam.h . dR^iShTashrutAnubhUtArthasmR^itihetushcha bhAvanA .. 24.. sthitasthApakatA nAma pUrvavatsthitikAraNam.h . AkR^iShTashAkhAbhUrjAdau spaShTamevopalakShyate .. 25.. utkShepaNamavakShepo gamana.n cha prasAraNam.h . Aku~nchanamiti prAhuH karma pa~nchavidhaM budhAH .. 26.. sAmAnya.n dvividhaM proktaM para.n chAparameva cha . para.n sattaiva sarvatra tadanusyUtavartanam.h .. 27.. dravyatva.n cha guNatvAdya.n sAmAnyamapara.n tathA . visheShAH syuranantAste vyAvR^ittij~nAnahetavaH .. 28.. rUpasyeva ghaTe nityaH sambandhaH samavAyakaH . kAlAkAshadigAtmAno nityAshcha vibhavashcha te .. 29.. chaturvidhAH parichChinnA nityAshcha paramANavaH . iti vaisheShikamate padArthAH ShaT.h prakIrtitAH .. 30.. mAyA pradhAnamavyaktamavidyA.aj~nAnamakSharam.h . avyAkR^ita.n cha prakR^itiH tama ityabhidhIyate .. 31.. mAyAyAM brahmachaitanyapratibimbAnuSha~NgataH . mahatkAlapumA.nsaH syuH mahattattvAdaha.nkR^itiH .. 32.. tAmasAtsyuraha~NkArAtkhAnilAgnyambubhUmayaH . shabdaH sparshashcha rUpa.n cha raso gandhopyanukramAt.h .. 33.. indriyANA.n cha viShayA bhUtAnAmapi te guNAH . devAH sadAshivashchesho rudro viShNushchaturmukhaH .. 34.. sAttvikAtsyAdaha~NkArAdantaHkaraNadhIndriyam.h . mano buddhiraha~NkArashchitta.n karaNamAntaram.h .. 35.. sa.nshayo nishchayo garvaH smaraNa.n viShayA amI . chandraH prajApatI rudraH kShetraj~na iti devatAH .. 36.. shrotra.n tvakchakShu jihvA ghrANa.n j~nAnendriya.n viduH . digvAtasUryavaruNA nAsatyau devatAH smR^itAH .. 37.. rAjasAtsyuraha~NkArAtkarmendriyasamIraNAH . karmendriyANi vAkpANiH pAdaH pAyurupasthakam.h .. 38.. vachanAdAnagamanavisargAnandasa.nj~nakAH . viShayA devatAsteShA.n vahnIndropendramR^ityukAH .. 39.. prANopAnaH samAnashchodAnavyAnau cha vAyavaH . bhUtaistu pa~nchabhiH prANaiH chaturdashabhirindriyaiH .. 40.. chaturvi.nshatitattvAni sA~NkhyashAstravido viduH . mahAnkAlaH pradhAna.n cha mAyAvidye cha pUruShaH .. 41.. iti paurANikAH prAhustri.nshattattvAni taiH saha . bindunAdau shaktishivau shAntAtItau tataH param.h .. 42.. ShaTtri.nshattatvamityukta.n shaivAgamavishAradaiH . sarve vikalpAH prAgAsan bIje.a~Nkura ivAtmani .. 43.. ichChAj~nAnakriyArUpamAyayA te vijR^imbhitAH . ichChAj~nAnakriyApUrvA yasmAtsarvAH pravR^ittayaH .. 44.. sarve.api jantavastasmAdIshvarA iti nishchitAH . bIjAdvR^ikShastarobIjaM pAramparyeNa jAyate .. 45.. itisha~NkAnivR^ittyartha.n yogidR^iShTAntakIrtanam.h . vishvAmitrAdayaH pUrve paripakvasamAdhayaH .. 46.. upAdAnopakaraNaprayojanavivArjitAH . svechChayA sasR^ijuH sarga.n sarvabhogopabR^i.nhitam.h .. 47.. Ishvaro.anantashaktitvAtsvatantro.anyAnapekShakaH . svechChAmAtreNa sakala.n sR^ijatyavati hanti cha .. 48.. na kArakANA.n vyApArAtkartA syAnnitya IshvaraH . nApi pramANavyAparAt.h j~nAtA.asau svaprakAshakaH .. 49.. j~nAtR^itvamapi kartR^itva.n svAtantryAttasya kevalam.h . yA chechChAshaktivaichitrI sA.asya svachChandakAritA .. 50.. yayA kartu.n na vA kartumanyathA kartumarhati . svatantrAmIshvarechChA.n ke parichChetumiheshate .. 51.. shrutishcha so.akAmayatetIchChayA sR^iShTimIshituH . tasmAdAtmana AkAshaH sambhUta iti chAbravIt.h .. 52.. nimittamAtra.n chedasya jagataH parameshvaraH . vikAritva.n vinAshitvaM bhavedasya kulAlavat.h .. 53.. buddhyAdayo nava guNAH nityA eveshvarasya chet.h . nityechChAvAn.n jagatsR^iShTau pravatetaiva sarvadA .. 54.. pravR^ittyuparamAbhAvAtsa.nsAro naiva nashyati . mokShopadesho vyarthaH syAdAgamo.api nirarthakaH .. 55.. tasmAnmAyAvilAso.aya.n jagatkartR^itvamIshituH . bandhamokShopadeshAdivyavahAro.api mAyayA .. 56.. iti shrIdakShiNAmUrtistotrArthapratipAdake . prabandhe mAnasollAse dvitIyollAsasa.ngrahaH .. 57.. yasyaiva sphuraNa.n sadAtmakamasatkalpArthagaM bhAsate sAkShAttattvamasIti vedavachasA yo bodhayatyAshritAn.h . yatsAkShAtkaraNAdbhavennapunarAvR^ittirbhavAmbhonidhau tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 3.. sattAsphuratte bhAveShu kuta Agatya sa~Ngate . bimbAdidarpaNanyAyAditthaM pR^ichChan.h prabodhyate .. 1.. asatkalpeShu bhAveShu jaDeShu kShaNanAshiShu . astitva.n cha prakAshatva.n nityAtsa.nkrAmatIshvarAt.h .. 2.. Atmasattaiva sattaiShAM bhAvAnA.n na tato.adhikA . tathaiva sphuraNa.n chaiShA.n nAtmasphuraNato.adhikam.h .. 3.. j~nAnAni bahurUpANi teSha.n cha viShayA api . aha~NkAre.anuShajyante sUtre maNigaNA iva .. 4.. prakAshAbhinnamevaitadvishva.n sarvasya bhAsate . laharIbudbudAdInA.n salilAnna pR^ithaksthitiH .. 5.. jAnAmityeva yajj~nAnaM bhAvAnAvishya vartate . j~nAtaM mayeti tatpashchAdvishrAmyatyantarAtmani .. 6.. ghaTAdikAni kAryANi vishrAmyanti mR^idAdiShu . vishvaM prakAshAbhinnatvAdvishrAmyetparameshvare .. 7.. svagatenaiva kALimnA darpaNaM malina.n yathA .. aj~nAnenAvR^ita.n j~nAna.n tena muhyanti jantavaH .. 8.. ghaTAkAsho mahAkAsho ghaTopAdhikR^ito yathA . dehopAdhikR^ito bhedo jIvAtparamAtmanoH .. 9.. tattvamasyAdivAkyaistu tayoraikyaM pradarshyate . soyaM puruSha ityukte pumAneko hi dR^ishyate .. 10.. yajjagatkAraNa.n tattva.n tatpadArthaH sa uchyate . dehAdibhiH parichChinno jIvastu tvaMpadAbhidhaH .. 11.. taddeshakAlAvasthAdau dR^iShTaH sa iti kathyate . tathaitaddeshakAlAdau dR^iShTo.ayamiti kIrtyate .. 12.. mukhya.n tadetadvaishiShTya.n visR^ijya padayordvayoH . pummAtra.n lakShayatyeka.n yathA soyaM pumAnvachaH .. 13.. pratyaktva.n cha parAktva.n cha tyaktvA tattvamasIti vAk.h . tathaiva lakShayatyaika.n jIvAtmaparamAtmanoH .. 14.. sAmAnAdhikaraNAkhyaH sambandhaH padayoriha . visheShaNavisheShyatva.n sambandhaH syAtpadArthayoH .. 15.. lakShyalakShaNasa.nyogAdvAkyamaikya.n cha bodhayet.h . ga~NgAyA.n ghoSha itivanna jahallakShaNA bhavet.h .. 16.. nAjahallakShaNA.api syAchChvetodhAvativAkyavat.h . tattvamasyAdivAkyAnA.n lakShaNA bhAgalakShaNA .. 17.. so.ayaM puruSha ityAdivAkyAnAmiva kIrtitA . bhinnavR^ittinimittAnA.n shabdAnAmekavastuni .. 18.. pravR^ittistu samAnAdhikaraNatvamihochyate . parasyA.nsho vikAro vA jIvo vAkyena nochyate .. 19.. jIvAtmanA praviShThatvAtsvamAyAsR^iShTamUrtiShu . nira.nsho nirvikAro.asau shrutyA yuktyA cha gamyate .. 20.. ghaTAkAsho vikaro vA nA.nsho vA viyato yathA . tvamindrosItivadvAkya.n na khalu stutitatparam.h .. 21.. na sAdR^ishyapara.n vAkyamagnirmANavakAdivat.h . na kAryakAraNatvasya sAdhanaM mR^idghaTAdivat.h .. 22.. na jAti vyaktigamaka.n gauH khaNDa itivadvachaH . guNaguNyAtmaka.n vAkya.n naitannIlotpalAdivat.h .. 23.. nopAsanApara.n vAkyaM pratimAsvIshabuddhivat.h . na vaupachArika.n vAkya.n rAjavadrAjapUruShe .. 24.. jIvAtmanA praviShTo.asAvIshvaraH shrUyate yataH . dehendriyamanobuddhiprANAha~NkArasa.nhatau .. 25.. Atmasa~NkalanAdaj~nairAtmatvaM pratipAdyate . vahnidhIH kAShThalohAdau vahnisa~NkalanAdiva .. 26.. dehamannamaya.n koshamAvishyAtmA prakAshate . sthUlo bAlaH kR^ishaH kR^iShNo varNAshramavikalpavAn.h .. 27.. prANakoshe.api jIvAmi kShudhito.asmi pipAsitaH . sa.nshito nishchito manye iti koshe manomaye .. 28.. vij~nAnamayakoshastho vijAnAmIti tiShThati . AnandamayakoshAkhye tvaha~NkAre purAkR^itaiH .. 29.. puNyairupAsanAbhishcha sukhito.asmIti modate . eva.n ka.nchukitaH koshaiH ka.nchukairiva pa~nchabhiH .. 30.. parichChinna ivAbhAti vyApto.api parameshvaraH . yathA salilamAvishya bahudhA bhAti bhaskaraH .. 31.. tathA sharIrANyAvishya bahudhA sphuratIshvaraH . kAraNatva.n cha kAryatva.n taTastha.n lakShaNa.n tayoH .. 32.. shAkhAyA.n chandra itivannaiva mukhyamidaM matam.h . mahAprakAsha ityukta.n svarUpa.n chandralakShaNam.h .. 33.. sachchidAnandarUpatva.n svarUpa.n lakShaNa.n tayoH . ekalakShaNayoraikya.n vAkyena pratipAdyate .. 34.. tasmAdekaprakAshatva.n sarvAtmatvamiti sthitam.h . devatirya~NmanuShyANAM prakAshAnna pR^ithaksthitiH .. 35.. jIvaH prakAshAbhinnatvAtsarvAtmetyabhidhIyate . evaM prakAsharUpatvaparij~nAne dR^iDhIkR^ite .. 36.. punarAvR^ittirahita.n kaivalyaM padamashnute . sakR^itprasaktamAtro.api sarvAtmatva yadR^ichChayA .. 37.. sarvapApavinirmuktaH shivaloke mahIyate . sarvAtmabhAvanA yasya paripakvA mahAtmanaH . sa.nsAratArakaH sAkShAtsa eva parameshvaraH .. 38.. iti shrIdakShiNAmUrtistotrArthapratipAdake . prabandhe mAnasollAse tR^itIyollAsasa.ngrahaH .. 39.. nAnAchChidraghaTodarasthitamahAdIpaprabhAbhAsvaraM j~nAna.n yasya tu chakShurAdikaraNadvArA bahiHspandate . jAnAmIti tameva bhAntamanubhAtyetatsamasta.n jagat.h tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 4.. svataH santaH prakAshante bhAvA ghaTapaTAdayaH . neshvarasya samAveshAdityasyottaramuchyate .. 1.. ahamityanusandhAtA jAnAmIti na chetsphuret.h . kasya ko vA prakAsheta jagachcha syAtsuShuptavat.h .. 2.. prAgUrdhva.n chAsatA.n sattva.n vartamAne.api na svataH . tasmAdIshe sthita.n sattvaM prAgUrdhvatvavivarjite .. 3.. svayameva prakAsheran.h jaDA yadi vineshvaram.h . sarva.n sarvasya bhAseta na vA bhAseta ki~nchana .. 4.. tasmAtsarvaj~namaj~na.n vA jagatsyAdekarUpakam.h . tulye svayaMprakAshatve jaDachetanayormithaH .. 5.. tulyameva prasajyeran.h grAhyagrAhakatAdayaH . indriyANAmaniyamAchchAkShuShA syU rasAdayaH .. 6.. malinAmalinAdarshapashchAtprAgbhAgatulyayoH . kriyAshaktij~nAnashaktyerantaHkaraNabhAgayoH .. 7.. pratibimbe sphurannIshaH kartA j~nAteti kathyate . buddhiH sattvaguNotkarShAnnirmalo darpaNo yathA .. 8.. gR^ihNAti viShayachChAyAmAtmachChAyAnubhAvataH . antaHkaraNasambandhAnnikhilAnIndriyANyapi .. 9.. rathA~Nganemivalaye kIlitA iva kIlakAH . nADyo.antaHkaraNe syUtA jalasa.nsyUtasUtravat.h .. 10.. tAbhistu goLakAntAbhiH prasarpanti sphuli~Ngavat.h . karaNAni samastAni yathAsva.n viShayaM prati .. 11.. dehasya madhyama.n sthAna.n mUlAdhAra itIryate . gudAttu dvya~NgulAdUrdhvaM meDhrAttu dvya~NgulAdadhaH .. 12.. trikoNo.adhomukhAgrashcha kanyakAyonisannibhaH . yatra kuNDalinI nAma parAshaktiH pratiShThitA .. 13.. prANAgnibindunAdAnA.n savitrI sA sarasvatI . mUlAdhArAgrakoNasthA suShumnA brahmarandhragA .. 14.. mUle.ardhachChinnava.nshAbhA ShaDAdhArasamanvitA . tatpArshvakoNayorjAte dve iDApi~Ngale sthite .. 15.. nADIchakramiti prAhuH tasmAnnADyaH samudgatAH . gAndhArI hastijihvA cha nayanAntaM pradhAvataH .. 16.. nADIchakreNa sa.nsyUte nAsikAntamubhe gate . nAbhimaNDalamAshritya kukkuTANDamiva sthitam.h .. 17.. nADIchakramiti prAhustasmAnnADyaH samudgatAH . pUShA chAlAmbuShA nADI karNadvayamupAshrite . nADI shuklAhvayA tasmAd.h bhrUmadhyamupasarpati .. 18.. sarasvatyAhvayA nADI jihvAntA vAkprasAriNI . nADI vishvodarI nAma bhu~Nkte.anna.n sA chaturvidham.h .. 19.. pItvA payasvinI toya.n kaNThasthA kurute kShutam.h . nADIchakrAtsamudbhUtA nADyastisrastvadhomukhAH .. 20.. rAkA shukla.n sinIvAlI mUtraM mu~nchetkuhurmalam.h . bhuktAnnarasamAdAya sha~NkhinI dhamanI punaH .. 21.. kapAlakuhara.n gatvA mUrdhni sa~nchinute sudhAm.h . shata.n chaikA cha nADyaH syustAsAmekA shirogatA .. 22.. tayordhvamAyanmuktaH syAditi vedAntashAsanam.h . yadA buddhigataiH puNyaiH preritendriyamArgataH .. 23.. shabdAdIn.h viShayAn.h bhu~Nkte tadA jAgaritaM bhavet.h . sa.nhR^iteShvindriyeShveShu jAgratsa.nskArajAnpumAn.h .. 24.. mAnasAnviShayAnbhu~Nkte svapnAvasthA tadA bhavet.h . manasopyupasa.nhAraH suShuptiriti kathyate .. 25.. tatra mAyAsamAchChannaH sanmAtro vartate pumAn.h . mUDho jaDo.aj~na ityevaM mAyAveshAtprakAshate .. 26.. sukhamasvApsamityevaM prabodhasamaye pumAn.h . sachchidAnandarUpaH san.h samyageva prakAshate .. 27.. ittha.n jagatsamAvishya bhAsamAne maheshvare . sUryAdayo.api bhAsante kimutAnye ghaTAdayaH .. 28.. tasmAtsattA sphurattA cha bhAvAnAmIshvarAshrayAt.h . satya.n j~nAnamananta.n cha shrutyA brahmopadishyate .. 29.. jAgratsvapnodbhava.n sarvamasatya.n jaDamandhavat.h . IshvarashchAhamityevaM bhAsate sarvajantuShu .. 30.. nirvikalpashcha shuddhashcha malinashchetyaha.n tridhA . nirvikalpaM paraM brahma nirdhUtAkhilakalpanam.h .. 31.. dhUlyandhakAradhUmAbhranirmuktagaganopamam.h . vivekasamaye shuddha.n dehAdInA.n vyapohanAt.h .. 32.. yathA.antarikSha.n sa.nkShipta.n nakShatraiH ki~nchidIkShyate . dehendriyAdisa.nsargAnmalina.n kaluShIkR^itam.h .. 33.. yathA.a.akAsha.n tamorUDha.n sphuratyanavakAshavat.h . ahamityaishvaraM bhAva.n yadA jIvaH prabudhyate .. 34.. sarvaj~naH sarvakartA cha tadA jIvo bhaviShyati . mAyayAdhikasammUDho vidyayeshaH prakAshate .. 35.. nirvikalpAnusandhAne samyagAtmA prakAshate . avidyAkhyatirodhAnavyapAye parameshvaraH . dakShiNAmUrtirUposau svayameva prakAshate .. 36.. iti shrIdakShiNAmUrtistotrArthapratipAdake . prabandhe mAnasollAse chaturthollAsasa.ngrahaH .. 37.. dehaM prANamapIndriyANyapi chalAM buddhi.n cha shUnya.n viduH strIbAlAndhajaDopamAstvahamiti bhrAntA bhR^isha.n vAdinaH . mAyAshaktivilAsakalpitamahAvyAmohasa.nhAriNe tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 5.. pramANamekaM pratyakSha.n tattvaM bhUtachatuShTayam.h . mokShashcha maraNAnnAnyaH kAmArthau puruShArthakau .. 1.. na hi khalvIshvaraH kartA paralokakathA vR^ithA . deha.n vinA.asti chedAtmA kumbhavaddR^ishyatAM puraH .. 2.. hrasvo dIrgho yuvA bAla iti deho hi dR^ishyate . asti jAtaH pariNato vR^iddhaH kShINo jaranmR^itaH .. 3.. ityevamuktAH ShaDbhAvavikArA dehasa.nshrayAH . varNAshramavibhAgashcha deheShveva pratiShThitaH .. 4.. jAtakarmAdisa.nskAro dehasyaiva vidhIyate . shata.n jIveti dehasya prayu~njantyAshiShaM shubhAm.h .. 5.. iti prapa~ncha.n chArvAko va.nchayatyalpachetanaH . kechichChvasimi jIvAmi kShudhito.asmi pipAsitaH .. 6.. ityAdipratyayabalAtptANamAtmeti manvate . kechichChR^iNomi pashyAmi jighrAmyA svAdayAmyaham.h .. 7.. itIndriyANAmAtmatvaM pratiyanti tatodhikam.h . jAnAmipratyayabalAdbuddhirityapare jaguH .. 8.. mAyAvyAmUDhachittAnA.n teShA.n dUShaNamuchyate . dehAdInA.n jaDArthAnAM pAShANavadanAtmanAm.h .. 9.. kathaM bhavedahambhAvaH samAvesha.n vineshituH . dehastAvadaya.n nAtmA dR^ishyatvAchcha jaDatvataH .. 10.. rUpAdimattvAtsA.nshatvAdbhautikatvAchcha kumbhavat.h .. mUrchChAsuShuptimaraNeshvapi dehaH pratIyate .. 11.. dehAdivyatiriktatvAttadA.a.atmA na prakAshate . yathA jagatpravR^ittInAmAdikAraNama.nshumAn.h .. 12.. pumA.nstathaiva dehAdipravR^ittau kAraNaM param.h . mama dehoyamityeva.n strIbAlAndhAshcha manvate .. 13.. dehohamiti nAvaiti kadAchidapi kashchana . indriyANyapi nAtmAnaH karaNatvAtpradIpavat.h .. 14.. vINAdivAdyavachChrotra.n shabdagrahaNasAdhanam.h . chakShustejastritayavadrUpagrahaNasAdhanam.h .. 15.. gandhasya grAhaka.n ghrANaM puShpasampuTakAdivat.h . rasasya grAhikA jihvA dadhikShaudraghR^itAdivat.h .. 16.. indriyANi na me santi mUkondho badhirosmyaham.h . ityAhurindriyairhInA janAH ki.n te nirAtmakAH .. 17.. prANopyAtmA na bhavati j~nAnAbhAvAtsuShuptiShu . jAgratsvapnopabhogotthashramavichChittihetave .. 18.. suShuptiM puruShe prApte sharIramabhirakShitum.h . sheShakarmobhogArthaM prANashcharati kevalam.h .. 19.. prANasya tatrAchaitanya.n karaNoparame yadi . prANe vyApriyamANe tu karaNoparamaH katham.h .. 20.. samrAji hi raNodyukte viramanti na sainikAH . tasmAnna karaNasvAmI prANo bhavitumarhati .. 21.. manasaH prerake pu.nsi virate viramantyataH . karaNAni samastAni teShA.n svAmI tataH pumAn.h .. 22.. buddhistu kShaNikA vedyA gamAgamasamanvitA . AtmanaH pratibimbena bhAsitA bhAsayejjagat.h .. 23.. Atmanyutpadyate buddhirAtmanyeva pralIyate . prAgUrdhva.n chAsatI buddhiH svayameva na sidhyati .. 24.. j~nAnAchchetpUrvapUrvasmAduttarottarasambhavaH . yugapadbahubuddhitvaM prasajyeta kShaNe kShaNe .. 25.. buddhyantara.n na janayennAshottramasattvataH . eShA.n sa~NghAta AtmA chedekadeshe pR^ithakkR^ite .. 26.. na chaitanyaM prasajyeta sa~NghAtAbhAvatastadA . bhinnadR^iggatyabhiprAye bahuchetanapu~njitam.h .. 27.. sadyo bhinnaM bhavedetanniShkriya.n vA bhaviShyati . dehasyAntargatopyAtmA vyApta eveti budhyate .. 28.. aNupramANashchedeSha vyApnuyAnnAkhila.n vapuH . dehapramANashchenna syAdbAlasya sthavirAditA .. 29.. dehavatpariNAmI chettadvadeva vina~NkShyati . karmaNAM pariNAmena krimihastyAdimUrtiShu .. 30.. vyAptatvAtpravishatyAtmA ghaTAdiShvantarikShavat.h . paramANupramANe.api manasi pratibhAsate .. 31.. svapne charAchara.n vishvamAtmanyeva pratiShThitam.h . dehAdiShvahamityevaM bhramaH sa.nsArahetukaH .. 32.. antaH praviShTaH shAsteti mokShAyopAdishachChrutiH . evameShA mahAmAyA vAdinAmapi mohinI .. 33.. yasmAtsAkShAtkR^ite sadyo lIyate cha sadAshive . dehendriyAsuhInAya mAnadUrasvarUpiNe . j~nAnAnandasvarUpAya dakShiNAmUrtaye namaH .. 34.. iti shrIdakShiNAmUrtistotrArtha pratipAdake . prabandhe mAnasollAse pa~nchamollAsasa~NgrahaH .. 35.. rAhugrastadivAkarendusadR^isho mAyAsamAchChAdanAt.h sanmAtraH karaNopasa.nharaNato yo.abhUtsuShuptaH pumAn.h . prAgasvApsamiti prabodhasamaye yaH pratyabhij~nAyate tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 6.. svapne vishva.n yathA.antastha.n jAgratyapi tatheti chet.h . suShuptau kasya kiM bhAti kaH sthAyI tatra chetanaH .. 1.. sarva.n cha kShaNika.n shUnya.n sarvameva svalakShaNam.h . sa~NghAtaH paramANUnAM mahyambvagnisamIraNAH .. 2.. manuShyAdisharIrANi skandhapa.nchakasa.nhatiH . skandhAshcha rUpavij~nAnasa.nj~nAsa.nkAravedanAH .. 3.. rUpyanta iti rUpANi viShayAshchendriyANyapi . viShayendriyayorj~nAna.n vij~nAnaskandha uchyate .. 4.. sa.nj~nAguNakriyAjAtivishiShTapratyayAtmikA . pa~nchadhA kalpanA proktA sa.nj~nAskandhasya saugataiH .. 5.. gavA.n gauriti sa.nj~noktA jAtirgotva.n tu gogatam.h . guNAH shuklAdayastasya gachChatyAdyAstathA .. 6.. shR^i~NgI chatuShpAllA~NgUlI vishiShTapratyayo hyasau . evaM pa~nchavidhA klR^iptaH sa.nj~nAskandha itIryate .. 7.. rAgAdyAH puNyapApe cha sa.nskAraskandha uchyate . sukha.n duHkha.n cha mokShashcha skandhaH syAdvedanAhvayaH .. 8.. pa~nchabhya eva skandhebhyo nAnya AtmAsti kashchana . na kashchadIshvaraH kartA svagatAtishaya.n jagat.h .. 9.. skandhebhyaH paramANubhyaH kShaNikebhyo.abhijAyate . pUrvapUrvakShaNAdeva kShaNaH syAduttarottaraH .. 10.. pUrvasmAdeva hi j~nAnAjjAyate j~nAnamuttaram.h . sa evAyamiti j~nAna.n seya.n jvAleva vibhramaH .. 11.. asti bhAtItidhIbhrAntairAtmAnAtmasu kalpyate . hAnopAdAnarAhityAdAkAshaH kiM prakAshate .. 12.. ityevaM bauddhasiddhAntI bhAShamANo niShiddhyate . shUnya.n chejjagato hetuH jagadeva na siddhyati .. 13.. ghaTaH shUnyaH paTaH shUnyaH iti kaiH pratipAdyate . naiva bhAseta shUnya.n chejjagannaraviShANavat.h .. 14.. vastvarthI kimupAdadyAdbhArArthaH kiM parityajet.h . ko vidadhyAnniShiddhyedvA shUnyatvAtsvasya chAtmanaH .. 15.. avasIdennIrAkUta.n tasmAtsarvamida.n jagat.h . skandhAnAM paramANUnA.n na sa~NghAtayitAsti chet.h .. 16.. sa~NghAto na vinA hetu.n jaDA ghaTapaTAdayaH . mahAnubhAvo bhUyAsamiti bhrAntashcha manyate .. 17.. AtmApalApako bauddhaH kimartha.n charati vratam.h . pratyabhij~nA yadi bhrAntiH bhojanAdi kathaM bhavet.h .. 18.. iShTasAdhanamevaitadanna.n gatadinAnnavat.h . iti nishchitya bAlo.api bhojanAdau pravartate .. 19.. avakAshapradAtR^itvamAkAshArthakriyA yathA . tathaivArthakriyA pu.nsaH kartR^itvaj~nAtR^itAdikA .. 20.. suShuptisamayepyAtmA satyaj~nAnasukhAtmakaH . sukhamasvApsamityevaM pratyabhij~nAyate yataH .. 21.. pratyabhij~nAyata iti prayogaH karmakartari . AtmA svayaMprakAshAtvAjjAnAtyAtmAnamAtmanA .. 22.. suShuptau mAyayA mUDhaH jaDondha iti lakShyate . aprakAshatayA bhAti svaprakAshatayApi cha .. 23.. jaDAtmani cha dehAdau sAkShAdIsho vivichyate . eShaiva mohinI nAma mAyAshaktirmaheshituH .. 24.. mohApohaH pramAtR^INAM mokSha ityabhidhIyate . avasthAtrayanirmukto doShadibhiranAvilaH .. 25.. iShIka iva sanmAtro nyagrodhakaNikopamaH . bAhyAbAhyadaLonmuktakadaLIkandasannibhaH .. 26.. nira.nsho nirvikArashcha nirAbhAso nira~njanaH . puruShaH kevalaH pUrNaH prochyate parameshvaraH .. 27.. vAcho yatra nivartante mano yatra vilIyate . ekIbhavanti yatraiva bhUtAni bhuvanAni cha .. 28.. samastAni cha tattvAni samudre sindhavo yathA . kaH shokastatra ko moha ekatvamanupashyataH .. 29.. vAchyavAchakarUpatvAtsavikalpo.api sannayam.h . dehAdInA.n vyapohena sambhavennirvikalpakam.h .. 30.. asanneva bhavedvidvAnasadbrahmeti veda chet . asti brahmeti chedveda santemena.n tato viduH .. 31.. iti shrIdakShiNAmUrtistotrArthapratipAdake . prabandhe mAnasollAse ShaShThollAsasya sa~NgrahaH .. 32.. bAlyAdiShvapi jAgradAdiShu tathA sarvAsvavasthAsvapi vyAvR^ittAsvanuvartamAnamahamityantaH sphuranta.n sadA . svAtmAnaM prakaTIkaroti bhajatA.n yo mudrayA bhadrayA tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 7.. pratyabhij~nAbalAdAtmA sthAyI nirdhAryate yadi . kA nAma pratyabhij~naiShA ki.n vA tasyAH prayojanam.h .. 1.. pratyakShAdipramANeShu pratyabhij~nA na paThyate . katha.n tasyAH pramANatvamiti pR^ichChan.h prabodhyate .. 2.. bhAtasya kasya chitpUrvaM bhAsamAnasya sAmpratam.h . so.ayamityanusandhAnaM pratyabhij~nAnamuchyate .. 3.. taddeshakAlAkArAdInavadhUyAnuSh~NgikAn.h . yathaika.n vastvanusyUta.n so.ayamityabhidhIyate .. 4.. mAyAnuSh~Ngasa~njAtaki~nchijj~natvAdyapohanAt.h . sarvaj~natvAdivij~nAnaM pratyabhij~nAnamAtmanaH .. 5.. pUrvajanmAnubhUtArthasmaraNAnmR^igashAbakaH . jananIstanyapAnAya svayameva pravartate .. 6.. tasmAnnishchIyate sthAyItyAtmA dehAntareShvapi . smR^iti.n vinA na ghaTate stanyapAna.n shishoryataH .. 7.. pUrvatrAnubhave kAle smR^itikAle paratra san.h . AtmA sa.nskArarUpeNa smaratyartha.n svaniShThitam.h .. 8.. pratyabhij~neti bhAvAnA.n smR^itishchedabhidhIyate . Atmasthairye pramANatva.n smR^itishcha prApnuyAtkatham.h .. 9.. smR^itau prakAsho nArthasya na chApyarthasya nishchayaH . na chApyarthAnubhavayora~Ngulyoriva sambhavet.h .. 10.. nAnubhUtivishiShTasya padArthasya cha daNDivat.h . sarvatrApyevamityevaM prasa~NgAditi chechChR^iNu .. 11.. prAktanAnubhave naShTe tadavaShTambhasambhavAt.h . sa.nskArasa.nj~nAtsAmagryAt.h pauruShAjjAyate smR^itiH .. 12.. AvedyAnubhave naShTe tadIyaM viShayaM prati . anubhAvakamAtmAnaM bodhayatyanapAyinam.h .. 13.. viShaye cha pramuShite naShTe vA.anubhave sati . svavishrAnta.n smaratyartha.n devo.apramuShitaH sadA .. 14.. pramoShaNaM pramAtR^INAM mAyayA tamasA kR^itam.h . mAyAvidye prabhoH shaktI bhAnoshChAyAprabhopame .. 15.. arthAnAchChadayenmAyA vidyA vyAkShipya darshayet.h . pratyabhij~naiva sarveShAM pramANAnA.n cha sAdhanam.h .. 16.. Ishvaronyohamapyanya iti vichChedakAriNIm.h . vyAkShipya vidyayA mAyAmIshvarohamiti smR^itiH .. 17.. IShatprakAshobhUdIsho mAyAyavanikAvR^itaH . samyagAvaraNApAye sahasrA.nshuriva sphuret.h .. 18.. na kAraNAnA.n vyApAraH pramANAnA.n na vA punaH . pratyabhij~nApana.n nAma mohApasaraNaM param.h .. 19.. yAvanti santi mAnAni vyavahArapravR^ittaye . teShAM mohApasaraNAdvyapAronyo na vidyate .. 20.. jaDAnR^itaparichChinnadehadharmAshchidAtmani . satyaj~nAnasukhAtmatvaM mohAddehe.api kalpyate .. 21.. shuktau rajatamityeva.n yathA vyAmuhyate.anyathA . saeva rrUpya.n chedbhAti vilayaste na sidhyati .. 22 nAtyantAsatprakAsheta narashR^i~NgAdivatkvachit.h . kAntAkarAdau rajatamiti syAtsmaraNaM bhrame .. 23.. teneda.n tulyamityeva.n syAtsAdR^ishyAdyadi bhramaH . pItaH sha~Nkho guDastikta ityAdau nAsti tulyatA .. 24.. tAdAtmyena sphurati chedrajatatvena shuktikA . vibhramo niradhiShThAno bAdho niravadhirbhavet.h .. 25.. buddhisthita.n chedrajataM bAhyatvena pratIyate . gu~njAdau jvalanArope dehadAhaH prasajyate .. 26.. yuktihInaprakAshatvAd.h bhrAnterna hyasti lakShaNam.h . yadi syAllakShaNa.n ki.nchid.h bhrAntireva na sidhyati .. 27.. jalachandravadekasminnirbhaye rajjusarpavat.h . pratIyate yathA svarNe kAraNe kaTakAdivat.h .. 28.. upAtte rUpyavachChuktau vyApte yakShapurIva khe . rashmyambuvatsphuradrUpe sthANau choravadakriye .. 29.. asatkalpamida.n vishvamAtmanyAropyate bhramAt.h . svayaMprakAsha.n sadrUpaM bhrAntibAdhavivarjitam.h .. 30.. pratyabhij~nAyate vastu prAgvanmohe vyapohite . dehAdyupAdhau nirdhUte syAdAtmaiva maheshvaraH .. 31.. smR^itiH pratyakShamaitihyamityAdInyaparANyapi . pramANAnyAptavAgAha pratyabhij~nAprasiddhaye .. 32.. iti shrIdakShiNAmUrtistotrArthapratipAdake . prabandhe mAnasollAse saptamollAsasa~NgrahaH .. 33.. vishvaM pashyati kAryakAraNatayA svasvAmisaMbandhataH shiShyAchAryatayA tathaiva pitR^iputrAdyAtmanA bhedataH . svapne jAgrati vA eSha puruSho mAyAparibhrAmitaH tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 8.. prakAshavyatirekeNa padArthaH ko.api nAsti chet.h . paramArthopadeshAnto vyavahAraH kathaM bhavet.h .. 1.. kasya bandhashcha mokShashcha badhyate kena hetunA . mAyayA lakShaNa.n ki.n syAdityevaM paripR^ichChataH .. 2.. prashanaH syAduttara.n vaktuM pratipattu.n sukhena cha . uktorthaH saptabhiH shlokaiH punaH sa.nkShipya kathyate .. 3.. paunaruktya.n na doSho.atra shabdenArthena vA bhavet.h . abhyAsena garIyastvamarthasya pratipAdyate .. 4.. svayaMprakAshe sadrUpe.apyekasminparameshvare . kAryakAraNasambandhAdyanekavidhakalpanA .. 5.. rAhoH shiraH suShiH khasya mamAtmA pratimAvapuH . ityAdikalpanA tulyA na pR^ithagvastugocharA .. 6.. upAsyopAsakatvena gurushiShyakrameNa cha . svAmibhR^itAdirUpeNa krIDati svechChayeshvaraH .. 7.. pitaraM prati putro yaH putraM prati pitaiva saH . eka eva hi nAneva kalpyate shabdamAtrataH .. 8.. tasmAtprakAsha evAsti paramArthanirUpaNe . bhedapratItirmithyaiva mAyayA.a.atmani kalpitA .. 9.. mithyAtva.n nAma bAdhyatva.n samyagj~nAnodaye sati . shiShyAchAryopadeshAdi svapnavatpratibhAsate .. 10.. mithyAbhUto.api vedAntaH satyamarthaM prabodhayet.h . devatApratimAvachcha chitravatpratibimbavat.h .. 11.. sarvo.api vyavahAro.ayaM mAyayA parijR^imbhaNam.h . suShuptisadR^ishI mAyA svaprabodhena bAdhyate .. 12.. yuktihInaprakAshasya sa.nj~nA mAyeti kathyate . nAsatI dR^ishyamAnA sA bAdhyamAnA na vA satI .. 13.. na prakAshAdiyaM bhinnA ChAyevArkasya tAmasI . na chAbhinnA jaDatvena virodhAnnobhayAtmikA .. 14.. svahetvavayavAbhAvAnneya.n sAvayavochyate . na chAvayavahInA sA kAryeShvavayavAnvitA .. 15.. avichAritasiddheyaM mAyAveshyAvilAsinI . puruSha.n va~nchayatyeva mithyAbhUtaiH svavibhramaiH .. 16.. na tasyA mUlavichChedamabhivA~nChati kechana . teShAM pakShe kathaM mokSho manasaH sambhaviShyati .. 17.. tisropyavasthA manaso jAgratsvapnasuShuptayaH . chakravatparivartante bhedabhrAntyekahetavaH .. 18.. tAbhiH karoti karmANi punastairbadhyate manaH . manasaH kevalaH sAkShI bhAnuvatpuruShaH paraH .. 19.. yathA prANikR^itairarkaH karmabhirnaiva badhyate . tathA manaHkR^itairAtmA sAkShitvAnnaiva badhyate .. 20.. AtmA karoti karmANi badhyate muchyate cha taiH . ityaupachArikI klR^iptirbhramamAtraiva kevalam.h .. 21.. dhUmAbhradhUlInIhArairaspR^iShTo.api divAkaraH . yathA Channa ivAbhAti tathaivAtmA.api mAyayA .. 22.. yathA lIlAvashAtkashchidbhrAmyamANaH kumArakaH . bhramattatpashyati jagat.h shatachandra.n nabhaHsthalam.h .. 23.. tathaiva mAyayA jIvo bhrAmito vAsanAvashAt.h . nAnAkAramida.n vishvaM bhramamANa.n cha pashyati .. 24.. sa.nsR^ijya manasA devaH sa.nsaranniva lakShyate . yathA.arko jalasa.nsargAcchalannAneva lakShyate .. 25.. yogAbhyAsavashAdyena mano nirviShaya.n kR^itam.h . nivR^ittaH sa pumA.nsadyo jIvanmukto bhaviShyati .. 26.. dvA suparNau cha sayujAbhavanmAyayA shivaH . ajAmekA.n juShanneko nAnevAsIditi shrutiH .. 27.. iti shrIdakShiNAmUrtistotrArthapratipAdake . prabandhe mAnasollAse aShTamollAsasa~NgrahaH .. 28.. bhUrambhA.nsyanalo.anilo.ambaramaharnAtho himA.nshuH pumAn.h ityAbhAti charAcharAtmakamida.n yasyaiva mUrtyaShTakam.h . nAnyatki~nchana vidyate vimR^ishatA.n yasmAtparasmAdvibhoH tasmai shrI gurumUrtaye nama ida.n shrIdakShiNAmUrtaye .. 9.. kathameva.nvidhA mAyA nivarteteti pR^ichChataH . IshvaropAsanArUpastadupAyaH prakIrtyate .. 1.. ShaTtri.nshattattvarUpAsu parameshvaramUrtiShu . pratyakSheNopalabhyante sarvairapyaShTamUrtayaH .. 2.. ameyAsu manaH kShipramAroDhu.n nArhatItyataH . mUrtyaShTakamayIM brUta guruH sarvAtmabhAvanAm.h .. 3.. virATCharIre brahmANDe prANinAmapi vigrahe . ShaTtri.nshattattvasa~NghAtaH sarvatrApyanuvartate .. 4.. vyAptirvyaShTisharIre.asminmanaso vyaShTirUpiNaH . tasmAtsarvAtmakamida.n svasharIra.n vichintayet.h .. 5.. vyaShTyupAsanayA pu.nsaH samaShTivyAptimApnuyAt.h . upasa.nkrAmatItyeva.n dashakR^itva upAdishat.h .. 6.. brahmANDasyodare lokAH saptabhUrAdayaH smR^itAH . mUlAdibrahmarandhrAnteShvAdhAreShu vasanti te .. 7.. vINAdaNDo mahAmerusthIni kulaparvatAH . ga~NgA tu pi~NgaLA nADI yamuneDA prakIrtitA .. 8.. sarasvatI suShumnoktA nADyonyAH puNyanimnagAH . dvIpAH syurdhAtavaH sapta svedabAShpAdayobdhayaH .. 9.. mUle tiShThati kAlAgnirasthimadhye cha bADabaH . vaidyutogniH suShumnAyAM pArthivo nAbhimaNDale .. 10.. hR^idi tiShThati sUryAgniH kapAle chandramaNDalam.h . nakShatrANyaparANyAhurnetrAdInIndriyANyapi .. 11.. dhAryante vAyubhirlokAH yathA pravahaNAdibhiH . prANAdibhirdashavidhairdhAryate vAyubhirvapuH .. 12.. prApyeDApi~NgaLe prANo mUlAtsUryasvarUpataH . nAsikAbhyAM bahirgatvA lIyate dviShaDa~Ngule .. 13.. aShTA~NguLena somAtmA nADIbhyAmantarAvishat.h . malamUtramaruchChukrANyapAno visR^ijedbahiH .. 14.. agnIShomamayo bhUtvA suShumnArandhramAshritaH . AbrahmarandhramudgachChannudAno vardhate svayam.h .. 15.. vyApayedvapuShi vyAno bhuktAnnarasamanvaham.h . sandhukShaNa.n samAnastu kAyAgneH kurute sadA .. 16.. nAgo hikkAkaraH kUrmo nimeShonmeShakArakaH . kShuta.n karoti kR^ikaro devadatto vijR^imbhaNam.h .. 17.. sthaulya.n dhana~njayaH kuryAnmR^ita.n chApi na mu~nchati . AkAsho bahirapyantaravakAshaM prayachChati .. 18.. chandrArkau kAlanetArau prANApAnau sharIriNAm.h . sAkShI puruSha ityevaM mUrtyaShTakamida.n vapuH .. 19.. samanaskamida.n yogI sevamAna upAsanam.h . aShTA~NgayogayuktaH sannamanaska.n sa gachChati . 20.. manaH prasAdaH santoSho maunamindriyanigrahaH . dayA dAkShiNyamAstikyamArjavaM mArdava.n kShamA .. 21.. bhAvashuddhirahi.nsA cha brahmacharya.n smR^itirdhR^itiH . ityevamAdayonye cha manaH sAdhyA yamAH smR^itAH .. 22.. snAna.n shaucha.n kratuH satya.n japo homashcha tarpaNam.h . tapo dAna.n titikShA cha namaskAraH pradakShiNam.h .. 23.. vratopavAsAdyAshchAnye kAyikA niyamAH smR^itAH . svastika.n gomukhaM padya.n ha.nsAkhyaM brAhmamAsanam.h .. 24.. nR^isi.nha.n garuDa.n kUrma.n nAgAkhya.n vaiShNavAsanam.h . vIraM mayUra.n vajrAkhya.n siddhAkhya.n raudramAsanam.h .. 25.. yonyAsana.n viduH shAkta.n shaivaM pashchimatAnakam.h . nirAlambanayogasya nirAlambanamAsanam.h .. 26.. nirAlambatayA dhyAna.n nirAlambaH sadAshivaH . rechakaH pUrakashchaiva kumbhakaH prANasa.nyamaH .. 27.. indriyANA.n samastAnA.n viShayebhyo nivAraNam.h . pratyAhAra iti proktaM pratyAhArArthavedibhiH .. 28.. AdhAre kvApi manasaH sthApana.n dhAraNochyate . brahmaviShNushivAdInA.n chintA dhyAnaM prachakShate .. 29.. dhyAnAdaspandanaM buddheH samAdhirabhidhIyate . amanaskasamAdhistu sarvachintAvivarjitam.h .. 30.. chitte nishchalatA.n yAte prANo bhavati nishchalaH . chittasya nishchalatvAya yoga.n sadhyAnamabhyaset.h .. 31.. Aku~nchanamapAnasya prANasya cha nirodhanam.h . lambikopari jihvAyAH sthApana.n yogasAdhanam.h .. 32.. chitte nishchalatA.n yAte prANe madhyapatha.n gate . chihnAnyetAni jAyante pa~nchabhUtajayAtpR^ithak.h .. 33.. malamUtrakaphAlpatvamArogya.n laghutA tanoH . sugandhaH svarNa##[##svara##]## varNatvaM prathama.n yogalakShaNam.h .. 34.. kaNTakAgreShvasa~Ngatva.n jalapa~NkeShvamajjanam.h . kShuttR^iDAdisahiShNutva.n dvitIya.n yogalakShaNam.h .. 35.. bahvannapAnabhoktR^itvamAtapAgnisahiShNutA . darshana.n shravaNa.n dUrAttR^itIya.n yogalakShaNam.h .. 36.. maNDUkaplavanaM bhUmau markaTaplavana.n drume . AkAshagamana.n cheti chaturtha.n yogalakShaNam.h .. 37.. j~nAna.n trikAlaviShayamaishvaryamaNimAdikam.h . anantashaktimatva.n cha pa~nchama.n yogalakShaNam.h .. 38.. prANe suShumnA.n samprApte nAdontaH shrUyateShTadhA . ghaNTAdundubhisha~NkhAbdhivINAveNvAditAlavat.h .. 39.. tanUnapAttaTittArAtAreshatapanopamam.h . brahmanADI.n gate prANe bimbarUpaM prakAshate .. 40.. shvAsAshcharanti yAvanto manuShyasya dinaM prati . tAvanti yojanAnyarkaH shvAseshvAse pradhAvati .. 41.. ekavi.nshatisAhasra.n ShaTChata.n shvAsasa~NkhyayA . so.ahamityuchcharatyAtmA mantraM pratyahamAyuShe .. 42.. sakAra.n cha hakAra.n cha lopayitvA prayojayet.h . sandhi.n vai pUrvarUpAkhya.n tato.asau praNavo bhavet.h .. 43.. akArashchApyukArashcha makAro bindunAdakau . pa~nchAkSharANyamUnyAhuH praNavasthAni paNDitAH .. brahmA viShNushcha rudrashchApIshvarashcha sadAshivaH . teShvakShareShu tiShThanti ShaTtri.nshattattvasa.nyutAH .. 45.. guruprasAdAllabhate yogamaShTA~NgalakShaNam.h . shivaprasAdAllabhate yogasiddhi.n cha shAshvatIm.h .. 46.. sachchidAnandarUpAya bindunAdAntarAtmane . AdimadhyAntashUnyAya gurUNA.n gurave namaH .. 47.. iti shrIdakShiNAmUrtistotrArthapratipAdake . prabandhe mAnasollAse navamollAsasa~NgrahaH .. 48.. sarvAtmatvamiti sphuTIkR^itamida.n yasmAdamuShmi.nstave tenAsya shravaNAttadarthamananAddhyAnAchcha sa.nkIrtanAt.h . sarvAtmatvamahAvibhUtisahita.n syAdIshvaratva.n svataH siddhyettatpunaraShTadhA pariNata.n chaishvaryamavyAhatam.h .. 10.. parichChinnamahambhAvaM parityajyAnuSha~Ngikam.h . pUrNAhambhAvalAbhosya stotrasya phalamuchyate .. 1.. putrapautragR^ihakShetradhanadhAnyasamR^iddhayaH . arvAchInAshcha sidhyanti svargapAtALabhUmiShu .. 2.. pAke pravartamAnasya shItAdiparihAravat.h . prAsa~NgikAshcha sidhyanti stotreNAnena sarvadA .. 3.. aishvaryamIshvaratva.n hi tasya nAsti pR^ithaksthitiH . puruShe dhAvamAne.api ChAyA tamanudhAvati .. 4.. anantashaktiraishvarya.n niShyandAshchANimAdayaH . svasyeshvaratve sa.nsiddhe sidhyanti svayameva hi .. 5.. yadIyaishvaryavipruDbhirbrahmaviShNushivAdayaH . aishvaryavanto shAsante sa evAtmA sadAshivaH .. 6.. puShpamAnayatA gandho vinechChAmanubhUyate . pUrNAhambhAvayuktena parichChinnA vibhUtayaH .. 7.. aNimA mahimA chaiva garimA laghimA tathA . prAptiH prAkAmyamIshitva.n vashitva.n chAShTasiddhayaH .. 8.. atyantamaNuShu prANiShvAtmatvena praveshanam.h . aNimAsa.nj~namaishvarya.n vyAptasya paramAtmanaH .. 9.. brahmANDAdishivAntAyAH ShaTtri.nshattattvasa.nhateH . bahishcha vyApyavR^ittitvamaishvaryaM mahimAhvayam.h .. 10.. mahAmerusamA~Ngasya samuddharaNakarmaNi . lAghave tUlatulyatva.n laghimAna.n vidurbudhAH .. 11.. paramANusamA~Ngasya samuddharaNakarmaNi . gurave merutulyatva.n garimANa.n vidurbudhAH .. 12.. pAtAlavAsinaH pu.nso brahmalokAvalokanam.h . prAptirnAma mahaishvarya.n suduShprApamayoginAm.h .. 13.. AkAshagamanAdInAmanyAsa.n siddhisampadAm.h . svechChAmAtreNa sa.nsiddhiH prAkAmyamabhidhIyate .. 14.. svasharIraprakAshena sarvArthAnAM prakAshanam.h . prAkAshyamidamaishvaryamiti kechitprachakShate .. 15.. svechChAmAtreNa lokAnA.n sR^iShTisthityantakartR^itA . sUryAdinA.n niyoktR^itvamIshitvamabhidhIyate .. 16.. salokapAlAH sarve.api lokAH svavashavartinaH . tadaishvarya.n vashitvAkhya.n sulabha.n shivayoginAm.h .. 17.. yastvevaM brAhmaNo vetti tasya devA vashe sthitAH . kiM punaH kShmApativyAghravyALastrIpuruShAdayaH .. 18.. sarvAtmabhAvasAmrAjyanirantaritachetasAm.h . paripakvasamAdhInA.n ki.n ki.n nAma na sidhyati .. 19.. stotrametatpaTheddhImAnsarvAtmatva.n cha bhAvayet.h . arvAchIne spR^ihAM muktvA phale svargAdisambhave .. 20.. svargAdirAjya.n sAmrAjyaM manute na hi paNDitaH . tadeva tasya sAmrAjya.n yattu svArAjyamAtmani .. 21.. sarvAtmabhAvanAvanta.n sevante sarvasiddhayaH . tasmAdAtmani sAmrAjya.n kuryAnniyatamAnasaH .. 22.. yasya deve parA bhaktiryathA deve tathA gurau . tasyaite kathitA hyarthAH prakAshante mahAtmanaH .. 23.. prakAshAtmikayA shaktyA prakAshAnAM prabhAkaraH . prakAshayati yo vishvaM prakAsho.ayaM prakAshatAm.h .. 24.. iti shrIdakShiNAmUrtistotrArthapratipAdake . prabandhe mAnasollAse dashammollAsasa~NgrahaH .. 25.. iti shrImachCha~NkarabhagavatpAdAchAryakR^ita dakShiNAmUrtistotrabhAvArthavArtika.n sureshvarAchAryakR^ita.n samAptam.h .. OM tat sat .. ## \medskip\hrule\medskip Encoded and proofread by Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}