% Text title : Devi Bhagavata Mahapurana Skandha 04 % File name : devIbhAgavatam04.itx % Category : purana, devI, devii, devibhagavatam % Location : doc\_purana % Transliterated by : Vishwas Bhide, satsangdhara.net % Proofread by : Vishwas Bhide, satsangdhara.net % Latest update : March 30, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. 4. Shrimaddevibhagavatamahapurane Chaturthah Skandhah ..}## \itxtitle{.. 4\. shrImaddevIbhAgavatamahApurANe chaturthaH skandhaH ..}##\endtitles ## \section{4\.1 prathamo.adhyAyaH | janamejayaprashnAH |} janamejaya uvAcha | vAsaveya munishreShTha sarvaj~nAnanidhe.anagha | praShTumichChAmyahaM svAminnasmAkaM kulavardhana || 1|| shUrasenasutaH shrImAnvasudevaH pratApavAn | shrutaM mayA hariryasya putrabhAvamavAptavAn || 2|| devAnAmapi pUjyo.abhUnnAmnA chAnakadundubhiH | kArAgAre kathaM baddhaH kaMsasya dharmatatparaH || 3|| devakyA bhAryayA sArdhaM kimAgaH kR^itavAnasau | devakyA bAlaShaTkasya vinAshashcha kR^itaH punaH || 4|| tena kaMsena kasmAdvai yayAtikulajena cha | kArAgAre kathaM janma vAsudevasya vai hareH || 5|| gokule cha kathaM nIto bhagavAnsAtvatAM patiH | gato janmAntaraM kasmAtpitarau nigaDe sthitau || 6|| devakIvasudevau cha kR^iShNasyAmitatejasaH | kathaM na mochitau vR^iddhau pitarau hariNAmunA || 7|| jagatkartuM samarthena sthitena janakodare | prAktanaM kiM tayoH karma durvij~neyaM mahAtmabhiH || 8|| janma vai vAsudevasya yatrAsItparamAtmanaH | ke te putrAshcha kA bAlA yA kaMsena vipothitA || 9|| shilAyAM nirgatA vyomni jAtA tvaShTabhujA punaH | gArhasthya~ncha harerbrUhi bahubhAryasya chAnagha || 10|| kAryANi tatra tAnyeva dehatyAgaM cha tasya vai | kiMvadantyA shrutaM yattanmano mohayatIva me || 11|| charitaM vAsudevasya tvamAkhyAhi yathAtatham | naranArAyaNau devau purANAvR^iShisattamau || 12|| dharmaputrau mahAtmAnau tapashcheraturuttamam | yau munI bahuvarShANi puNye badarikAshrame || 13|| nirAhArau jitAtmAnau niHspR^ihau jitaShaDguNau | viShNoraMshau jagatsthemne tapashcheraturuttamam || 14|| tayoraMshAvatArau hi jiShNukR^iShNau mahAbalau | prasiddhau munibhiH proktau sarvaj~nairnAradAdibhiH || 15|| vidyamAnasharIrau tau kathaM dehAntaraM gatau | naranArAyaNau devau punaH kR^iShNArjunau katham || 16|| yau chakratustapashchograM muktyarthaM munisattamau | tau kathaM prApaturdehau prAptayogau mahAtapau || 17|| shUdraH svadharmaniShThastu dehAnte kShatriyastu saH | shubhAchAro mR^ito yo vai sa shUdro brAhmaNo bhavet || 18|| brAhmaNo niHspR^ihaH shAnto bhavarogAdvimuchyate | viparItamidaM bhAti naranArAyaNau cha tau || 19|| tapasA shoShitAtmAnau kShatriyau tau babhUvatuH | kena tau karmaNA shAntau jAtau shApena vA punaH || 20|| brAhmaNau kShatriyau jAtau kAraNaM tanmune vada | yAdavAnAM vinAshashcha brahmashApAditi shrutaH || 21|| kR^iShNasyApi hi gAndhAryAH shApenaiva kulakShayaH | pradyumnaharaNaM chaiva shambareNa kathaM kR^itam || 22|| vartamAne vAsudeve devadeve janArdane | putrasya sUtikAgehAddharaNaM chAtidurghaTam || 23|| dvArakAdurgamadhyAdvai hariveshmAdduratyayAt | na j~nAtaM vAsudevena tatkathaM divyachakShuShA || 24|| sandeho.ayaM mahAnbrahmannisandehaM kuru prabho | yatpatnyo vAsudevasya dasyubhirluNThitA hR^itAH || 25|| svargate devadeve tu tatkathaM munisattama | saMshayo jAyate brahmaMshchittAndolanakArakaH || 26|| viShNoraMshaH samudbhUtaH shaurirbhUbhArahArakR^it | sa kathaM mathurArAjyaM bhayAttyaktvA janArdanaH || 27|| dvAravatyAM gataH sAdho sasainyaH sasuhR^idgaNaH | avatAro hareH prokto bhUbhAraharaNAya vai || 28|| pApAtmanAM vinAshAya dharmasaMsthApanAya cha | tatkathaM vAsudevena chaurAste na nipAtitAH || 29|| yairhR^itA vAsudevasya patnyaH saMluNThitAshcha tAH | stenAste kiM na vij~nAtAH sarvaj~nena satA punaH || 30|| bhIShmadroNavadhaH kAmaM bhUbhAraharaNe mataH | architAshcha mahAtmAnaH pANDavA dharmatatparAH || 31|| kR^iShNabhaktAH sadAchArA yudhiShThirapurogamAH | te kR^itvA rAjasUya~ncha yaj~narAjaM vidhAnataH || 32|| dakShiNA vividhA dattvA brAhmaNebhyo.atibhAvataH | pANDuputrAstu devAMshA vAsudevAshritA mune || 33|| ghoraM duHkhaM kathaM prAptAH kva gataM sukR^ita~ncha tat | kiM tatpApaM mahAraudraM yena te pIDitAH sadA || 34|| draupadI cha mahAbhAgA vedImadhyAtsamutthitA | ramAMshajA cha sAdhvI cha kR^iShNabhaktiyutA tathA || 35|| sA kathaM duHkhamatulaM prApa ghoraM punaH punaH | duHshAsanena sA keshe gR^ihItA pIDitA bhR^isham || 36|| rajasvalA sabhAyAM tu nItA bhItaikavAsasA | virATanagare dAsI jAtA matsyasya sA punaH || 37|| dharShitA kIchakenAtha rudatI kurarI yathA | hR^itA jayadrathenAtha krandamAnAtiduHkhitA || 38|| mochitA pANDavaiH pashchAdbalavadbhirmahAtmabhiH | pUrvajanmakR^itaM pApaM kiM tadyena cha pIDitAH || 39|| duHkhAnyanekAnyAptAste kathayAdya mahAmate | rAjasUyaM kratuvaraM kR^itvA te mama pUrvajAH || 40|| duHkhaM mahattaraM prAptAH pUrvajanmakR^itena vai | devAMshAnAM kathaM teShAM saMshayo.ayaM mahAnhi me || 41|| sadAchAraistu kaunteyairbhIShmadroNAdayo hatAH | Chalena dhanalAbhArthaM jAnAnairnashvaraM jagat || 42|| preritA vAsudevena pApe ghore mahAtmanA | kulaM kShayitavantaste hariNA paramAtmanA || 43|| varaM bhikShATanaM sAdhornIvArairjIvanaM varam | yodhAnna hatvA lobhena shilpena jIvanaM varam || 44|| vichChinnastu tvayA vaMsho rakShito munisattama | samutpAdya sutAnAshu golakAchChatrunAshanAn || 45|| so.alpenaiva tu kAlena virATatanayAsutaH | tApasasya gale sarpaM nyastavAnkathamadbhutam || 46|| nako.api brAhmaNaM dveShTi kShatriyasya kulodbhavaH | tApasaM maunasaMyuktaM pitrA kiM tatkR^itaM mune || 47|| etairanyaishcha sandehairvikalaM me mano.adhunA | sthiraM kuru pitaH sAdho sarvaj~no.asi dayAnidhe || 48|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe janamejayaprashnAH prathamo.adhyAyaH || 4\.1|| \section{4\.2 dvitIyo.adhyAyaH | karmaNo janmAdikAraNatvanirUpaNam |} sUta uvAcha | evaM pR^iShTaH purANaj~no vyAsaH satyavatIsutaH | parIkShitasutaM shAntaM tato vai janamejayam || 1|| uvAcha saMshayachChettR^i vAkyaM vAkyavishAradaH | vyAsa uvAcha | rAjan kimetadvaktavyaM karmaNAM gahanA gatiH || 2|| durj~neyA kila devAnAM mAnavAnAM cha kA kathA | yadA samutthitaM chaitadbrahmANDaM triguNAtmakam || 3|| karmaNaiva samutpattiH sarveShAM nAtra saMshayaH | anAdinidhanA jIvAH karmabIjasamudbhavAH || 4|| nAnAyoniShu jAyante mriyante cha punaH punaH | karmaNA rahito dehasaMyogo na kadAchana || 5|| shubhAshubhaistathA mishraiH karmabhirveShTitaM tvidam | trividhAni hi tAnyAhurbudhAstattvavidashcha ye || 6|| sa~nchitAni bhaviShyanti prArabdhAni tathA punaH | vartamAnAni dehe.asmiMstraividhyaM karmaNAM kila || 7|| brahmAdInAM cha sarveShAM tadvashatvaM narAdhipa | sukhaM duHkhaM jarAmR^ityuharShashokAdayastathA || 8|| kAmakrodhau cha lobhashcha sarve dehagatA guNAH | daivAdhInAshcha sarveShAM prabhavanti narAdhipa || 9|| rAgadveShAdayo bhAvAH svarge.api prabhavanti hi | devAnAM mAnavAnA~ncha tirashchAM cha tathA punaH || 10|| vikArAH sarva evaite dehena saha sa~NgatAH | pUrvavairAnuyogena snehayogena vai punaH || 11|| utpattiH sarvajantUnAM vinA karma na vidyate | karmaNA bhramate sUryaH shashA~NkaH kShayarogavAn || 12|| kapAlI cha tathA rudraH karmaNaiva na saMshayaH | anAdinidhanaM chaitatkAraNaM karma vidyate || 13|| teneha shAshvataM sarvaM jagatsthAvaraja~Ngamam | nityAnityavichAre.atra nimagnA munayaH sadA || 14|| na jAnanti kimetadvai nityaM vAnityameva cha | mAyAyAM vidyamAnAyAM jagannityaM pratIyate || 15|| kAryAbhAvaH kathaM vAchyaH kAraNe sati sarvathA | mAyA nityA kAraNa~ncha sarveShAM sarvadA kila || 16|| karmabIjaM tato.anityaM chintanIyaM sadA budhaiH | bhramatyeva jagatsarvaM rAjankarmaniyantritam || 17|| nAnAyoniShu rAjendra nAnAdharmamayeShu cha | ichChayA cha bhave~nchanma viShNoramitatejasaH || 18|| yuge yugeShvanekAsu nIchayoniShu tatkatham | tyaktvA vaikuNThasaMvAsaM sukhabhogAnanekashaH || 19|| viNmUtramandire vAsaM santrastaH ko.abhivA~nChati | puShpAvachayalIlAM cha jalakeliM sukhAsanam || 20|| tyaktvA garbhagR^ihe vAsaM ko.abhivAchChati buddhimAn | tUlikAM mR^idusaMyuktAM divyAM shayyAM vinirmitAm || 21|| tyaktvAdhomukhavAsaM cha ko.abhivA~nChati paNDitaH | gItaM nR^itya~ncha vAdya~ncha nAnAbhAvasamanvitam || 22|| muktvA ko narake vAsaM manasApi vichintayet | sindhujAdbhutabhAvAnAM rasaM tyaktvA sudustvajam || 23|| viNmUtrarasapAna~nja ka ichChenmatimAnnaraH | garbhavAsAtparo nAsti narako bhuvanatraye || 24|| tadbhItAshcha prakurvanti munayo dustaraM tapaH | hitvA bhoga~ncha rAjya~ncha vane yAnti manasvinaH || 25|| yadbhItAstu vimUDhAtmA kastaM sevitumichChati | garbhe tudanti kR^imayo jaTharAgnistapatyadhaH || 26|| vapAsaMveShTanaM kUraM kiM sukhaM tatra bhUpate | varaM kArAgR^ihe vAso bandhanaM nigaDairvaram || 27|| alpamAtraM kShaNaM naiva garbhavAsaH kvachichChubhaH | garbhavAse mahadduHkhaM dashamAsanivAsanam || 28|| tathA niHsaraNe duHkhaM yoniyantre.atidAruNe | bAlabhAve tadA duHkhaM mUkAj~nabhAvasaMyutam || 29|| kShutR^iShNAvedanAshaktaH paratantro.atikAtaraH | kShudhite rudite bAle mAtA chintAturA tadA || 30|| bheShajaM pAtumichChantI j~nAtvA vyAdhivyathAM dR^iDhAm | nAnAvidhAni duHkhAni bAlabhAve bhavanti vai || 31|| kiM sukhaM vibudhA dR^iShTvA janma vA~nChanti chechChayA | sa~NgrAmamamaraiH sArdhaM sukhaM tyaktvA nirantaram || 32|| kartumichChechcha ko mUDhaH shramadaM sukhanAshanam | sarvathaiva nR^ipashreShTha sarve brahmAdayaH surAH || 33|| kR^itakarmavipAkena prApnuvanti sukhAsukhe | avashyameva bhoktavyaM kR^itaM karma shubhAshubham | dehavadbhirnR^ibhirdevaistiryagbhishcha nR^ipottama || 34|| tapasA dAnayaj~naishcha mAnavashchendratAM vrajet | kShINe puNye.atha shakro.api patatyeva na saMshayaH || 35|| rAmAvatArayogena devA vAnaratAM gatAH | tathA kR^iShNasahAyArthaM devA yAdavatAM gatAH || 36|| evaM yuge yuge viShNuravatArAnanekashaH | karoti dharmarakShArthaM brahmaNA prerito bhR^isham || 37|| punaH punarharerevaM nAnAyoniShu pArthiva | avatArA bhavantyanye rathachakravadadbhutAH || 38|| daityAnAM hananaM karma kartavyaM hariNA svayam | aMshAMshena pR^ithivyAM vai kR^itvA janma mahAtmanA || 39|| tadahaM sampravakShyAmi kR^iShNajanmakathAM shubhAm | sa eva bhagavAnviShNuravatIrNo yadoH kule || 40|| kashyapasya muneraMsho vasudevaH pratApavAn | govR^ittirabhavadrAjan pUrvashApAnubhAvataH || 41|| kashyapasya cha dve patnyau shApAdatra mahIpate | aditiH surasA chaivamAsatuH pR^ithivIpate || 42|| devakI rohiNI chobhe bhaginyau bharatarShabha | varuNena mahA~nChApo dattaH kopAditi shrutam || 43|| rAjovAcha | kiM kR^itaM kashyapenAgo yena shapto mahAnR^iShiH | sabhAryaH sa kathaM jAtastadvadasva mahAmate || 44|| katha~ncha bhagavAnviShNustatra jAto.asti gokule | vAsI vaikuNThanilaye ramApatirakhaNDitaH || 45|| nideshAtkasya bhagavAnvartate prabhuravyayaH | nArAyaNaH surashreShTho yugAdiH sarvadhArakaH || 46|| sa kathaM sadanaM tyaktvA karmavAniva mAnuShe | karoti jananaM kasmAdatra me saMshayo mahAn || 47|| prApya mAnuShadehaM tu karoti cha viDambanam | bhAvAnnAnAvidhAMstatra mAnuShe duShTajanmani || 48|| kAmaH krodho.amarShashokau vairaM prItishcha karhichit | sukhaM duHkhaM bhayaM nR^INAM dainyamArjavameva cha || 49|| duShkR^itaM sukR^itaM chaiva vachanaM hananaM tathA | poShaNaM chalanaM tApo vimarshashcha vikatthanam || 50|| lobho dambhastathA mohaH kapaTaH shochanaM tathA | ete chAnye tathA bhAvA mAnuShye sambhavanti hi || 51|| sa kathaM bhagavAnviShNustvaktyA sukhamanashvaram | karoti mAnuShaM janma bhAvaistaistairabhidrutam || 52|| kiM sukhaM mAnuShaM prApya bhuvi janma munIshvara | kiM nimittaM hariH sAkShAdgarbhavAsaM karoti vai || 53|| garbhaduHkhaM janmaduHkhaM bAlabhAve tathA punaH | yauvane kAmajaM duHkhaM gArhastye.atimahattaram || 54|| duHkhAnyetAnyavApnoti mAnuShe dvijasattama | kathaM sa bhagavAnviShNuravatArAnpunaH punaH || 55|| prApya rAmAvatAraM hi hariNA brahmayoninA | duHkhaM mahattaraM prAptaM vanavAse.atidAruNe || 56|| sItAvirahajaM duHkhaM sa~NgrAmashcha punaH punaH | kAntAtyAgo.apyanenaivamanubhUto mahAtmanA || 57|| tathA kR^iShNAvatAre.api janma rakShAgR^ihe punaH | gokule gamanaM chaiva gavAM chAraNamityuta || 58|| kaMsasya hananaM kaShTAd dvArakAgamanaM punaH | nAnAsaMsAraduHkhAni bhuktavAnbhagavAn katham || 59|| svechChayA kaH pratIkSheta mukto duHkhAni j~nAnavAn | saMshayaM Chindhi sarvaj~na mama chittaprashAntaye || 60|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe karmaNo janmAdikAraNatvanirUpaNaM nAma dvitIyo.adhyAyaH || 4\.2|| \section{4\.3 tR^itIyo.adhyAyaH | dityA adityai shApadAnam |} vyAsa uvAcha | kAraNAni bahUnyatrApyavatAre hareH kila | sarveShAM chaiva devAnAmaMshAvataraNeShvapi || 1|| vasudevAvatArasya kAraNaM shR^iNu tattvataH | devakyAshchaiva rohiNyA avatArasya kAraNam || 2|| ekadA kashyapaH shrImAnyaj~nArthaM dhenumAharat | yAchito.ayaM bahuvidhaM na dadau dhenumuttamAm || 3|| varuNastu tato gatvA brahmANaM jagataH prabhum | praNamyovAcha dInAtmA svaduHkhaM vinayAnvitaH || 4|| kiM karomi mahAbhAga matto.asau na dadAti gAm | shApo mayA visR^iShTo.asmai gopAlo bhava mAnuShe || 5|| bhArye dve api tatraiva bhavetAM chAtiduHkhite | yato vatsA rudantyatra mAtR^ihInAH suduHkhitAH || 6|| mR^itavatsAditistasmAdbhaviShyati dharAtale | kArAgAranivAsA cha tenApi bahuduHkhitA || 7|| vyAsa uvAcha | tachChrutvA vachanaM tasya yAdonAthasya padmabhUH | samAhUya muniM tatra tamuvAcha prajApatiH || 8|| kasmAttvayA mahAbhAga lokapAlasya dhenavaH | hR^itAH punarna dattAshcha kimanyAyaM karoShi cha || 9|| jAnan nyAyaM mahAbhAga paravittApahAraNam | kR^itavAnkathamanyAyaM sarvaj~no.asi mahAmate || 10|| aho lobhasya mahimA mahato.api na mu~nchati | lobhaM narakadaM nUnaM pApAkaramasammatam || 11|| kashyapo.api na taM tyaktuM samarthaH kiM karomyaham | sarvadaivAdhikastasmAllobho vai kalito mayA || 12|| dhanyAste munayaH shAntA jito yairlobha eva cha | vaikhAnasaiH shamaparaiH pratigrahaparA~NmukhaiH || 13|| saMsAre balavA~nChatrurlobho.amedhyo.avaraH sadA | kashyapo.api durAchAraH kR^itasneho durAtmanA || 14|| brahmApi taM shashApAtha kashyapaM munisattamam | maryAdArakShaNArthaM hi pautraM paramavallabham || 15|| aMshena tvaM pR^ithivyAM vai prApya janma yadoH kule | bhAryAbhyAM saMyutastatra gopAlatvaM kariShyasi || 16|| vyAsa uvAcha | evaM shaptaH kashyapo.asau varuNena cha brahmaNA | aMshAvataraNArthAya bhUbhAraharaNAya cha || 17|| tathA dityAditiH shaptA shokasantaptayA bhR^isham | jAtA jAtA vinashyeraMstava putrAstu sapta vai || 18|| janamejaya uvAcha | kasmAddityA cha bhaginI shaptendrajananI mune | kAraNaM vada shApe cha shokastu munisattama || 19|| sUta uvAcha | pArIkShitena pR^iShTastu vyAsaH satyavatIsutaH | rAjAnaM pratyuvAchedaM kAraNaM susamAhitaH || 20|| vyAsa uvAcha | rAjan dakShasute dve tu ditishchAditiruttame | kashyapasya priye bhArye babhUvatururukrame || 21|| adityAM maghavA putro yadAbhUdativIryavAn | tadA tu tAdR^ishaM putraM chakame ditirojasA || 22|| patimAhAsitApA~NgI putraM me dehi mAnada | indrakhyabalaM vIraM dharmiShThaM vIryavattamam || 23|| tAmuvAcha muniH kAnte svasthA bhava mayodite | vratAnte bhavitA tubhyaM shatakratusamaH sutaH || 24|| sA tatheti pratishrutya chakAra vratamuttamam | niShiktaM muninA garbhaM bibhrANA sumanoharam || 25|| bhUmau chakAra shayanaM payovrataparAyaNA | pavitrA dhAraNAyuktA babhUva varavarNinI || 26|| evaM jAtaH susampUrNo yadA garbho.ativIryavAn | shubhrAMshumatidIptA~NgIM ditiM dR^iShTvA tu duHkhitA || 27|| maghavatsadR^ishaH putro bhaviShyati mahAbalaH | dityAstadA mama sutastejohIno bhavetkila || 28|| iti chintAparA putramindraM chovAcha mAninI | shatruste.adya samutpanno ditigarbhe.ativIryavAn || 29|| upAyaM kuru nAshAya shatroradya vichintya cha | utpattireva hantavyA dityA garbhasya shobhana || 30|| vIkShya tAmasitApA~NgIM sapatnIbhAvamAsthitAm | dunoti hR^idaye chintA sukhamarmavinAshinI || 31|| rAjayakShmeva saMvR^iddho naShTo naiva bhavedripuH | tasmAda~NkuritaM hanyAdbuddhimAnahitaM kila || 32|| lohasha~Nkuriva kShipto garbho vai hR^idaye mama | yena kenApyupAyena pAtayAdya shatakrato || 33|| sAmadAnabalenApi hiMsanIyastvayA sutaH | dityA garbho mahAbhAga mama chedichChasi priyam || 34|| vyAsa uvAcha | shrutvA mAtR^ivachaH shakro vichintya manasA tataH | jagAmAparamAtuH sa samIpamamarAdhipaH || 35|| vavande vinayAtpAdau dityAH pApamatirnR^ipa | provAcha vinayenAsau madhuraM viShagarbhitam || 36|| indra uvAcha | mAtastvaM vratayuktAsi kShINadehAtidurbalA | sevArthamiha samprAptaH kiM kartavyaM vadasva me || 37|| pAdasaMvAhanaM te.ahaM kariShyAmi pativrate | gurushushrUShaNAtpuNyaM labhate gatimakShayAm || 38|| na me kimapi bhedo.asti tathAdityA shape kila | ityuktvA charaNau spR^iShTA saMvAhanaparo.abhavat || 39|| saMvAhanasukhaM prApya nidrAmApa sulochanA | shrAntA vratakR^ishA suptA vishvastA paramA satI || 40|| tAM nidrAvashamApannAM vilokya prAvishattanum | rUpaM kR^itvAtisUkShma~ncha shastrapANiH samAhitaH || 41|| udaraM praviveshAshu tasyA yogabalena vai | garbhaM chakarta vajreNa saptadhA pavinAyakaH || 42|| ruroda cha tadA bAlo vajreNAbhihatastathA | mA rudeti shanairvAkyamuvAcha maghavAnamum || 43|| shakalAni punaH sapta saptadhA kartitAni cha | tadA chaikonapa~nchAshanmarutashchAbhavannR^ipa || 44|| tadA prabuddhA sudatI j~nAtvA garbhaM tathAkR^itam | indreNa ChalarUpeNa chukopa bhR^ishaduHkhitA || 45|| bhaginIkR^itaM tu sA buddhvA shashApa kupitA tadA | aditiM maghavanta~ncha satyavrataparAyaNA || 46|| yathA me kartito garbhastava putreNa ChadmanA | tathA tannAshamAyAtu rAjyaM tribhuvanasya tu || 47|| yathA guptena pApena mama garbho nipAtitaH | adityA pApachAriNyA yathA me ghAtitaH sutaH || 48|| tasyAH putrAstu nashyantu jAtA jAtAH punaH punaH | kArAgAre vasatveShA putrashokAturA bhR^isham || 49|| anyajanmani chApyeva mR^itApatyA bhaviShyati | vyAsa uvAcha | ityutsR^iShTaM tadA shrutvA shApaM marIchinandanaH || 50|| uvAcha praNayopeto vachanaM shamayanniva | mA kopaM kuru kalyANi putrAste balavattarAH || 51|| bhaviShyanti surAH sarve maruto maghavatsakhAH | shApo.ayaM tava vAmoru tvaShTAviMshe.atha dvApare || 52|| aMshena mAnuShaM janma prApya bhokShyati bhAminI | varuNenApi datto.asti shApaH santApitena cha || 53|| ubhayoH shApayogena mAnuShIyaM bhaviShyati | vyAsa uvAcha | patinAshvAsitA devI santuShTA sAbhavattadA || 54|| novAcha vipriyaM ki~nchittataH sA varavarNinI | iti te kathitaM rAjan pUrvashApasya kAraNam || 55|| aditirdevakI jAtA svAMshena nR^ipasattama || 56|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe dityA adityai shApadAnaM nAma tR^itIyo.adhyAyaH || 4\.3|| \section{4\.4 chaturtho.adhyAyaH | adhamajagataH sthitivarNanam |} rAjovAcha | vismito.asmi mahAbhAga shrutvAkhyAnaM mahAmate | saMsAro.ayaM pAparUpaH kathaM muchyeta bandhanAt || 1|| kashyapasyApi dAyAdastrilokIvibhave sati | kR^itavAnIdR^ishaM karma ko na kuryAjjugupsitam || 2|| garbhe pravishya bAlasya hananaM dAruNaM kila | sevAmiSheNa mAtushcha kR^itvA shapathamadbhutam || 3|| shAstA dharmasya goptA cha trilokyAH patirapyuta | kR^itavAnIdR^ishaM karma ko na kuryAdasAmpratam || 4|| pitAmahA me sa~NgrAme kurukShetre.atidAruNam | kR^itavantastathAshcharyaM duShTaM karma jagadguro || 5|| bhIShmodroNaH kR^ipaH karNo dharmAsho.api yudhiShThiraH | sarve viruddhadharmeNa vAsudevena noditAH || 6|| asAratAM vijAnantaH saMsArasya sumedhasaH | devAMshAshcha kathaM chakrurninditaM dharmatatparAH || 7|| kAsthA dharmasya viprendra pramANaM kiM vinishchitam | chalachitto.asmi sa~njAtaH shrutvA chaitatkathAnakam || 8|| AptavAkyaM pramANaM chedAptaH kaH paradehavAn | puruSho viShayAsakto rAgI bhavati sarvathA || 9|| rAgo dveSho bhavennUnamarthanAshAdasaMshayam | dveShAdasatyavachanaM vaktavyaM svArthasiddhaye || 10|| jarAsandhavighAtArthaM hariNA sattvamUrtinA | Chalena rachitaM rUpaM brAhmaNasya vijAnatA || 11|| tadAptaH kaH pramANaM kiM sattvamUrtirapIdR^ishaH | arjuno.api tathaivAtra kArye yaj~navinirmite || 12|| kIdR^isho.ayaM kR^ito yaj~naH kimarthaM shamavarjitaH | paralokapadArthaM vA yashase vAnyathA kila || 13|| dharmasya prathamaH pAdaH satyametachChrutervachaH | dvitIyastu tathA shauchaM dayA pAdastR^itIyakaH || 14|| dAnaM pAdashchaturthashcha purANaj~nA vadanti vai | tairvihInaH kathaM dharmastiShThediha susammataH || 15|| dharmahInaM kR^itaM karma kathaM tatphaladaM bhavet | dharme sthirA matiH kvApi na kasyApi pratIyate || 16|| ChalArtha~ncha yadA viShNurvAmano.abhUjjagatprabhuH | yena vAmanarUpeNa va~nchito.asau balirnR^ipaH || 17|| vihartA shatayaj~nasya vedAj~nAparipAlakaH | dharmiShTho dAnashIlashcha satyavAdI jitendriyaH || 18|| sthAnAtprabhraMshito.akasmAdviShNunA prabhaviShNunA | jitaM kena tayoH kR^iShNa balinA vAmanena vA || 19|| ChalakarmavidA chAyaM sandeho.atra mahAnmama | va~nchayitvA va~nchitena satyaM vada dvijottama || 20|| purANakartA tvamasi dharmaj~nashcha mahAmatiH | vyAsa uvAcha | jitaM vai balinA rAjan dattA yena cha medinI || 21|| trivikramo.api nAmnA yaH prathito vAmano.abhavat | ChalanArthamidaM rAjanvAmanatvaM narAdhipa || 22|| samprAptaM hariNA bhUyo dvArapAlatvameva cha | satyAdanyatarannAsti mUlaM dharmasya pArthiva || 23|| duHsAdhyaM dehinAM rAjansatyaM sarvAtmanA kila | mAyA balavatI bhUpa triguNA bahurUpiNI || 24|| yayedaM nirmitaM vishvaM guNaiH shabalitaM tribhiH | tasmAchChalavatA satyaM kuto.aviddhaM bhavennR^ipa || 25|| mishreNa janitA chaiva sthitireShA sanAtanI | vaikhAnasAshcha munayo niHsa~NgA niShpratigrahAH || 26|| satyayuktA bhavantyatra vItarAgA gataspR^ihAH | dR^iShTAntadarshanArthAya nirmitAste cha tAdR^ishAH || 27|| anyatsarvaM shabalitaM guNairebhistribhinR^ipa | naikaM vAkyaM purANeShu vedeShu nR^ipasattama || 28|| dharmashAstreShu chA~NgeShu saguNai rachiteShviha | saguNaH saguNaM kuryAnnirguNo na karoti vai || 29|| guNAste mishritAH sarve na pR^ithagbhAvasa~NgatAH | nirvyalIke sthire dharme matiH kasyApi na sthirA || 30|| bhavodbhave mahArAja mAyayA mohitasya vai | indriyANi pramAthIni tadAsaktaM manastathA || 31|| karoti vividhAnbhAvAnguNaistaiH prerito bhR^isham | brahmAdistambaparyantAH prANinaH sthiraja~NgamAH || 32|| sarve mAyAvashA rAjan sAnukrIDati tairiha | sarvAnvai mohayatyeShA vikurvatyanishaM jagat || 33|| asatyo jAyate rAjankAryavAnprathamaM naraH | indriyArthAMshchintayAno na prApnoti yadA naraH || 34|| tadarthaM ChalamAdatte ChalAtpApe pravartate | kAmaH krodhashcha lobhashcha vairiNo balavattarAH || 35|| kR^itAkR^itaM na jAnanti prANinastadvashaM gatAH | vibhave satyaha~NkAraH prabalaH prabhavatyapi || 36|| aha~NkArAdbhavenmoho mohAnmaraNameva cha | sa~NkalpA bahavastatra vikalpAH prabhavanti cha || 37|| IrShyAsUyA tathA dveShaH prAdurbhavati chetasi | AshA tR^iShNA tathA dainyaM dambho.adharmamatistathA || 38|| prANinAM prabhavantyete bhAvA mohasamudbhavAH | yaj~nadAnAni tIrthAni vratAni niyamAstathA || 39|| aha~NkArAbhibhUtastu karoti puruSho.anvaham | ahambhAvakR^itaM sarvaM prabhavedvai na shauchavat || 40|| rAgalobhAtkR^itaM karma sarvA~NgaM shuddhivarjitam | prathamaM dravyashuddhishcha draShTavyA vibudhaiH kila || 41|| adroheNArjitaM dravyaM prashastaM dharmakarmaNi | drohArjitena dravyeNa yatkaroti shubhaM naraH || 42|| viparItaM bhavettattu phalakAle nR^ipottama | mano.atinirmalaM yasya sa samyakphalabhAgbhavet || 43|| tasminvikArayukte tu na yathArthaphalaM labhet | kartAraH karmaNAM sarve AchAryaR^itvijAdayaH || 44|| syuste vishuddhamanasastadA pUrNaM bhavetphalam | deshakAlakriyAdravyakartR^INAM shuddhatA yadi || 45|| mantrANAM cha tadA pUrNaM karmaNAM phalamashnute | shatrUNAM nAshamuddishya svavR^iddhiM paramAM tathA || 46|| karoti sukR^itaM tadvadviparItaM bhavetkila | svArthAsaktaH pumAnnityaM na jAnAti shubhAshubham || 47|| daivAdhInaH sadA kuryAtpApameva na satkR^itam | prAjApatyAH surAH sarve hyasurAshcha tadudbhavAH || 48|| sarve te svArthaniratAH parasparavirodhinaH | sattvodbhavAH surAH sarve.apyuktA vedeShu mAnuShAH || 49|| rajodbhavAstAmasAstu tirya~nchaH parikIrtitAH | sattvodbhavAnAM tairvairaM parasparamanAratam || 50|| tirashchAmatra kiM chitraM jAtivairasamudbhave | sadA drohaparA devAstapovighnakarAstathA || 51|| asantuShTA dveShaparAH parasparavirodhinaH | aha~NkArasamudbhUtaH saMsAro.ayaM yato nR^ipa || 52|| rAgadveShavihInastu sa kathaM jAyate nR^ipa || 53|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe adhamajagataH sthitivarNanaM nAma chaturtho.adhyAyaH || 4\.4|| \section{4\.5 pa~nchamo.adhyAyaH | naranArAyaNakathAvarNanam |} vyAsa uvAcha | atha kiM bahunoktena saMsAre.asminnR^ipottama | dharmAtmAdrohabuddhistu kashchidbhavati karhichit || 1|| rAgadveShAvR^itaM vishvaM sarvaM sthAvaraja~Ngamam | Adye yuge.api rAjendra kimadya kalidUShite || 2|| devAH serShyAshcha sadrohAshChalakarmaratAH sadA | mAnuShANAM tirashchAM cha kA vArtA nR^ipa gaNyate || 3|| drohapare drohaparo bhavediti samAnatA | adrohiNi tathA shAnte vidveShaH khalatA smR^itA || 4|| yaH kashchittApasaH shAnto japadhyAnaparAyaNaH | bhavettasya jape vighnakartA vai maghavA param || 5|| satAM satyayugaM sAkShAtsarvadaivAsatAM kaliH | madhyamo madhyamAnAM tu kriyAyogau yuge smR^itau || 6|| kashchitkadAchidbhavati satyadharmAnuvartakaH | anyathAnyayugAnAM vai sarve dharmaparAyaNAH || 7|| vAsanA kAraNaM rAjan sarvatra dharmasaMsthitau | tasyAM vai malinAyAM tu dharmo.api malino bhavet || 8|| malinA vAsanA satyaM vinAshAyeti sarvathA | brahmaNo hR^idayAjjAtaH putro dharma iti smR^itaH || 9|| brAhmaNaH satyasampanno vedadharmarataH sadA | dakShasya duhitAro hi vR^itA dasha mahAtmanA || 10|| vivAhavidhinA samya~NmuninA gR^ihadharmiNA | tAsvajIjanayatputrAndharmaH satyavatAM varaH || 11|| hariM kR^iShNaM naraM chaiva tathA nArAyaNaM nR^ipa | yogAbhyAsarato nityaM hariH kR^iShNo babhUva ha || 12|| naranArAyaNau chaiva cheratustapa uttamam | prAleyAdriM samAgatya tIrthe badarikAshrame || 13|| tapasviShu dhurINau tau purANau munisattamau | gR^iNantau tatparaM brahma ga~NgAyA vipule taTe || 14|| hareraMshau sthitau tatra naranArAyaNAvR^iShI | pUrNaM varShasahasraM tu chakrAte tapa uttamam || 15|| tApitaM cha jagatsarvaM tapasA sacharAcharam | naranArAyaNAbhyAM cha shakraH kShobhaM tadA yayau || 16|| chintAviShTaH sahasrAkSho manasA samakalpayat | kiM kartavyaM dharmaputrau tApasau dhyAnasaMyutau || 17|| siddhArthAM subhR^ishaM shreShThamAsanaM me grahIShyataH | vighnaH kathaM prakartavyastapo yena bhavenna hi || 18|| utpAdya kAmaM krodha~ncha lobhaM vApyatidAruNam | ityuddishya sahasrAkShaH samAruhya gajottamam || 19|| vighnakAmastu tarasA jagAma gandhamAdanam | gatvA tatrAshrame puNye tAvapashyachChatakratuH || 20|| tapasA dIptadehau tu bhAskarAviva choditau | brahmaviShNU kimetau vai prakaTau vA vibhAvasU || 21|| dharmaputrAvR^iShI etau tapasA kiM kariShyataH | iti sa~nchintya tau dR^iShTvA tadovAcha shachIpatiH || 22|| kiM vA kAryaM mahAbhAgau brUtaM dharmasutau kila | dadAmi vAM varaM shreShThaM dAtuM yAto.asmyahamR^iShI || 23|| adeyamapi dAsyAmi tuShTo.asmi tapasA kila | vyAsa uvAcha | evaM punaH punaH shakrastAvuvAcha puraH sthitaH || 24|| nochatustAvR^iShI dhyAnasaMsthitau dR^iDhachetasau | tato vai mohinIM mAyAM chakAra bhayadAM vR^iShaH || 25|| vR^ikAnsiMhAMshcha vyAghrAMshcha samutpAdyAbibhIShayat | varShaM vAtaM tathA vahniM samutpAdya punaH punaH || 26|| bhIShayAmAsa tau shakro mAyAM kR^itvA vimohinIm | bhayato.api vashaM nItau na tau dharmasutau munI || 27|| naranArAyaNau dR^iShTvA shakraH svabhavanaM gataH | varadAne pralubdhau na na bhItau vahnivAyutaH || 28|| vyAghrasiMhAdibhiH kAntau chalitau nAshramAtsvakAt | na tayordhyAnabha~NgaM vai kartuM ko.api kShamo.abhavat || 29|| indro.api sadanaM gatvA chintayAmAsa duHkhitaH | chalitau bhayalobhAbhyAM nemau munivarottamau || 30|| chintayantau mahAvidyAmAdishaktiM sanAtanIm | IshvarIM sarvalokAnAM parAM prakR^itimadbhutAm || 31|| dhyAyatAM kaH kShamo loke bahumAyAvidapyuta | yanmUlAH sakalA mAyA devAsurakR^itAH kila || 32|| te kathaM bAdhituM shaktA dhyAyanti gatakalmaShAH | vAgbIjaM kAmabIja~ncha mAyAbIjaM tathaiva cha || 33|| chitte yasya bhavettaM tu bAdhituM ko.api na kShamaH | mAyayA mohitaH shakro bhUyastasya pratikriyAm || 34|| kartuM kAmavasantau tu samAhUyAbravIdvachaH | manobhava vasantena ratyA yukto vrajAdhunA || 35|| apsarobhiH samAyuktastarasA gandhamAdanam | naranArAyaNau tatra purANAvR^iShisattamau || 36|| kurutastapa ekAnte sthitau badarikAshrame | gatvA tatra samIpe tu tayormanmatha mArgaNaiH || 37|| chittaM kAmAturaM kAryaM kuru kAryaM mamAdhunA | mohayitvochchATayitvA vishikhaistADayAshu cha || 38|| vashIkuru mahAbhAga munI dharmasutAvapi | ko hyasmin sarvasaMsAre devo daityo.atha mAnavaH || 39|| yaste bANavashaM prApto na yAti bhR^ishatADitaH | brahmAhaM girijAnAthashchandro vahnirvimohitaH || 40|| gaNanA kAnayoH kAma tvadbANAnAM parAkrame | vArA~NganAgaNo.ayaM te sahAyArthaM mayeritaH || 41|| AgamiShyati tatraiva rambhAdInAM manoramaH | ekA tilottamA rambhA kAryaM sAdhayituM kShamA || 42|| tvamevaikaH kShamaH kAmaM militaiH kastu saMshayaH | kuru kAryaM mahAbhAga dadAmi tava vA~nChitam || 43|| pralobhitau mayAtyarthaM varadAnaistapasvinau | sthAnAnna chalitau shAntau vR^ithAyaM me gataH shramaH || 44|| tathA vai mAyayA kR^itvA bhIShitau tApasau bhR^isham | tathApi notthitau sthAnAddeharakShAparau na tau || 45|| vyAsa uvAcha | iti tasya vachaH shrutvA shakraM prAha manobhavaH | vAsavAdya kariShyAmi kAryaM te manasepsitam || 46|| yadi viShNuM maheshaM vA brahmANaM vA divAkaram | dhyAyantau tau tadAsmAkaM bhavitArau vashau munI || 47|| devIbhaktaM vashIkartuM nAhaM shaktaH katha~nchana | kAmarAja mahAbIjaM chintayantaM manasyalam || 48|| tAM devIM chenmahAshaktiM saMshritau bhaktibhAvataH | na tadA mama bANAnAM gocharau tApasau kila || 49|| indra uvAcha | gachCha tvaM cha mahAbhAga sarvaistatra samudyataiH | kAryaM mamAtiduHsAdhyaM kartA hitamanuttamam || 50|| vyAsa uvAcha | iti tena samAdiShTA yayuH sarve samudyatAH | yatra tau dharmaputrau dvau tepAte duShkaraM tapaH || 51|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe naranArAyaNakathAvarNanaM nAma pa~nchamo.adhyAyaH || 4\.5|| \section{4\.6 ShaShTho.adhyAyaH | apsarAM nArAyaNasamIpe prArthanAkaraNam |} vyAsa uvAcha | prathamaM tatra samprApto vasantaH parvatottame | puShpitAH pAdapAH sarve dvirephAlivirAjitAH || 1|| AmrAshcha bakulA ramyAstilakAH kiMshukAH shubhA | sAlAstAlAstamAlAshcha madhUkAH puShpitA babhuH || 2|| babhUvuH kokilAlApA vR^ikShAgreShu manoharAH | vallyo.api puShpitAH sarvA Alili~NgurnagottamAn || 3|| prANinaH svAsu bhAryAsu premayuktAH smarAturAH | babhUvushchAtimattAshcha krIDAsaktAH parasparam || 4|| vavurmandAH sugandhAshcha susparshA dakShiNAnilAH | indriyANi pramAthIni munInAmapi chAbhavan || 5|| ratiyuktastataH kAmaH pUrayanpa~nchamArgaNAn | chakAra tvaritastatra vAsaM badarikAshrame || 6|| rambhA tilottamAdyAshcha gatvA tatra varAshrame | gAnaM chakuH sugItaj~nAH svaratAnasamanvitam || 7|| tachChrutvA madhurodgItaM kokilAnA~ncha kUjitam | bhramarAlivirAva~ncha prabuddhau tau munIshvarau || 8|| R^iturAjamakAle tu dR^iShTvA tau puShpitaM vanam | jAtau chintAparau tatra naranArAyaNAvR^iShI || 9|| kimadya shishirApAyaH sambhR^itaH samayaM vinA | prANino vihvalAH sarve lakShyante.atismarAturAH || 10|| kAladharmaviparyAsaH kathamadya durAsadaH | naraM nArAyaNaH prAha vismayotkullalochanaH || 11|| nArAyaNa uvAcha | pashya bhrAtarime vR^ikShAH puShpitAH pratibhAnti vai | kokilAlApasa~NghuShTA bhramarAlivirAjitAH || 12|| shishiraM bhImamAta~NgaM dArayansvakharairnakhaiH | vasantakesarI prAptaH palAshakusumairmune || 13|| raktAshokakarA tanvI devarShe kiMshukA~NghrikA | nIlAshokakachA shyAmA vikAsikamalAnanA || 14|| nIlendIvaranetrA sA bilvavR^ikShaphalastanI | prosphullakundaradanA ma~njarIkarNashobhitA || 15|| bandhujIvAdharA shubhrA sindhuvAranakhodbhavA | puMskokilasvarA puNyA kadambavasanA shubhA || 16|| barhivR^indakalApA cha sArasasvananUpurA | vAsantI baddharashanA mattahaMsagatistathA || 17|| putrajIvAMshukanyastaromarAjivirAjitA | vasantalakShmIH samprAptA brahman badarikAshrame || 18|| akAle kimiyaM prAptA vismayo.ayaM mamAdhunA | tapovighnakarA nUnaM devarShe parichintaya || 19|| shrUyate suranArINAM gAnaM dhyAnavinAshanam | Avayostapibha~NgAya kR^itaM maghavatA kila || 20|| R^iturADanyathAkAle prItiM sa~njanayetkatham | vighno.ayaM vihito bhAti bhItenAsurashatruNA || 21|| vAtAH sugandhAH shItAshcha samAyAnti manoharAH | nAnyatkAraNamastIha shatakratukR^itiM vinA || 22|| iti bruvati viprAgrye deve nArAyaNe vibhau | sarve dR^iShTipathaM prAptA manmathapramukhAstadA || 23|| dadarsha bhagavAnsarvAnnaro nArAyaNastathA | vismayAviShTamanasau babhUvaturubhAvapi || 24|| manmathaM menakAM chaiva rambhAM chaiva tilottamAm | puShpagandhAM sukeshIM cha mahAshvetAM manoramAm || 25|| pramadvarAM dhR^itAchI~ncha gItaj~nAM chAruhAsinIm | chandraprabhAM cha somAM cha kokilAlApamaNDitAm || 26|| vidyunmAlAmbujAkShyau cha tathA kA~nchanamAlinIm | etAshchAnyA varArohA dR^iShTAstAbhyAM tadAntike || 27|| tAsAM dvyaShTasahasrANi pa~nchAshadadhikAni cha | vIkShya tau vismitau jAtau kAmasainyaM suvistaram || 28|| praNamyAgre sthitAH sarvA devavArA~NganAstadA | divyAbharaNabhUShADhyA divyamAlopashobhitAH || 29|| jagushChalena tAH sarvAH pR^ithivyAmatidurlabham | tattathAvasthitaM divyaM manmathAdivivardhanam || 30|| shushrAva bhagavAnviShNurnaro nArAyaNastadA | shrutvA provAcha tAstatra prItyA nArAyaNo muniH || 31|| AsyatAM sukhamatraiva karomyAtithyamadbhutam | bhavatyo.atithidharmeNa prAptAHsvargAtsumadhyamAH || 32|| vyAsa uvAcha | sAbhimAnastu sa~nchAtastadA nArAyaNo muniH | indreNa preShitA nUnaM tathA vighnachikIrShayA || 33|| varAkyaH kA imAH sarvAH sR^ijAmyadya navAH kila | etAbhyo divyarUpAshcha darshayAmi tapobalam || 34|| iti sa~nchintya manasA kareNoruM pratADya vai | tarasotpAdayAmAsa nArIM sarvA~NgasundarIm || 35|| nArAyaNorusambhUtA hyurvashIti tataH shubhA | dadR^ishustAH sthitAstatra vismayaM paramaM yayuH || 36|| tAsAM cha paricharyArthaM tAvatIshchAtisundarIH | prAdushchakAra tarasA tadA munirasambhramaH || 37|| gAyantyashcha hasantyashcha nAnopAyanapANayaH | praNemustA munI sarvAH sthitAH kR^itvA~njaliM puraH || 38|| tAM vIkShya vibhramakarIM tapaso vibhUtim || devA~NganA hi mumuhuH pravimohayantyaH | Uchushcha tau pramuditAnanapadyashobhA romodgamollasitachArunijA~NgavallyaH || 39|| kuryuH kathaM stutimaho tapaso mahattvaM dhairyaM tathaiva bhavatAmabhivIkShya bAlAH | asmatkaTAkShaviShadigdhashareNa dagdhaH ko vA na tatra bhavatAM manaso vyathA na || 40|| j~nAtau yuvAM narahareH paramAMshabhUtau devau munI shamadamAdinidhI sadaiva | sevAnimittamiha no gamanaM na kAmaM kAryaM hareH shatamakhasya vidhAtumeva || 41|| bhAgyena kena yuvayoH kila darshanaM naH sampAditaM na viditaM khalu sa~nchitaM tat | chittaM kShamaM nijajane vihitaM yuvAbhyA\- masmadvidhe kila kR^itAgasi tApamuktam || 42|| kurvanti naiva vibudhAstapaso vyayaM vai shApena tuchChaphaladena mahAnubhAvAH | vyAsa uvAcha | itthaM nishamya vachanaM surakAminInAM tAvUchaturmunivarau vinayAnatAnAm || 43|| prItau prasannavadanau jitakAmalobhau dharmAtmajau nijataporuchishobhitA~Ngau | naranArAyaNAvUchatuH bruvantu vA~nChitAn kAmAndadAvastuShTamAnasau || 44|| yAntu svargaM gahItvemAmurvashIM chArulochanAm | upAyanamiyaM bAlA gachChatvadya manoharA || 45|| dattAvAbhyAM maghavataH prINanAyorusambhavA | svastyastu sarvadevebhyo yatheShTaM pravrajantu cha || 46|| (na kasyApi tapovighnaM prakartavyamataH paraM .)|| devya UchuH | kva gachChAmo mahAbhAga prAptAste pAdapa~Nkajam | nArAyaNa surashreShTha bhaktyA paramayA mudA || 47|| vA~nChitaM chedvaraM nAtha dadAsi madhusUdana | tuShTaH kamalapatrAkSha bravImo manasepsitam || 48|| patistvaM bhava devesha varamenaM parantapa | bhavAmaH prItiyuktAstvAM sevituM jagadIshvara || 49|| tvayA chotpAditA nAryaH santyanyAshchArulochanAH | urvashyAdyAstathA yAntu svargaM vai bhavadAj~nayA || 50|| strINAM ShoDashasAhasraM tiShThatvatra shatArdhakam | sevAM te.atra kariShyAmo yuvayostApasottamau || 51|| vA~nChitaM dehi devesha satyavAgbhava mAdhava | AshAbha~Ngo hi nArINAM hiMsanaM parikIrtitam || 52|| kAmArtAnA~ncha munibhirdharmaj~naistattvadarshibhiH | bhAgyayogAdiha prAptAH svargAtpremapariplutAH || 53|| tyaktuM nArhasi devesha samartho.asi jagatpate | nArAyaNa uvAcha | pUrNaM varShasahasraM tu tapastaptaM mayAtra vai || 54|| jitendriyeNa chArva~NgyaH kathaM bha~NgaM karomyataH | nechChA kAme sukhe kAchitsukhadharmavinAshake || 55|| pashUnAmapi sAdharmye rameta matimAnkatham | apsarasa UchuH | shabdAdInAM cha pa~nchAnAM madhye sparshasukhaM varam || 56|| AnandarasamUlaM vai nAnyadasti sukhaM kila | ato.asmAkaM mahArAja vachanaM kuru sarvathA || 57|| nirbharaM sukhamAsAdya charasva gandhamAdane | yadi vA~nChasi nAkatvaM nAdhiko gandhamAdanAt || 58|| ramasvAtra shubhe sthAne prApya sarvAH surA~NganAH || 59|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe apsarasAM nArAyaNasamIpe prArthanAkaraNaM nAma ShaShTho.adhyAyaH || 4\.6|| \section{4\.7 saptamo.adhyAyaH | aha~NkArAvartanavarNanam |} vyAsa uvAcha | ityAkarNya vachastAsAM dharmaputraH pratApavAn | vimarshamakarochchitte kiM kartavyaM mayAdhunA || 1|| hAsyo.ahaM munivR^indeShu bhaviShyAmyadya sa~NgamAt | aha~NkArAdidaM prAptaM duHkhaM nAtra vichAraNA | mUlaM dharmavinAshasya prathamaM yadaha~NkR^itiH || 2|| mUlaM saMsAravR^ikShasya yataH prokto mahAtmabhiH | dR^iShTvA maunaM samAdhAya na sthito.ahaM samAgatam || 3|| vArA~NganAgaNaM juShTaM tenAsaM duHkhabhAjanam | utpAditAstathA nAryo mayA dharmavyayena vai || 4|| tAstu mAM bAdhituM vR^ittAH kAmArtAH pramadottamAH | UrNanAbhirivAdyAhaM jAlena svakR^itena vai || 5|| baddho.asmi sudR^iDhenAtra kiM kartavyamataH param | yadi chintAM samutsR^ijya santyajAmyabalA imAH || 6|| shaptvA bhraShTA vrajiShyanti sarvA bhagnamanorathAH | mukto.ahaM sa~nchariShyAmi vijane paramaM tapaH || 7|| tasmAtkrodhaM samutpAdya tyakShyAmi sundarIgaNam | vyAsa uvAcha | iti sa~nchintya manasA munirnArAyaNastadA || 8|| vimarshamakarochchitte sukhotpAdanasAdhane | dvitIyo.ayaM mahAshatruH krodhaH santApakArakaH || 9|| kAmAdapyadhiko loke lobhAdapi cha dAruNaH | krodhAbhibhUtaH kurute hiMsAM prANavighAtinIm || 10|| duHkhadAM sarvabhUtAnAM narakArAmadIrghikAm | yathAgnirgharShaNAjjAtaH pAdapaM pradahettathA || 11|| dehotpannastathA krodho dehaM dahati dAruNaH | vyAsa uvAcha | iti sa~nchintyamAnaM taM bhrAtaraM dInamAnasam || 12|| uvAcha vachanaM tathyaM naro dharmasuto.anujaH | nara uvAcha | nArAyaNa mahAbhAga kopaM yachCha mahAmate || 13|| shAntaM bhAvaM samAshritya nAshayAha~NkR^itiM parAm | purAha~NkAradoSheNa tapo naShTaM kilAvayoH || 14|| sa~NgrAmashchAbhavattAbhyAM bhAvAbhyAmasureNa ha | divyavarShasahasraM tu prahlAdena mahAdbhutam || 15|| duHkhaM bahutaraM prAptaM tatrAvAbhyAM surottama | tasmAtkrodhaM parityajya shAnto bhava munIshvara || 16|| (shAntatvaM tapaso mUlaM munibhiH parikIrtitaM .)|| vyAsa uvAcha | iti tasya vachaH shrutvA shAnto.abhUddharmanandanaH | janamejaya uvAcha | saMshayo.ayaM munishreShTha prahlAdena mahAtmanA || 17|| viShNubhaktena shAntena kathaM yuddhaM kR^itaM purA | kR^itavantau kathaM yuddhaM naranArAyaNAvR^iShI || 18|| tApasau dharmaputrau dvau sushAntamAnasAvubhau | samAgamaH kathaM jAtastayordaityasutasya cha || 19|| sa~NgrAmastu kathaM tAbhyAM kR^itastena mahAtmanA | prahlAdo.apyatidharmAtmA j~nAnavAnviShNutatparaH || 20|| naranArAyaNau tadvattApasau sattvasaMsthitau | tena tAbhyAM samudbhUtaM vairaM yadi parasparam || 21|| tadA tapasi dharme cha shrama eva hi kevalam | kva japaH kva tapashcharyA purA satyayuge.api cha || 22|| tAdR^ishairna jitaM chittaM krodhAha~NkArasaMvR^itam | na krodho na cha mAtsaryamaha~NkArA~NkuraM vinA || 23|| aha~NkArAtsamutpannAH kAmakrodhAdayaH kila | varShakoTisahasraM tu tapaH kR^itvAtidAruNam || 24|| aha~NkArA~Nkure jAte vyarthaM bhavati sarvathA | yathA sUryodaye jAte tamorUpaM na tiShThati || 25|| aha~NkArA~NkurasyAgre tathA puNyaM na tiShThati | prahlAdo.api mahAbhAga hariNA samayudhyata || 26|| tadA vyarthaM kR^itaM sarvaM sukR^itaM kila bhUtale | naranArAyaNau shAntau vihAya paramaM tapaH || 27|| kR^itavantau yadA yuddhaM kva shamaH sukR^itaM punaH | IdR^igbhyAM sattvayuktAbhyAmajeyA yadyaha~NkR^itiH || 28|| mAdR^ishAnA~nja kA vArtA mune.aha~NkArasa~NkShaye | aha~NkAraparityakto na ko.apyasti jagattraye || 29|| na bhUto bhavitA naiva yastyaktastena sarvathA | muchyate lohanigaDairbaddhaH kAShThamayaistathA || 30|| aha~NkAranibaddhastu na kadAchidvimuchyate | aha~NkArAvR^itaM sarvaM jagatsthAvaraja~Ngamam || 31|| bhramatyeva hi saMsAre viShThAmUtrapradUShite | brahmaj~nAnaM kutastAvatsaMsAre mohasaMvR^ite || 32|| mataM mImAMsakAnAM vai sammataM bhAti suvrata | mahAnto.api sadA yuktAH kAmakrodhAdibhirmune || 33|| mAdR^ishAnAM kalAvasminkA kathA munisattama | vyAsa uvAcha | kAryaM vai kAraNAdbhinnaM kathaM bhavati bhArata || 34|| kaTakaM kuNDala~nchaiva suvarNasadR^ishaM bhavet | aha~NkArodbhavaM sarvaM brahmANDaM sacharAcharam || 35|| paTastantuvashaH proktastadviyuktaH kathaM bhavet | mAyAguNaistribhiH sarvaM rachitaM sthiraja~Ngamam || 36|| satR^iNastambaparyantaM kA tatra paridevanA | brahmA viShNustathA rudraste chAha~NkAramohitAH || 37|| bhramantyasminmahAgAdhe saMsAre nR^ipasattama | vasiShThanAradAdyAshcha munayo j~nAninaH param || 38|| te.abhibhUtAH saMsaranti saMsAre.asminpunaH punaH | na ko.apyasti nR^ipashreShTha triShu lokeShu dehabhR^it || 39|| ebhirmAyAguNairmuktaH shAnta Atmasukhe sthitaH | kAmakrodhau tathA lobho moho.aha~NkArasambhavaH || 40|| na mu~nchanti naraM sarvaM dehavantaM nR^ipottama | adhItya vedashAstrANi purANAni vichintya cha || 41|| kR^itvA tIrthATanaM dAnaM dhyAna~nchaiva surArchanam | karoti viShayAsaktaH sarvaM karma cha chauravat || 42|| vichArayati no pUrvaM kAmamohamadAnvitaH | kR^ite yuge.api tretAyAM dvApare kurunandana || 43|| viddho.atrAsti cha dharmo.api kA kathAdya kalau punaH | spardhA sadaiva sadrohA lobhAmarShau cha sarvadA || 44|| evaMvidho.asti saMsAro nAtra kAryA vichAraNA | sAdhavo viralA loke bhavanti gatamatsarAH || 45|| jitakrodhA jitAmarShA dR^iShTAntArthaM vyavasthitAH | rAjovAcha | te dhanyAH kR^itapuNyAste madamohavivarjitAH || 46|| jitendriyAH sadAchArA jitaM tairbhuvanatrayam | dunomi pAtakaM smR^itvA piturmama mahAtmanaH || 47|| kR^itastapasvinaH kaNThe mR^itasarpo hyaghaM vinA | atastasya munishreShTha bhavitA kiM mamAgrataH || 48|| na jAne buddhisammohAtkiM vA kAryaM bhaviShyati | madhu pashyati mUDhAtmA prapAtaM naiva pashyati || 49|| karoti ninditaM karma narakAnna bibheti cha | kathaM yuddhaM purA vR^ittaM vistarAttadvadasva me || 50|| prahlAdena yathA chograM naranArAyaNasya vai | prahlAdastu kathaM yAtaH pAtAlAttadvadasva me || 51|| sArasvate mahAtIrthe puNye badarikAshrame | naranArAyaNau shAntau tApasau munisattamau || 52|| kR^itavantau tathA yuddhaM hetunA kena mAnada | vairaM bhavati vittArthaM dArArthaM vA parasparam || 53|| eShaNArahitau kasmAchchakratuH pradhanaM mahat | prahlAdo.api cha dharmAtmA j~nAtvA devau sanAtanau || 54|| kR^itavAnsa kathaM yuddhaM naranArAyaNau munI | etadvistarato brahma~nChrotumichChAmi kAraNam || 55|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe aha~NkArAvartanavarNanaM nAma saptamo.adhyAyaH || 4\.7|| \section{4\.8 aShTamo.adhyAyaH | prahlAdatIrthayAtrAvarNanam |} sUta uvAcha | iti pR^iShTastadA vipro rAj~nA pArIkShitena vai | uvAcha vistarAtsarvaM vyAsaH satyavatIsutaH || 1|| janamejayo.api dharmAtmA nirvedaM paramaM gataH | chittaM dushcharitaM matvA vairATItanayasya vai || 2|| tasyaivoddharaNArthAya chakAra satataM manaH | viprAvamAnapApena yamalokaM gatasya vai || 3|| punnAmanarakAdyasmAttrAyate pitaraM svakam | putreti nAma sArthaM syAttena tasya munIshvarAH || 4|| sarpadaShTaM nR^ipaM shrutvA harmyopari mR^itaM tathA | viprashApAdauttareyaM snAnadAnavivarjitam || 5|| piturgatiM nishamyAsau nirvedaM gatavAnnR^ipaH | pArIkShito mahAbhAgaH santapto bhayavihvalaH || 6|| paprachChAtha muniM vyAsaM gR^ihAgatamaninditaH | naranArAyaNasyemAM kathAM paramavismR^itAm || 7|| vyAsa uvAcha | sa yadA nihato raudro hiraNyakashipurnR^ipa | abhiShiktastadA rAjye prahlAdo nAma tatsutaH || 8|| tasmi~nChAsati daityendre devabrAhmaNapUjake | makhairbhUmau nR^ipatayo yajantaH shraddhayAnvitAH || 9|| brAhmaNAshcha tapodharmatIrthayAtrAshcha kurvate | vaishyAshcha svasvavR^ittisthAH shUdrAH shushrUShaNe ratAH || 10|| nR^isiMhena cha pAtAle sthApitaH so.atha daityarAT | rAjyaM chakAra tatraiva prajApAlanatatparaH || 11|| kadAchid bhR^iguputro.atha chyavanAkhyo mahAtapAH | jagAma narmadAM snAtuM tIrthaM vai vyAhR^itIshvaram || 12|| revAM mahAnadIM dR^iShTvA tatastasyAmavAtarat | uttarantaM prajagrAha nAgo viShabhaya~NkaraH || 13|| gR^ihIto bhayabhItastu pAtAle munisattamaH | sasmAra manasA viShNuM devadevaM janArdanam || 14|| saMsmR^ite puNDarIkAkShe nirviSho.abhUnmahoragaH | na prApa chyavano duHkhaM nIyamAno rasAtalam || 15|| dvijihvena munistyakto nirviNNenAtisha~NkinA | mAM shapeta muniH kuddhastApaso.ayaM mahAniti || 16|| chachAra nAgakanyAbhiH pUjito munisattamaH | viveshApyatha nAgAnAM dAnavAnAM mahatpuram || 17|| kadAchidbhR^iguputraM taM vicharantaM purottame | dadarsha daityarAjo.asau prahlAdo dharmavatsalaH || 18|| dR^iShTvA taM pUjayAmAsa muniM daityapatistadA | paprachCha kAraNaM kiM te pAtAlAgamane vada || 19|| preShito.asi kimindreNa satyaM brUhi dvijottama | daityavidveShayuktena mama rAjyadidR^ikShayA || 20|| chyavana uvAcha | kiM me maghavatA rAjan yadahaM preShitaH punaH | dUtakAryaM prakurvANaH prAptavAnnagare tava || 21|| viddhi mAM bhR^iguputraM taM svanetraM dharmatatparam | mA sha~NkAM kuru daityendra vAsavapreShitasya vai || 22|| snAnArthaM narmadAM prAptaH puNyatIrthe nR^ipottama | nadyAmevAvatIrNo.ahaM gR^ihItashcha mahAhinA || 23|| jAto.asau nirviShaH sarpo viShNoH saMsmaraNAdiva | mukto.ahaM tena nAgena prabhAvAtsmaraNasya vai || 24|| atrAgatena rAjendra mayAptaM tava darshanam | viShNubhakto.asi daityendra tadbhaktaM mAM vichintaya || 25|| vyAsa uvAcha | tannishamya vachaH shlakShNaM hiraNyakashipoH sutaH | paprachCha parayA prItyA tIrthAni vividhAni cha || 26|| prahlAda uvAcha | pR^ithivyAM kAni tIrthAni puNyAni munisattama | pAtAle cha tathAkAshe tAni no vada vistarAt || 27|| chyavana uvAcha | manovAkkAyashuddhAnAM rAjaMstIrthaM pade pade | tathA malinachittAnAM ga~NgApi kIkaTAdhikA || 28|| prathamaM chenmanaH shuddhaM jAtaM pApavivarjitam | tadA tIrthAni sarvANi pAvanAni bhavanti vai || 29|| ga~NgAtIre hi sarvatra vasanti nagarANi cha | vrajAshchaivAkarA grAmAH sarve kheTAstathApare || 30|| niShAdAnAM nivAsAshcha kaivartAnAM tathApare | hUNaba~NgakhasAnAM cha mlechChAnAM daityasattama || 31|| pibanti sarvadA gA~NgaM jalaM brahmopamaM sadA | snAnaM kurvanti daityendra trikAlaM svechChayA janAH || 32|| tatraiko.api vishuddhAtmA na bhavatyeva mAriSha | kiM phalaM tarhi tIrthasya viShayopahatAtmasu || 33|| kAraNaM mana evAtra nAnyadrAjanvichintaya | manaHshuddhiM prakartavyA satataM shuddhimichChatA || 34|| tIrthavAsI mahApApI bhavettatrAtmava~nchanAt | tatraivAcharitaM pApamAnantyAya prakalpate || 35|| yathendravAruNaM pakvaM miShTaM naivopajAyate | bhAvaduShTastathA tIrthe koTistAto na shudhyati || 36|| prathamaM manasaH shuddhiH kartavyA shubhamichChatA | shuddhe manasi dravyasya shuddhirbhavati nAnyathA || 37|| tathaivAchArashuddhiH syAttatastIrthaM prasidhyati | anyathA tu kR^itaM sarvaM vyarthaM bhavati tatkShaNAt || 38|| (hInavarNasya saMsargaM tIrthe gatvA sadA tyajet .)|| bhUtAnukampanaM chaiva kartavyaM karmaNA dhiyA | yadi pR^ichChasi rAjendra tIrthaM vakShyAmyanuttamam || 39|| prathamaM naimiShaM puNyaM chakratIrthaM cha puShkaram | anyeShAM chaiva tIrthAnAM sa~NkhyA nAsti mahItale || 40|| pAvanAni cha sthAnAni bahUni nR^ipasattama | vyAsa uvAcha | tachChrutvA vachanaM rAjA naimiShaM gantumudyataH || 41|| nodayAmAsa daityAnvai harShanirbharamAnasaH | prahlAda uvAcha | uttiShThantu mahAbhAgA gamiShyAmo.adya naimiSham || 42|| drakShyAmaH puNDarIkAkShaM pItavAsasamachyutam | vyAsa uvAcha | ityuktA viShNubhaktena sarve te dAnavAstadA || 43|| tenaiva saha pAtAlAnniryayuH parayA mudA | te sametya cha daiteyA dAnavAshcha mahAbalAH || 44|| naimiShAraNyamAsAdya snAnaM chakrurmudAnvitAH | prahlAdastatra tIrtheShu charandaityaiH samanvitaH || 45|| sarasvatIM mahApuNyAM dadarsha vimalodakAm | tIrthe tatra nR^ipashreShTha prahlAdasya mahAtmanaH || 46|| manaH prasannaM sa~njAtaM snAtvA sArasvate jale | vidhivattatra daityendraH snAnadAnAdikaM shubhe || 47|| chakArAtiprasannAtmA tIrthe paramapAvane || 48|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe prahlAdatIrthayAtrAvarNanaM nAmAShTamo.adhyAyaH || 4\.8|| \section{4\.9 navamo.adhyAyaH | prahlAdanArAyaNayoryuddhe viShNorAgamanavarNanam |} vyAsa uvAcha | kurvaMstIrthavidhiM tatra hiraNyakashipoH sutaH | nyagrodhaM sumahachChAyamapashyatpuratastadA || 1|| dadarsha bANAnaparAnnAnAjAtIyakAMstadA | gR^idhrapakShayutAMstIvrAchChilAdhautAnmahojvalAn || 2|| chintayAmAsa manasA kasyeme vishikhAstviha | R^iShINAmAshrame puNye tIrthe paramapAvane || 3|| evaM chintayatAnena kR^iShNAjinadharau munI | samunnatajaTAbhArau dR^iShTau dharmasutau tadA || 4|| tayoragre dhR^ite shubhre dhanuShI lakShaNAnvite | shAr~NgamAjagava~nchaiva tathAkShayyau maheShudhI || 5|| dhyAnasthau tau mahAbhAgau naranArAyaNAvR^iShI | dR^iShTvA dharmasutau tatra daityAnAmadhipastadA || 6|| krodharaktekShaNastau tu provAchAsurapAlakaH | kiM bhavadbhyAM samArabdho dambho dharmavinAshanaH || 7|| na shrutaM naiva dR^iShTaM hi saMsAre.asminkadApi hi | tapasashcharaNaM tIvraM tathA chApasya dhAraNam || 8|| virodho.ayaM yuge chAdye kathaM yuktaM kalipriyam | brAhmaNasya tapo yuktaM tatra kiM chApadhAraNam || 9|| kva jaTAdhAraNaM dehe kveShudhI cha viDambanau | dharmasyAcharaNaM yuktaM yuvayordivyabhAvayoH || 10|| vyAsa uvAcha | iti tasya vachaH shrutvA naraH provAcha bhArata | kA te chintAtra daityendra vR^ithA tapasi chAvayoH || 11|| sAmarthye sati yatkuryAttatsampadyeta tasya hi | AvAM kAryadvaye manda samarthau lokavishrutau || 12|| yuddhe tapasi sAmarthyaM tvaM punaH kiM kariShyasi | gachCha mArge yathAkAmaM kasmAdatra vikatthase || 13|| brahmatejo durArAdhyaM na tvaM veda vimohitaH | vipracharchA na kartavyA prANibhiH sukhamIpsubhiH || 14|| prahlAda uvAcha | tApasau mandabuddhI stho mR^iShA vAM garvamohitau | mayi tiShThati daityendre dharmasetupravartake || 15|| na yuktametattIrthe.asminnadharmAcharaNaM punaH | kA shaktistava yuddhe.asti darshayAdya tapodhana || 16|| vyAsa uvAcha | tadAkarNya vachastasya narastaM pratyuvAcha ha | yuddhasvAdya mayA sArdhaM yadi te matirIdR^ishI || 17|| adya te sphoTayiShyAmi mUrdhAnamasurAdhama | (yuddhe shraddhA na te pashchAdbhaviShyati kadAchana .)|| vyAsa uvAcha | tannishamya vachastasya daityendraH kupitastadA || 18|| prahlAdo balavAnatra pratij~nAmAruroha saH | yena kenApyupAyena jeShyAmi tAvubhAvapi || 19|| naranArAyaNau dAntAvR^iShI tapisamanvitau | vyAsa uvAcha | ityuktvA vachanaM daityaH pratigR^ihya sharAsanam || 20|| AkR^iShya tarasA chApaM jyAshabda~ncha chakAra ha | naro.api dhanurAdAya sharAMstIvrA~nChilAshitAn || 21|| mumocha bahushaH kodhAtprahlAdopari pArthiva || 22|| tAndaityarAjastapanIyapu~Nkhai\- shchichCheda bANaistarasA sametya | samIkShya ChinnAMshcha naraH svasR^iShTA\- nanyAnmumochAshu ruShAnvito vai || 23|| daityAthipastAnapi tIvravegai\- shChittvA jaghAnorasi taM munIndram | naro.api taM pa~nchabhirAshugaishcha kuddho.ahanaddaityapatiM bAhudeshe || 24|| sendrAH surAstatra tayorhi yuddhaM draShTuM vimAnairgaganasthitAshcha | narasya vIryaM yudhi saMsthitasya te tuShTuvurdaityapateshcha bhUyaH || 25|| vavarSha daityAdhipa AttachApaH shilImukhAnambudharo yathApaH | AdAya shAr~Nga dhanuraprameyaM mumocha bANA~nChitahemapu~NkhAn || 26|| babhUva yuddhaM tumulaM tayostu jayaiShiNoH pArthiva devadaityayoH | vavarShurAkAshapathe sthitAste puShpANi divyAni prahR^iShTachittAH || 27|| chukopa daityAdhipatirharau sa mumocha bANAnatitIvravegAn | chichCheda tAndharmasutaH sutIkShNai\- rdhanurvimuktairvishikhaistadA.a.ashu || 28|| tato nArAyaNaM bANaiH prahlAdashchAtikarShitaiH | vavarSha susthitaM vIraM dharmaputraM sanAtanam | nArAyaNo.api taM vegAnmuktairbANaiH shilAshitaiH || 29|| tutodAtIva purato daityAnAmadhipaM sthitam | sannipAto.ambare tatra didR^ikShUNAM babhUva ha || 30|| devAnAM dAnavAnA~ncha kurvatAM jayaghoShaNam | ubhayoH sharavarSheNa ChAdite gagane tadA || 31|| divApi rAtrisadR^ishaM babhUva timiraM mahat | UchuH parasparaM devA daityAshchAtIva vismitAH || 32|| adR^iShTapUrvaM yuddhaM vai vartate.adya sudAruNam | devarShayo.atha gandharvA yakShakinnarapannagAH || 33|| vidyAdharAshchAraNAshcha vismayaM paramaM yayuH | nAradaH parvatashchaiva prekShaNArthaM sthitau munI || 34|| nAradaH parvataM prAha nedR^ishaM chAbhavatpurA | tArakAsurayuddha~ncha tathA vR^itrAsurasya cha || 35|| madhukaiTabhayoryuddhaM hariNA chedR^ishaM kR^itam | prahlAdaH prabalaH shUro yasmAnnArAyaNena cha || 36|| karoti sadR^ishaM yuddhaM siddhenAdbhutakarmaNA | vyAsa uvAcha | dine dine tathA rAtrau kR^itvA kR^itvA punaH punaH || 37|| chakratuH paramaM yuddhaM tau tadA daityatApasau | nArAyaNastu chichCheda prahlAdasya sharAsanam || 38|| tarasaikena bANena sa chAnyaddhanurAdade | nArAyaNastu tarasA muktvAnya~ncha shilImukham || 39|| tadaiva madhyatashchApaM chichCheda laghuhastakaH | ChinnaM ChinnaM punardaityo dhanuranyatsamAdade || 40|| nArAyaNastu chichCheda vishikhairAshu kopitaH | Chinne dhanuShi daityendraH parighaM tu samAdade || 41|| jaghAna dharmajaM tUrNaM bAhvormadhye.atikopanaH | tamAyAntaM sa balavAnmArgaNairnavabhirmuniH || 42|| chichCheda parighaM ghoraM dashabhistamatADayat | gadAmAdAya daityendraH sarvAyasamayIM dR^iDhAm || 43|| jAnudeshe jaghAnAshu devaM nArAyaNaM ruShA | gadayA chApi girivatsaMsthitaH sthiramAnasaH || 44|| dharmaputro.atibalavAnmumochAshu shilImukhAn | gadAM chichCheda bhagavAMstadA daityapaterdR^iDhAm || 45|| vismayaM paramaM jagmuH prekShakA gagane sthitAH | sa tu shaktiM samAdAya prahlAdaH paravIrahA || 46|| chikShepa tarasA kruddho balAnnArAyaNorasi | tAmApatantIM saMvIkShya bANenaikena lIlayA || 47|| saptadhA kR^itavAnAshu saptabhistaM jaghAna ha | divyavarShashataM chaiva tadyuddhaM paramaM tayoH || 48|| jAtaM vismayadaM rAjan sarveShAM tatra chAshrame | tadA.a.ajagAma tarasA pItavAsAshchaturbhujaH || 49|| prahlAdasyAshramaM tatra jagAma cha gadAdharaH | chaturbhujo ramAkAnto rathA~NgadarapadmabhR^it || 50|| dR^iShTvA tamAgataM tatra hiraNyakashipoH sutaH | praNamya parayA bhaktyA prA~njaliH pratyuvAcha ha || 51|| prahlAda uvAcha | devadeva jaganAtha bhaktavatsala mAdhava | kathaM na jitavAnAjAvahametau tapasvinau | sa~NgrAmastu mayA deva kR^itaH pUrNaM shataM samAH || 52|| surANAM na jitau kasmAditi me vismayo mahAn | viShNuruvAcha | siddhAvimau madaMshau cha vismayaH ko.atra mAriSha || 53|| tApasau na jitAtmAnau naranArAyaNau jitau | gachCha tvaM vitalaM rAjan kuru bhaktiM mamAchalAm || 54|| nAbhyAM kuru virodhaM tvaM tApasAbhyAM mahAmate | vyAsa uvAcha | ityAj~napto daityarAjo niryayAvasuraiH saha || 55|| naranArAyaNau bhUyastapoyuktau babhUvatuH || 56|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe prahlAdanArAyaNayoryuddhe viShNorAgamanavarNanaM nAma navamo.adhyAyaH || 4\.9|| \section{4\.10 dashamo.adhyAyaH | bhR^igushApakAraNavarNanam |} janamejaya uvAcha | sandeho.ayaM mahAnatra pArAsharya kathAnake | naranArAyaNau shAntau vaiShNavAMshau tapodhanau || 1|| tIrthAshrayau sattvayuktau vanyAshanaparau sadA | dharmaputrau mahAtmAnau tApasau satyasaMsthitau || 2|| kathaM rAgasamAyuktau jAtau yuddhe parasparam | sa~NgrAmaM chakratuH kasmAttyaktvA tapimanuttamAm || 3|| prahlAdena samaM pUrNaM divyavarShashataM kila | hitvA shAntisukhaM yuddhaM kR^itavantau kathaM munI || 4|| kathaM tau chakraturyuddhaM prahlAdena samaM munI | kathayasva mahAbhAga kAraNaM vigrahasya vai || 5|| (kAminI kanakaM kAryaM kAraNaM vigrahasya vai)|| yuddhabuddhiH kathaM jAtA tayoshcha tadviraktayoH | tathAvidhaM tapastaptaM tAbhyA~ncha kena hetunA || 6|| mohArthaM sukhabhogArthaM svargArthaM vA parantapa | kR^itamatyutkaTaM tAbhyAM tapaH sarvaphalapradam || 7|| munibhyAM shAntachittAbhyAM prAptaM kiM phalamadbhutam | tapasA pIDito dehaH sa~NgrAmeNa punaH punaH || 8|| divyavarShashataM pUrNaM shrameNa paripIDitau | na rAjyArthe dhane vApi na dAreShu gR^iheShu cha || 9|| kimarthaM tu kR^itaM yuddhaM tAbhyAM tena mahAtmanA | nirIhaH puruShaH kasmAtprakuryAdyuddhamIdR^isham || 10|| duHkhadaM sarvathA dehe jAnandharmaM sanAtanam | subuddhiH sukhadAnIha karmANi kurute sadA || 11|| na duHkhadAni dharmaj~na sthitireShA sanAtanI | dharmaputrau hareraMshau sarvaj~nau sarvabhUShitau || 12|| kR^itavantau kathaM yuddhaM duHkhaM dharmavinAshakam | tyaktvA tapaH samAdhItaM sukhArAmaM mahatphalam || 13|| saMyugaM dAruNaM kR^iShNa naiva mUrkho.api vA~nChati | shruto mayA yayAtistu chyutaH svargAnmahIpatiH || 14|| aha~NkArabhavAtpApAtpAtitaH pR^ithivItale | yaj~nakR^iddAnakartA cha dhArmikaH pR^ithivIpatiH || 15|| shabdochchAraNamAtreNa pAtito vajrapANinA | aha~NkAramR^ite yuddhaM na bhavatyeva nishchayaH || 16|| kiM phalaM tasya yuddhasya muneH puNyavinAshanam | vyAsa uvAcha | rAjan saMsAramUlaM hi trividhaH parikIrtitaH || 17|| aha~NkArastu sarvaj~nairmunibhirdharmanishchaye | sa kathaM muninA tyaktuM yogyo dehabhR^itA kila || 18|| kAraNena vinA kAryaM na bhavatyeva nishchayaH | tapo dAnaM tathA yaj~nAH sAttvikAtprabhavanti te || 19|| rAjasAdvA mahAbhAga tAmasAtkalahastathA | kriyA svalpApi rAjendra nAha~NkAraM vinA kvachit || 20|| shubhA vApyashubhA vApi prabhavatyapi nishchayaH | aha~NkArAd bandhakArI nAnyo.asti jagatItale || 21|| yenedaM rachitaM vishvaM kathaM tadrahitaM bhavet | brahmA rudrastathA viShNuraha~NkArayutAstvamI || 22|| anyeShAM chaiva kA vArtA munInAM vasudhAdhipa | aha~NkArAvR^itaM vishvaM bhramatIdaM charAcharam || 23|| punarjanma punarmR^ityuH sarvaM karmavashAnugam | devatirya~NmanuShyANAM saMsAre.asminmahIpate || 24|| rathA~NgavadasarvArthaM bhramaNaM sarvadA smR^itam | viShNorapyavatArANAM sa~NkhyAM jAnAti kaH pumAn || 25|| vitate.asmiMstu saMsAre uttamAdhamayoniShu | nArAyaNo hariH sAkShAnmAtsyaM vapurupAshritaH || 26|| kAmaThaM saukaraM chaiva nArasiMha~ncha vAmanam | yuge yuge jagannAtho vAsudevo janArdanaH || 27|| avatArAnasa~NkhyAtAnkaroti vidhiyantritaH | vaivasvate mahArAja saptame bhagavAnhariH || 28|| manvantare.avatArAnvai chakre tA~nChruNu tattvataH | bhR^igushApAnmahArAja viShNurdevavaraH prabhuH || 29|| avatArAnanekAMstu kR^itavAnakhileshvaraH | rAjovAcha | sandeho.ayaM mahAbhAga hR^idaye mama jAyate || 30|| bhR^iguNA bhagavAnviShNuH kathaM shaptaH pitAmaha | hariNA cha munestasya vipriyaM kiM kR^itaM mune || 31|| yadroShAd bhR^iguNA shapto viShNurdevanamaskR^itaH | vyAsa uvAcha | shR^iNu rAjanpravakShyAmi bhR^igoH shApasya kAraNam || 32|| purA kashyapadAyAdo hiraNyakashipurnR^ipaH | yadA tadA suraiH sArdhaM kR^itaM sa~NkhyaM parasparam || 33|| kR^ite sa~Nkhye jagatsarvaM vyAkulaM samajAyata | hate tasminnR^ipe rAjA prahlAdaH samajAyata || 34|| devAnsa pIDayAmAsa prahlAdaH shatrukarShaNaH | sa~NgrAmo hyabhavad ghoraH shakraprahlAdayostadA || 35|| pUrNaM varShashataM rAja.NllokavismayakArakam | devairyuddhaM kR^itaM chograM prahrAdastu parAjitaH || 36|| nirvedaM paramaM prApto j~nAtvA dharmaM sanAtanam | virochanasutaM rAjye pratiShThApya baliM nR^ipa || 37|| jagAma sa tapastaptuM parvate gandhamAdane | prApya rAjyaM baliH shrImAnsurairvairaM chakAra ha || 38|| yataH parasparaM yuddhaM jAtaM paramadAruNam | tataH surairjitA daityA indreNAmitatejasA || 39|| viShNunA cha sahAyena rAjyabhraShTAH kR^itA nR^ipa | tataH parAjitA daityAH kAvyasya sharaNaM gatAH || 40|| kiM tvaM na kuruShe brahman sAhAyyaM naH pratApavAn | sthAtuM na shaknumo hyatra pravishAmo rasAtalam || 41|| yadi tvaM na sahAyo.asi trAtuM mantraviduttama | vyAsa uvAcha | ityuktaH so.abravIddaityAnkAvyaH kAruNiko muniH || 42|| mA bhaiShTa dhArayiShyAmi tejasA svena bho.asurAH | mantraistathauShadhIbhishcha sAhAyyaM vaH sadaiva hi || 43|| kariShyAmi kR^itotsAhA bhavantu vigatajvarAH | vyAsa uvAcha | tataste nirbhayA jAtA daityAH kAvyasya saMshrayAt || 44|| devaiH shrutastu vR^ittAntaH sarvaishchAramukhAtkila | tatra sammantrya te devAH shakreNa cha parasparam || 45|| mantraM chakruH susaMvignAH kAvyamantraprabhAvataH | yoddhuM gachChAmahe tUrNaM yAvanna chyAvayanti vai || 46|| prasahya hatvA shiShTAMstu pAtAlaM prApayAmahe | daityA~njagmustato devAH saMruShTAH shastrapANayaH || 47|| jagmustAnviShNusahitA dAnavAn hariNoditAH | vadhyamAnAstu te daityAH santrastA bhayapIDitAH || 48|| kAvyasya sharaNaM jagmU rakSha rakSheti chAbruvan | tA~nChukraH pIDitAndR^iShTvA devairdaityAnmahAbalAn || 49|| mA bhaiShTeti vachaH prAha mantrauShadhibalAdvibhuH | dR^iShTvA kAvyaM surAH sarve tyaktvA tAnprayayuH kila || 50|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe bhR^igushApakAraNavarNanaM nAma dashamo.adhyAyaH || 4\.10|| \section{4\.11 ekAdasho.adhyAyaH | shukramAturvadhavarNanam |} vyAsa uvAcha | tathA gateShu deveShu kAvyastAnpratyuvAcha ha | brahmaNA pUrvamuktaM yachChruNudhvaM dAnavottamAH || 1|| viShNurdaityavadhe yukto haniShyati janArdanaH | vArAharUpaM saMsthAya hiraNyAkSho yathA hataH || 2|| yathA nR^isiMharUpeNa hiraNyakashipurhataH | tathA sarvAnkR^itotsAho haniShyati na chAnyathA || 3|| na me mantrabalaM samyakpratibhAti yathA harim | jetuM yUyaM samarthAH stha mayA trAtAH surAnatha || 4|| tasmAtkAlaM pratIkShadhvaM kiyantaM dAnavottamAH | ahamadya mahAdevaM mantrArthaM pravrajAmi vai || 5|| prApya mantrAnmahAdevAdAgamiShyAmi sAmpratam | yuShmabhyaM tAnpradAsyAmi yathArthaM dAnavottamAH || 6|| daityA UchuH | parAjitAH kathaM sthAtuM pR^ithivyAM munisattama | shaktA bhavAmo.apyabalAstAvatkAlaM pratIkShitum || 7|| nihatA balinaH sarve kechichChiShTAshcha dAnavAH | nAdya yuktAshcha sa~NgrAme sthAtumevaM sukhAvahAH || 8|| shukra uvAcha | yAvadahaM mantravidyAmAnayiShyAmi sha~NkarAt | tAvadbhavadbhiH sthAtavyaM tapoyuktaiH shamAnvitaiH || 9|| sAmadAnAdayaH proktA vidvadbhiH samayochitAH | deshaM kAlaM balaM vIrairj~nAtvA shaktiM balaM budhaiH || 10|| sevAtha samaye kAryA shatrUNAM shubhakAmyayA | svashaktyupachaye kAle hantavyAste manIShibhiH || 11|| tadadya vinayaM kR^itvA sAmapUrvaM Chalena vai | tiShThadhvaM svaniketeShu madAgamanakA~NkShayA || 12|| prApya mantrAnmahAdevAdAgamiShyAmi dAnavAH | yudhyAmahe punardevAnmAntramAsthAya vai balam || 13|| ityuktvAtha bhR^igustebhyo jagAma kR^itanishchayaH | mahAdevaM mahArAja mantrArthaM munisattamaH || 14|| dAnavAH preShayAmAsuH prahlAdaM surasannidhau | satyavAdinamavyagraM surANAM pratyayapradam || 15|| prahlAdastu surAnprAha prashrayAvanato nR^ipaH | asuraiH sahitastatra vachanaM namratAyutam || 16|| nyastashastrA vayaM sarve niHsannAhAstathaiva cha | devAstapashchariShyAmaH saMvR^itA valkalairyutAH || 17|| prahlAdasya vachaH shrutvA satyAbhivyAhR^itaM tu tat | tato devA nyavartanta vijvarA muditAshcha te || 18|| nyastashastreShu daityeShu vinivR^ittAstadA surAH | vishrabdhAH svagR^ihAngatvA krIDAsaktAH susaMsthitAH || 19|| daityA dambhaM samAlambya tApasAstapisaMyutAH | kashyapasyAshrame vAsaM chakruH kAvyAgamechChayA || 20|| kAvyo gatvAtha kailAsaM mahAdevaM praNamya cha | uvAcha vibhunA pR^iShTaH kiM te kAryamiti prabhuH || 21|| mantrAnichChAmyahaM deva ye na santi bR^ihaspatau | parAjayAya devAnAmasurANAM jayAya cha || 22|| vyAsa uvAcha | tachChrutvA vachanaM tasya sarvaj~naH sha~NkaraH shivaH | chintayAmAsa manasA kiM kartavyamataH param || 23|| sureShu drohabud.hdhyAsau mantrArthamiha sAmpratam | prAptaH kAvyo gurusteShAM daityAnAM vijayAya cha || 24|| rakShaNIyA mayA devA iti sa~nchintya sha~NkaraH | duShkaraM vratamatyugraM tamuvAcha maheshvaraH || 25|| pUrNaM varShasahasraM tu kaNadhUmamavAkChirAH | yadi pAsyasi bhadraM te tato mantrAnavApsyasi || 26|| ityukto.asau praNamyeshaM bADhamityabravIdvachaH | vrataM charAmyahaM deva tvayAj~naptaH sureshvara || 27|| vyAsa uvAcha | ityuktvA sha~NkaraM kAvyashchakAra vratamuttamam | dhUmapAnarataH shAnto mantrArthaM kR^itanishchayaH || 28|| tato devAH parij~nAya kAvyaM vratarataM tadA | daityAndambharatAMshchaiva babhUvurmantratatparAH || 29|| vichArya manasA sarve sa~NgrAmAyodyatA nR^ipa | yayurdhR^itAyudhAstatra yatra te dAnavottamAH || 30|| tAnAgatAnsamIkShyAtha sAyudhAndaMshitAMstathA | AsaMste bhayasaMvignA daityA devAnsamantataH || 31|| utpetuH sahasA te vai sannaddhAnbhayakarshitAH | abruvanvachanaM tathyaM te devAnvaladarpitAn || 32|| nyastashastre bhayavati AchArye vratamAsthite | dattvAbhayaM purA devAH samprAptA no jighAMsayA || 33|| satyaM vaH kva gataM devA dharmashcha shrutinoditaH | nyastashastrA na hantavyA bhItAshcha sharaNaM gatAH || 34|| devA UchuH | bhavadbhiH preShitaH kAvyo mantrArthaM kuhakena cha | tapo j~nAtaM hi yuShmAkaM tena yudhyAma eva hi || 35|| sajjA bhavantu yuddhAya saMrabdhAH shastrapANayaH | shatrushChidreNa hantavya eSha dharmaH sanAtanaH || 36|| vyAsa uvAcha | tachChrutvA vachanaM daityA vichArya cha parasparam | palAyanaparAH sarve nirgatA bhayavihvalAH || 37|| sharaNaM dAnavA jagmurbhItAste kAvyamAtaram | dR^iShTvA tAnatisantaptAnabhayaM cha dadAvatha || 38|| kAvyamAtovAcha | na bhetavyaM na bhetavyaM bhayaM tyajata dAnavAH | matsannidhau vartamAnAnna bhIrbhavitumarhati || 39|| tachChrutvA vachanaM daityAH sthitAstatra gatavyathAH | nirAyudhA hyasambhrAntAstatrAshramavare.asurAH || 40|| devAstAnvidrutAnvIkShya dAnavAste padAnugAH | abhijagmuH prasahyaitAnavichArya balAbalam || 41|| tatrAgatAH surAH sarve hantuM daityAnsamudyatAH | vAritAH kAvyamAtrApi jaghnustAnAshramasthitAn || 42|| hanyamAnAnsurairdR^iShTvA kAvyamAtAtivepitA | uvAcha sarvAnsanidrAMstapasA vai karomyaham || 43|| ityuktvA preritA nidrA tAnAgatya papAta cha | sendrA nidrAvashaM yAtA devA mUkavadAsthitAH || 44|| indraM nidrAjitaM dR^iShTvA dInaM viShNurabhAShata | mAM tvaM pravisha bhadraM te naye tvAM cha surottama || 45|| evamuktastato viShNuM pravivesha purandaraH | nirbhayo gatanidrashcha babhUva harirakShitaH || 46|| rakShitaM hariNA dR^iShTvA shakraM tatra gatavyatham | kAvyamAtA tataH kruddhA vachanaM chedamabravIt || 47|| maghavaMstvAM bhakShayAmi saviShNuM vai tapobalAt | pashyatAM sarvadevAnAmIdR^ishaM me tapobalam || 48|| vyAsa uvAcha | ityuktau tu tayA devau viShNvindrau yogavidyayA | abhibhUtau mahAtmAnau stabdhau tau sambabhUvatuH || 49|| vismitAstu tadA devA dR^iShTvA tAvatibAdhitau | chakruH kilakilAshabdaM tataste dInamAnasAH || 50|| kroshamAnAnsurAndR^iShTvA viShNuM prAha shachIpatiH | visheSheNAbhibhUto.asmi tvatto.ahaM madhusUdana || 51|| jahyenAM tarasA viShNo yAvannau na dahetprabho | tapasA darpitAM duShTAM mA vichAraya mAdhava || 52|| ityukto bhagavAnviShNuH shakreNa prathitena cha | chakraM sasmAra tarasA ghR^iNAM tyaktvAtha mAdhavaH || 53|| smR^itamAtraM tu samprAptaM chakraM viShNuvashAnugam | dadhAra cha kare kruddho vadhArthaM shakranoditaH || 54|| gR^ihItvA tatkare chakraM shirashchichCheda raMhasA | hatAM dR^iShTvA tu tAM shakro muditashchAbhavattadA || 55|| devAshchAtIva santuShTA hariM jaya jayeti cha | tuShTuvurmuditAH sarve sa~njAtA vigatajvarAH || 56|| indraviShNU tu sa~njAtau tatkShaNAddhR^idayavyathau | strIvadhAchCha~NkamAnau tu bhR^igoH shApaM duratyayam || 57|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe shukramAturvadhavarNanaM nAmekAdasho.adhyAyaH || 4\.11|| \section{4\.12 dvAdasho.adhyAyaH | jayantyA shukrasahavAsavarNanam |} vyAsa uvAcha | taM dR^iShTvA tu vadhaM ghoraM chukrodha bhagavAnbhR^iguH | vepamAno.atiduHkhArtaH provAcha madhusUdanam || 1|| bhR^iguruvAcha | akR^ityaM te kR^itaM viShNo jAnanpApaM mahAmate | vadho.ayaM viprajAtAyA manasA kartumakShamaH || 2|| AkhyAtastvaM sattvaguNaH smR^ito brahmA cha rAjasaH | tathAsau tAmasaH shambhurviparItaM kathaM smR^itam || 3|| tAmasastvaM kathaM jAtaH kR^itaM karmAtininditam | avadhyA strI tvayA viShNo hatA kasmAnnirAgasA || 4|| shapAmi tvAM durAchAraM kimanyatprakaromi te | vidhuro.ahaM kR^itaH pApa tvayAhaM shakrakAraNAt || 5|| na shape.ahaM tathA shakraM shape tvAM madhusUdana | sadA Chalaparo.asi tvaM kITayonirdurAshayaH || 6|| ye cha tvAM sAttvikaM prAhuste mUrkhA munayaH kila | tAmasastvaM durAchAraH pratyakShaM me janArdana || 7|| avatArA mR^ityuloke santu machChApasambhavAH | prAyo garbhabhavaM duHkhaM bhu~NkShva pApAjjanArdana || 8|| vyAsa uvAcha | tatastenAtha shApena naShTe dharme punaH punaH | lokasya cha hitArthAya jAyate mAnuSheShviha || 9|| rAjovAcha | bhUgubhAryA hatA tatra chakreNAmitatejasA | gArhasthya~ncha punastasya kathaM jAtaM mahAtmanaH || 10|| vyAsa uvAcha | iti shaptvA hariM roShAttadAdAya shirastvaran | kAye saMyojya tarasA bhR^iguH provAcha kAryavit || 11|| adya tvAM viShNunA devi hatAM sa~njIvayAmyaham | yadi kR^itsno mayA dharmo j~nAyate charito.api vA || 12|| tena satyena jIveta yadi satyaM bravImyaham | pashyantu devatAH sarvA mama tejobalaM mahat || 13|| adbhistvAM prokShya shItAbhirjIvayAmi tapobalAt | satyaM shauchaM tathA vedA yadi me tapaso balam || 14|| vyAsa uvAcha | adbhiH samprokShitA devI sadyaH sa~njIvitA tadA | utthitA paramaprItA bhR^igorbhAryA shuchismitA || 15|| tatastAM sarvabhUtAni dR^iShTvA suptotthitAmiva | sAdhu sAdhviti taM tAM tu tuShTuvuH sarvato disham || 16|| evaM sa~nchIvitA tena bhR^iguNA varavarNinI | vismayaM paramaM jagmurdevAH sendrA vilokya tat || 17|| indraH surAnathovAcha muninA jIvitA satI | kAvyastaptvA tapo ghoraM kiM kariShyati mantravit || 18|| vyAsa uvAcha | gatA nidrA surendrasya dehe.akShemamabhUnnR^ipa | smR^itvA kAvyasya vR^ittAntaM mantrArthamatidAruNam || 19|| vimR^ishya manasA shakro jayantIM svasutAM tadA | uvAcha kanyAM chArva~NgIM smitapUrvamidaM vachaH || 20|| gachCha putri mayA dattA kAvyAya tvaM tapasvine | samArAdhaya tanva~Ngi matkR^ite taM vashaM kuru || 21|| upachArairmuniM taistaiH samArAdhya manaHpriyaiH | bhayaM me tarasA gatvA hara tatra varAshrame || 22| sA piturvachanaM shrutvA tatrAgachChanmanoramA | tamapashyadvishAlAkShI pibantaM dhUmamAshrame || 23|| tasya dehaM samAlokya smR^itvA vAkyaM pitustadA | kadalIdalamAdAya vIjayAmAsa taM munim || 24|| nirmalaM shItalaM vAri samAnIya suvAsitam | pAnAya kalpayAmAsa bhaktyA paramayA laghu || 25|| ChAyAM vastrAtapatreNa bhAskare madhyage sati | rachayAmAsa tanva~NgI svayaM dharme sthitA satI || 26|| phalAnyAnIya divyAni pakvAni madhurANi cha | mumochAgre munestasya bhakShArthaM vihitAni cha || 27|| kushAH prAdeshamAtrA hi haritAH shukasannibhAH | dadhArAgre.atha puShpANi nityakarmasamR^iddhaye || 28|| nidrArthaM kalpayAmAsa saMstaraM pallavAnvitam | tasminmunau chAdarasthA chakAra vyajanaM shanaiH || 29|| hAvabhAvAdikaM ki~nchidvikArajananaM cha tat | na chakAra jayantI sA shApabhItA munestadA || 30|| stutiM chakAra tanva~NgI gIrbhistasya mahAtmanaH | subhAShiNyanukUlAbhiH prItikartrIbhirapyuta || 31|| prabuddhe jalamAdAya dadhArAchamanAya cha | mano.anukUlaM satataM kurvantI vyacharattadA || 32|| indro.api sevakAMstatra preShayAmAsa chAturaH | pravR^ittiM j~nAtukAmo vai munestasya jitAtmanaH || 33|| evaM bahUni varShANi paricharyAparAbhavat | nirvikArA jitakrodhA brahmacharyaparA satI || 34|| pUrNe varShasahasre tu parituShTo maheshvaraH | vareNa ChandayAmAsa kAvyaM prItamanA haraH || 35|| Ishvara uvAcha | yachcha ki~nchidapi brahmanvidyate bhR^igunandana | pratipashyasi yatsarvaM yachcha vAchyaM na kasyachit || 36|| sarvAbhibhAvakatvena bhaviShyasi na saMshayaH | avadhyaH sarvabhUtAnAM prajeshashcha dvijottamaH || 37|| vyAsa uvAcha | evaM dattvA varA~nChambhustatraivAntaradhIyata | kAvyastAmatha saMvIkShya jayantIM vAkyamabravIt || 38|| kAsi kasyAsi sushroNi brUhi kiM te chikIrShitam | kimarthamiha samprAptA kAryaM vada varoru me || 39|| kiM vA~nChasi karomyadya duShkaraM chetsulochane | prIto.asmi tvatkR^itenAdya varaM varaya suvrate || 40|| tataH sA tu muniM prAha jayantI muditAnanA | chikIrShitaM me bhagavaMstapasA j~nAtumarhasi || 41|| shukra uvAcha | j~nAtaM mayA tathApi tvaM brUhi yanmanasepsitam | karomi sarvathA bhadraM prIto.asmi paricharyayA || 42|| jayantyuvAcha | shakrasyAhaM sutA brahman pitrA tubhyaM samarpitA | jayantI nAmatashchAhaM jayantAvarajA mune || 43|| sakAmAsmi tvayi vibho vA~nChitaM kuru me.adhunA | raMsye tvayA mahAbhAga dharmataH prItipUrvakam || 44|| shukra uvAcha | mayA saha tvaM sushroNi dashavarShANi bhAmini | sarvairbhUtairadR^ishyA cha ramasveha yadR^ichChayA || 45|| vyAsa uvAcha | evamuktvA gR^ihaM gatvA jayantyAH pANimudvahan | tayA sahAvasaddevyA dashavarShANi bhArgavaH || 46|| adR^ishyaH sarvabhUtAnAM mAyayA saMvR^itaH prabhuH | daityAstamAgataM shrutvA kR^itArthaM mantrasaMyutam || 47|| abhijagmurgR^ihe tasya muditAste didR^ikShavaH | nApashyan ramamANaM te jayantyA saha saMyutam || 48|| tadA vimanasaH sarve jAtA bhagnodyamAshcha te | chintAparAtidInAshcha vIkShamANAH punaH punaH || 49|| adR^iShTvA taM tu saMvR^ittaM pratijagmuryathAgatam | svagR^ihAndaityavaryAste chintAviShTA bhayAturAH || 50|| ramamANaM tathA j~nAtvA shakraH provAcha taM gurum | bR^ihaspatiM mahAbhAga kiM kartavyamitaH param || 51|| gachChAdya dAnavAnbrahmanmAyayA tvaM pralobhaya | asmAkaM kuru kAryaM tvaM bud.hdhyA sa~nchintya mAnada || 52|| tachChrutvA vachanaM kAvyaM ramamANaM susaMvR^itam | j~nAtvA tadrUpamAsthAya daityAnmati yayau guruH || 53|| gatvA tatrAtibhaktyAsau dAnavAnsamupAhvayat | AgatAste.asurAH sarve dadR^ishuH kAvyamagrataH || 54|| praNamya saMsthitAH sarve kAvyaM matvAtimohitAH | na viduste gurormAyAM kAvyarUpavibhAvinIm || 55|| tAnuvAcha guruH kAvyarUpaH prachChannamAyayA | svAgataM mama yAjyAnAM prApto.ahaM vo hitAya vai || 56|| ahaM vo bodhayiShyAmi vidyAM prAptAmamAyayA | tapasA toShitaH shambhuryuShmatkalyANahetave || 57|| tachChrutvA prItamanaso jAtAste dAnavottamAH | kR^itakAryaM guruM matvA jahR^iShuste vimohitAH || 58|| praNemuste mudA yuktA nirAta~NkA gatavyathAH | devebhyashcha bhayaM tyaktvA tasthuH sarve nirAmayAH || 59|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe jayantyA shukrasahavAsavarNanaM nAma dvAdasho.adhyAyaH || 4\.12|| \section{4\.13 trayodasho.adhyAyaH | shukrarUpeNa guruNA daityava~nchanAvarNanam |} rAjovAcha | kiM kR^itaM guruNA pashchAdbhR^igurUpeNa vartatA | Chalenaiva hi daityAnAM paurohityena dhImatA || 1|| guruH surANAmanishaM sarvavidyAnidhistathA | suto.a~Ngirasa evAsau sa kathaM ChalakR^inmuniH || 2|| dharmashAstreShu sarveShu satyaM dharmasya kAraNam | kathitaM munibhiryena paramAtmApi labhyate || 3|| vAchaspatistathA mithyAvaktA cheddAnavAnprati | kaH satyavaktA saMsAre bhaviShyati gR^ihAshramI || 4|| AhArAdadhikaM bhojyaM jrahmANDavibhave.api na | tadarthaM munayo mithyA pravartante kathaM mune || 5|| shabdapramANamuchChedaM shiShTAbhAve gataM na kim | ChalakarmapravR^itte vAvigItatvaM gurau katham || 6|| devAH sattvasamudbhUtA rAjasA mAnavAH smR^itAH | tirya~nchastAmasAH proktA utpattau munibhiH kila || 7|| amarANAM guruH sAkShAnmithyAvAdI svayaM yadi | tadA kaH satyavaktA syAdrAjasastAmasaH punaH || 8|| kva sthitistasya dharmasya sandeho.ayaM mamAtmanaH | kA gatiH sarvajantUnAM mithyAbhUte jagattraye || 9|| harirbrahmA shachIkAntastathAnye surasattamAH | sarve Chalavidhau dakShA manuShyANA~ncha kA kathA || 10|| kAmakrodhAbhisantaptA lobhopahatachetasaH | Chale dakShAH surAH sarve munayashcha tapodhanAH || 11|| vasiShTho vAmadevashcha vishvAmitro gurustathA | ete pAparatAH kAtra gatirdharmasya mAnada || 12|| indro.agnishchandramA vedhAH paradArAbhilampaTAH | AryatvaM bhuvaneShveShu sthitaM kutra mune vada || 13|| vachanaM kasya mantavyamupadeshadhiyAnagha | sarve lobhAbhibhUtAste devAshcha munayastadA || 14|| vyAsa uvAcha | kiM viShNuH kiM shivo brahmA maghavA kiM bR^ihaspatiH | dehavAn prabhavatyeva vikAraiH saMyutastadA || 15|| rAgI viShNuH shivo rAgI brahmApi rAgasaMyutaH | (rAgavAnkimakR^ityaM vai na karoti narAdhipa)|| rAgavAnapi chAturyAdvideha iva lakShyate || 16|| samprApte sa~NkaTe so.api guNaiH sambAdhyate kila | kAraNAdrahitaM kAryaM kathaM bhavitumarhati || 17|| brahmAdInAM cha sarveShAM guNA eva hi kAraNam | pa~nchaviMshatsamudbhUtA dehAsteShAM na chAnyathA || 18|| kAle maraNadharmAste sandehaH ko.atra te nR^ipa | paropadeshe vispaShTaM shiShTAH sarve bhavanti cha || 19|| viplutirhyavisheSheNa svakArye samupasthite | kAmaH krodhastathA lobhadrohAha~NkAramatsarAH || 20|| dehavAnkaH parityaktumIsho bhavati tAnpunaH | saMsAro.ayaM mahArAja sadaivaivaMvidhaH smR^itaH || 21|| nAnyathA prabhavatyeva shubhAshubhamayaH kila | kadAchidbhagavAnviShNustapashcharati dAruNam || 22|| kadAchidvividhAnyaj~nAnvitanoti surAdhipaH | kadAchittu ramAra~Ngara~njitaH parameshvaraH || 23|| ramate kila vaikuNThe tadvashastaruNo vibhuH | kadAchiddAnavaiH sArdhaM yuddhaM paramadAruNam || 24|| karoti karuNAsindhustadbANApIDito bhR^isham | kadAchijjayamApnoti daivAtso.api parAjayam || 25|| sukhaduHkhAbhibhUto.asau bhavatyeva na saMshayaH | sheShe shete kadAchidvai yoganidrAsamAvR^itaH || 26|| kAle jAgarti vishvAtmA svabhAvapratibodhitaH | sharvo brahmA harishcheti indrAdyA ye surAstathA || 27|| munayashcha vinirmANaiH svAyuSho vicharanti hi | nishAvasAne sa~njAte jagatsthAvaraja~Ngamam || 28|| mriyate nAtra sandeho nR^ipa ki~nchitkadApi cha | svAyuSho.ante padyajAdyAH kShayamR^ichChanti pArthiva || 29|| prabhavanti punarviShNuharashakrAdayaH surAH | tasmAtkAmAdikAnbhAvAndehavAnpratipadyate || 30|| nAtra te vismayaH kAryaH kadAchidapi pArthiva | saMsAro.ayaM tu sandigdhaH kAmakrodhAdibhirnR^ipa || 31|| durlabhastadvinirmuktaH puruShaH paramArthavit | yo bibhetIha saMsAre sa dArAnna karotyapi || 32|| vimuktaH sarvasa~Ngebhyo vicharatyavisha~NkitaH | tasmAdbR^ihaspaterbhAryA shashinA lambhitA punaH || 33|| gurUNA lambhitA bhAryA tathA bhrAturyavIyasaH | evaM saMsArachakre.asmin rAgalobhAdibhirvR^itaH || 34|| gArhasthya~ncha samAsthAya kathaM mukto bhavennaraH | tasmAtsarvaprayatnena hitvA saMsArasAratAm || 35|| ArAdhayenmaheshAnIM sachchidAnandarUpiNIm | tanmAyAguNatashChannaM jagadetachcharAcharam || 36|| bhramatyunmattavatsarvaM madirAmattavannR^ipa | tasyA ArAdhanenaiva guNAnsarvAnvimR^idya cha || 37|| muktiM bhajeta matimAnnAnyaH panthAstvitaH paraH | ArAdhitA maheshAnI na yAvatkurute kR^ipAm || 38|| tAvadbhavetsukhaM kasmAtko.anyo.asti dayayA yutaH | karuNAsAgarAmetAM bhajettasmAdamAyayA || 39|| yasyAstu bhajanenaiva jIvanmuktatvamashnute | mAnuShyaM durlabhaM prApya sevitA na maheshvarI || 40|| niHshreNikAgrAtpatitA adha ityeva vidmahe | aha~NkArAvR^itaM vishvaM guNatrayasamanvitam || 41|| asatyenApi sambaddhaM muchyate kathamanyathA | hitvA sarvaM tataH sarveH saMsevyA bhuvaneshvarI || 42|| rAjovAcha | kiM kR^itaM gurUNA tatra kAvyarUpadhareNa cha | kadA shukraH samAyAtastanme brUhi pitAmaha || 43|| vyAsa uvAcha | shR^iNu rAjan pravakShyAmi yatkR^itaM guruNA tadA | kR^itvA kAvyasvarUpa~ncha prachChannena mahAtmanA || 44|| guruNA bodhitA daityA matvA kAvyaM svakaM gurum | vishvAsaM paramaM kR^itvA babhUvustanmayAstadA || 45|| vidyArthaM sharaNaM prAptA bhR^iguM matvAtimohitAH | guruNA vipralabdhAste lobhAtko vA na muhyati || 46|| dashavarShAtmake kAle sampUrNasamaye tadA | jayantyA saha krIDitvA kAvyo yAjyAnachintayat || 47|| AshayA mama mArgaM te pashyantaH saMsthitAH kila | gatvA tAnvai prapashye.ahaM yAjyAnatibhayAturAn || 48|| mA devebhyo bhayaM teShAM madbhaktAnAM bhavediti | sa~nchintya buddhimAsthAya jayantIM pratyuvAcha ha || 49|| devAnevopasaMyAnti putrA me chArulochane | samayaste.adya sampUrNo jAto.ayaM dashavArShikaH || 50|| tasmAd gachChAmyahaM devi draShTuM yAjyAnsumadhyame | punarevAgamiShyAmi tavAntikamanudrutaH || 51|| tatheti tamuvAchAtha jayantI dharmavittamA | yatheShTaM gachCha dharmaj~na na te dharmaM vilopaye || 52|| tachChrutvA vachanaM kAvyo jagAma tvaritastataH | apashyaddAnavAnAM cha pArshve vAchaspatiM tadA || 53|| ChadmarUpadharaM saumyaM bodhayantaM Chalena tAn | jainaM dharmaM kR^itaM svena yaj~nanindAparaM tathA || 54|| bho devaripavaH satyaM bravImi bhavatAM hitam | ahiMsA paramo dharmo.ahantavyA hyAtatAyinaH || 55|| dvijairbhogaratairvede darshitaM hiMsanaM pashoH | jihvAsvAdaparaiH kAmamahiMsaiva parA matA || 56|| evaMvidhAni vAkyAni vedashAstraparANi cha | bruvANaM gurumAkarNya vismito.asau bhR^igoH sutaH || 57|| chintayAmAsa manasA mama dveShyo guruH kila | va~nchitAH kila dhUrtena yAjyA me nAtra saMshayaH || 58|| dhiglobhaM pApabIjaM vai narakadvAramUrjitam | gururapyanR^itaM brUte prerito yena pApmanA || 59|| pramANaM vachanaM yasya so.api pAkhaNDadhArakaH | guruH surANAM sarveShAM dharmashAstrapravartakaH || 60|| kiM kiM na labhate lobhAnmalinIkR^itamAnasaH | anyo.api gururapyevaM jAtaH pAkhaNDapaNDitaH || 61|| shailUShacheShTitaM sarvaM parigR^ihya dvijottamaH | va~njayatyatisammUDhAndaityAnyAjyAnmamApyasau || 62|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe shukrarUpeNa guruNA daityava~nchanAvarNanaM nAma trayodasho.adhyAyaH || 4\.13|| \section{4\.14 chaturdasho.adhyAyaH | prahlAdena shukrakopasAntvanam |} vyAsa uvAcha | iti sa~nchintya manasA tAnuvAcha hasanniva | va~nchitA matsvarUpeNa daityAH kiM guruNA kila || 1|| ahaM kAvyo gurushchAyaM devakAryaprasAdhakaH | anena va~nchitA yUyaM madyAjyA nAtra saMshayaH || 2|| mA shraddhadhvaM vacho.asyAryA dAmbhiko.ayaM madAkR^itiH | anugachChata mAM yAjyAstyajatainaM bR^ihaspatim || 3|| ityAkarNya vachastasya dR^iShTvA tau sadR^ishau punaH | vismayaM paramaM jagmuH kAvyo.ayamiti nishchitAH || 4|| sa tAnvIkShya susambhrAntAngururvAkyamuvAcha ha | gururvo va~nchayatyeva madrUpo.ayaM bR^ihaspatiH || 5|| prApto va~nchayituM yuShmAndevakAryArthasiddhaye | mA vishvAsaM vachastasya kurudhvaM daityasattamAH || 6|| prAptA vidyA mayA shambhoryuShmAnadhyApayAmi tAm | devebhyo vijayaM nUnaM kariShyAmi na saMshayaH || 7|| iti shrutvA gurorvAkyaM kAvyarUpadharasya te | vishvAsaM paramaM jagmuH kAvyo.ayamiti nishchayAt || 8|| kAvyena bahudhA tatra bodhitAH kila dAnavAH | bubudhurna gurormAyAmohitAH kAlaparyayAt || 9|| evaM te nishchayaM kR^itvA tato bhArgavamabruvan | ayaM gururno dharmAtmA buddhidashcha hite rataH || 10|| dashavarShANi satatamayaM naH shAsti bhArgavaH | gachCha tvaM kuhako bhAsi nAsmAkaM gururapyuta || 11|| ityuktvA bhArgavaM mUDhA nirbhartsya cha punaH punaH | jagR^ihustaM guruM prItyA praNipatyAbhivAdya cha || 12|| kAvyastu tanmayAndR^iShTvA chukopAtha shashApa cha | daityAnvibodhitAnmatvA guruNA chAtiva~njitAn || 13|| yasmAnmayA bodhitA vai gR^ihNIyurna cha me vachaH | tasmAtpranaShTasa.nj~nA vai parAbhavamavApsyatha || 14|| madavaj~nAphalaM kAmaM svalpe kAle hyavApsyatha | tadAsya kapaTaM sarvaM parij~nAtaM bhaviShyati || 15|| vyAsa uvAcha | ityuktvAsau jagAmAshu bhArgavaH krodhasaMyutaH | bR^ihaspatirmudaM prApya tasthau tatra samAhitaH || 16|| tataH shaptAngururj~nAtvA daityAMstAmbhArgaveNa hi | jagAma tarasA tyaktvA svarUpaM svaM vidhAya cha || 17|| gatvovAcha tadA shakraM kR^itaM kAryaM mayA dhuvam | shaptAH shukreNa te daityA mayA tyaktAH punaH kila || 18|| nirAdhArAH kR^itA nUnaM yatadhvaM surasattamAH | sa~NgrAmArthaM mahAbhAga shApadagdhA mayA kR^itAH || 19|| iti shrutvA gurorvAkyaM maghavA mudamAptavAn | jahR^iShushcha surAH sarve pratipUjya bR^ihaspatim || 20|| sa~NgrAmAya matiM chakruH saMvichArya mithaH punaH | niryayurmilitAH sarve dAnavAbhimukhAH surAH || 21|| surAnsamudyatA.nj~nAtvA kR^itodyogAnmahAbalAn | antarhitaM guruM chaiva babhUvushchintayAnvitAH || 22|| parasparamathochuste mohitAstasya mAyayA | samprasAdyo mahAtmA cha yAto.asau ruShTamAnasaH || 23|| va~nchayitvA gataH pApo guruH kapaTapaNDitaH | bhrAtR^istrIlambhanaH prAyo malino.antarbahiH shuchiH || 24|| kiM kurmaH kva cha gachChAmaH kathaM kAvyaM prakopitam | kurvImahi sahAyArthaM prasannaM hR^iShTamAnasam || 25|| iti sa~nchintya te sarve militA bhayakampitAH | prahlAdaM purataH kR^itvA jagmuste bhArgavaM punaH || 26|| praNemushcharaNau tasya munermaunabhR^itastadA | bhArgavastAnuvAchAtha roShasaMraktalochanaH || 27|| mayA prabodhitA yUyaM mohitA gurumAyayA | na gR^ihItaM vacho yogyaM tadA yAjyA hitaM shuchi || 28|| tadAvagaNitashchAhaM bhavadbhistadvashaM gataiH | prAptaM nUnaM madonmattairmamAvamAnajaM phalam || 29|| tatra gachChata satbhraShTA yatrAsau kapaTAkR^itiH | va~nchakaH surakAryArthI nAhaM tadvaddhi va~nchakaH || 30|| vyAsa uvAcha | evaM bruvantaM shukraM tu vAkyasandigdhayA girA | prahlAdastaM tadovAcha gahItvA charaNau tataH || 31|| prahlAda uvAcha | bhArgavAdya samAyAtAnyAjyAnasmAMstathAturAn | tyaktuM nArhasi sarvaj~na tvaddhitAstanayAnhi naH || 32|| gate tvayi tu mantrArthaM shailUSheNa durAtmanA | tvadveShamadhurAlApairvayaM tena prava~nchitAH || 33|| aj~nAnakR^itadoSheNa naiva kupyati shAntimAn | sarvaj~nastvaM vijAnAsi chittaM naH pravaNaM tvayi || 34|| j~nAtvA nastapasA bhAvaM tyaja kopaM mahAmate | bruvanti munayaH sarve kShaNakopA hi sAdhavaH || 35|| jalaM svabhAvataH shItaM vahnyAtapasamAgamAt | bhavatyuShNaM viyogAchcha shItatvamanugachChati || 36|| krothashchANDAlarUpo vai tyaktavyaH sarvathA budhaiH | tasmAdroShaM parityajya prasAdaM kuru suvrata || 37|| yadi na tyajasi krodhaM tyajasyasmAnsuduHkhitAn | tvayA tyaktA mahAbhAga gamiShyAmo rasAtalam || 38|| vyAsa uvAcha | prahlAdasya vachaH shrutvA bhArgavo j~nAnachakShuShA | vilokya sumanA bhUtvA tAnuvAcha hasanniva || 39|| na bhetavyaM na gantavyaM dAnavA vA rasAtalam | rakShayiShyAmi vo yAjyAnmantrairavitathaiH kila || 40|| hitaM satyaM bravImyadya shR^iNudhvaM tattu nishchayam | vachanaM mama dharmaj~nAH shrutaM yad brahmaNaH purA || 41|| avashyambhAvino bhAvAH prabhavanti shubhAshubhAH | daivaM na chAnyathA kartuM kShamaH ko.api dharAtale || 42|| adya mandabalA yUyaM kAlayogAdasaMshayam | devairjitAH sakR^ichchApi pAtAlaM pratipatsyatha || 43|| prAptaH paryAyakAlo va iti brahmAbhyabhAShata | bhuktaM rAjyaM bhavadbhishcha pUrNaM sarvaM samR^iddhimat || 44|| yugAni dasha pUrNAni devAnAkramya mUrdhani | daivayogAchcha yuShmAbhirbhuktaM trailokyamUrjitam || 45|| sAvarNike manau rAjyaM punastattu bhaviShyati | pautrastrailokyavijayI rAjyaM prApsyati te baliH || 46|| yadA vAmanarUpeNa hR^itaM devena viShNunA | tadaiva cha bhavatpautraH prokto devena jiShNunA || 47|| hR^itaM yena bale rAjyaM devavA~nChArthasiddhaye | tvamindro bhavitA chAgne sthite sAvarNike manau || 48|| bhArgava uvAcha | ityukto hariNA pautrastava prahlAda sAmpratam | adR^ishyaH sarvabhUtAnAM guptashcharati bhItavat || 49|| ekadA vAsavenAsau balirgardabharUpabhAk | shUnye gR^ihe sthitaH kAmaM bhayabhItaH shatakratoH || 50|| pR^iShTashcha bahudhA tena vAsavena balistadA | kimarthaM gArdabhaM rUpaM kR^itavAndaityapu~Ngava || 51|| bhoktA tvaM sarvalokasya daityAnAM cha prashAsitA | (na lajjA khararUpeNa tava rAkShasasattama .)|| tasya tadvachanaM shrutvA daityarAjo balistadA || 52|| provAcha vachanaM shakraM ko.atra shokaH shatakrato | yathA viShNurmahAtejA matsyakachChapatAM gataH || 53|| tathAhaM khararUpeNa saMsthitaH kAlayogataH | yathA tvaM kamale lInaH saMsthito brahmahatyayA || 54|| pIDitashcha tathA hyadya sthito.ahaM khararUpadhR^ik | daivAdhInasya kiM duHkhaM kiM sukhaM pAkashAsana || 55|| kAlaH karoti vai nUnaM yadichChati yathA tathA | bhArgava uvAcha | iti tau balideveshau kR^itvA saMvidamuttamAm || 56|| prabodhaM prApatuH kAmaM yathAsthAna~ncha jagmatuH | ityetatte samAkhyAtA mayA daivabaliShThatA || 57|| daivAdhInaM jagatsarvaM sadevAsuramAnuSham || 58|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe prahlAdena shukrakopasAntvanaM nAma chaturdasho.adhyAyaH || 4\.14|| \section{4\.15 pa~nchadasho.adhyAyaH | devIkathanena dAnavAnAM rasAtalaM prati gamanam |} vyAsa uvAcha | iti tasya vachaH shrutvA bhArgavasya mahAtmanaH | prahlAdastu susaMhR^iShTo babhUva nR^ipanandanaH || 1|| j~nAtvA daivaM baliShTha~ncha prahlAdastAnuvAcha ha | kR^ite.api yuddhe na jayo bhaviShyati kadAchana || 2|| tadA te jayinaH prochurdAnavA madagarvitAH | sa~NgrAmastu prakartavyo daivaM kiM na vidAmahe || 3|| nirudyamAnAM daivaM hi pradhAnamasurAdhipa | kena dR^iShTaM kva vA dR^iShTaM kIdR^ishaM kena nirmitam || 4|| tasmAdyuddhaM kariShyAmo balamAsthAya sAmpratam | bhavAgre daityavarya tvaM sarvaj~no.asi mahAmate || 5|| ityuktastaistadA rAjan prahlAdaH prabalArihA | senAnIshcha tadA bhUtvA devAnyuddhe samAhvayat || 6|| te.api tatrAsurAndR^iShTvA sa~NgrAme samupasthitAn | sarve sambhR^itasambhArA devAstAnsamayodhayan || 7|| sa~NgrAmastu tadA ghoraH shakraprahlAdayorabhUt | pUrNaM varShashataM tatra munInAM vismayAvahaH || 8|| vartamAne mahAyuddhe shukreNa pratipAlitAH | jayamApustadA daityAH prahlAdapramukhA nR^ipa || 9|| tadaivendro gurorvAkyAtsarvaduHkhavinAshinIm | sasmAra manasA devIM muktidAM paramAM shivAm || 10|| indra uvAcha | jaya devi mahAmAye shUladhAriNi chAmbike | sha~NkhachakragadApadmakhaDgahaste.abhayaprade || 11|| namaste bhuvaneshAni shaktidarshananAyike | dashatattvAtmike mAtarmahAbindusvarUpiNi || 12|| mahAkuNDalinIrUpe sachchidAnandarUpiNi | prANAgnihotravidye te namo dIpashikhAtmike || 13|| pa~nchakoshAntaragate puchChabrahmasvarUpiNi | Anandakalike mAtaH sarvopaniShadarchite || 14|| mAtaH prasIda sumukhI bhava hInasattvAM\- strAyasva no janani daityaparAjitAn vai | tvaM devi naH sharaNadA bhuvane pramANA shaktAsi duHkhashamane.akhilavIryayukte || 15|| dhyAyanti ye.api sukhino nitarAM bhavanti duHkhAnvitAvigatashokabhayAstathAnye | mokShArthino vigatamAnavimuktasa~NgAH saMsAravAridhijalaM prataranti santaH || 16|| tvaM devi vishvajanani prathitaprabhAvA saMrakShaNArthamuditArtiharapratApA | saMhartumetadakhilaM kila kAlarUpA ko vetti te.amba charitaM nanu mandabuddhiH || 17|| brahmA harashcha haridashvaratho harishcha indro yamo.atha varuNo.agnisamIraNau cha | j~nAtuM kShamA na munayo.api mahAnubhAvA yasyAH prabhAvamatulaM nigamAgamAshcha || 18|| dhanyAsta eva tava bhaktiparA mahAntaH saMsAraduHkharahitAH sukhasindhumagnAH | ye bhaktibhAvarahitA na kadApi duHkhA\- || mbhodhiM janikShayatara~Ngamume taranti || 19|| ye vIjyamAnAH sitachAmaraishcha krIDanti dhanyAH shibikAdhirUDhAH | taiH pUjitA tvaM kila pUrvadehe nAnopahArairiti chintayAmi || 20|| ye pUjyamAnA varavAraNasthA vilAsinIvR^indavilAsayuktAH | sAmantakaishchopanatairvrajanti manye hi taistvaM kila pUjitAsi || 21|| vyAsa uvAcha | evaM stutA maghavatA devI vishveshvarI tadA | prAdurbabhUva tarasA siMhArUDhA chaturbhujA || 22|| sha~NkhachakragadApadmAnbibhratI chArulochanA | raktAmbaradharA devI divyamAlyavibhUShaNA || 23|| tAnuvAcha surAndevI prasannavadanA girA | bhayaM tyajantu bho devAH shaM vidhAsye kilAdhunA || 24|| ityuktvA sA tadA devI siMhArUDhAtisundarI | jagAma tarasA tatra yatra daityA madAnvitAH || 25|| prahlAdapramukhAH sarve dR^iShTvA devIM puraHsthitAm | UchuH parasparaM bhItAH kiM kartavyamitastadA || 26|| devaM nArAyaNaM chAtra samprAptA chaNDikA kila | mahiShAntakarI nUnaM chaNDamuNDavinAshinI || 27|| nihaniShyati naH sarvAnambikA nAtra saMshayaH | vakradR^iShTyA yayA pUrvaM nihatau madhukaiTabhau || 28|| evaM chintAturAnvIkShya prahlAdastAnuvAcha ha | yoddhavyaM nAtha gantavyaM palAyya dAnavottamAH || 29|| namuchistAnuvAchAtha palAyanaparAniha | haniShyati jaganmAtA ruShitA kila hetibhiH || 30|| tathA kuru mahAbhAga yathA duHkhaM na jAyate | vrajAmo.adyaiva pAtAlaM tAM stutvA tadanuj~nayA || 31|| prahlAda uvAcha | staumi devIM mahAmAyAM sR^iShTisthityantakAriNIm | sarveShAM jananIM shaktiM bhaktAnAmabhaya~NkarIm || 32|| vyAsa uvAcha | ityuktyA viShNubhaktastu prahlAdaH paramArthavit | tuShTAva jagatAM dhAtrIM kR^itA~njalipuTastadA || 33|| mAlAsarpavadAbhAti yasyAM sarvaM charAcharam | sarvAdhiShThAnarUpAyai tasyai hrI.nmUrtaye namaH || 34|| tvattaH sarvamidaM vishvaM sthAvaraM ja~NgamaM tathA | anye nimittamAtrAste kartArastava nirmitAH || 35|| namo devi mahAmAye sarveShAM jananI smR^itA | ko bhedastava deveShu daityeShu svakR^iteShu cha || 36|| mAtuH putreShu ko bhedo.apyashubheShu shubheShu cha | tathaiva deveShvasmAsu na kartavyastvayAdhunA || 37|| yAdR^ishAstAdR^ishA mAtaH sutAste dAnavAH kila | yatastvaM vishvajananI purANeShu prakIrtitA || 38|| te.api svArthaparA nUnaM yathaiva vayamapyuta | nAntaraM daityasurayorbhedo.ayaM mohasambhavaH || 39|| dhanadArAdibhogeShu vayaM saktA divAnisham | tathaiva devA deveshi ko bhedo.asuradevayoH || 40|| te.api kashyapadAyAdA vayaM tatsambhavAH kila | kuto virodhasambhUtirjAtA mAtastavAdhunA || 41|| na tathA vihitaM mAtastvayi sarvasamudbhave | sAmyataiva tvayA sthApyA deveShvasmAsu chaiva hi || 42|| guNavyatikarAtsarve samutpannAH surAsurAH | guNAnvitA bhaveyuste kathaM dehabhR^ito.amarAH || 43|| kAmaH krodhashcha lobhashcha sarvadeheShu saMsthitAH | vartante sarvadA tasmAt ko.avirodhI bhave~nchanaH || 44|| tvayA mitho virodho.ayaM kalpitaH kila kautukAt | manyAmahe vibhedena nUnaM yuddhadidR^ikShayA || 45|| anyathA khalu bhrAtR^INAM virodhaH kIdR^isho.anaghe | tvaM chennechChasi chAmuNDe vIkShituM kalahaM kila || 46|| jAnAmi dharmaM dharmaj~ne vedmi chAhaM shatakratum | tathApi kalaho.asmAkaM bhogArthaM devi sarvadA || 47|| ekaH ko.api na shAstAsti saMsAre tvAM vinAmbike | spR^ihAvatastu kaH kartuM kShamate vachanaM budhaH || 48|| devAsurairayaM sindhurmathitaH samaye kvachit | viShNunA vihito bhedaH sudhAratnachChalena vai || 49|| tvayAsau kalpitaH shauriH pAlakatve jagadguruH | tena lakShmIH svayaM lobhAd gR^ihItAmarasundarI || 50|| airAvatastathendreNa pArijAto.atha kAmadhuk | uchchaiHshravAH suraiH sarvaM gR^ihItaM vaiShNavechChayA || 51|| anayaM tAdR^ishaM kR^itvA jAtA devAstu sAdhavaH | (anyAyinaH surA nUnaM pashya tvaM dharmalakShaNaM .)|| saMsthApitAH surA nUnaM viShNunA bahumAninA || 52|| nUnaM daityAH parAbhUvanpashya tvaM dharmalakShaNam | kva dharmaH kIdR^isho dharmaH kva kAryaM kva cha sAdhutA || 53|| kathayAmi cha kasyAgre siddhaM maimAMsikaM matam | tArkikA yuktivAdaj~nA vidhij~nA vedavAdakAH || 54|| uktAH sakartR^ikaM vishvaM vivadante jaDAtmakAH | kartA bhavati chedasminsaMsAre vitate kila || 55|| virodhaH kIdR^ishastatra chaikakarmaNi vai mithaH | vede naikamatiH kasmAchChAstreShvapi tathA punaH || 56|| naikavAkyaM vachasteShAmapi vedavidAM punaH | yataH svArthaparaM sarvaM jagatsthAvaraja~Ngamam || 57|| niHspR^ihaH ko.api saMsAre na bhavenna bhaviShyati | shashinAtha gurorbhAryA hR^itA j~nAtvA balAdapi || 58|| gautamasya tathendreNa jAnatA dharmanishchayam | guruNAnujabhAryA cha bhuktA garbhavatI balAt || 59|| shapto garbhagato bAlaH kR^itashchAndhastathA punaH | viShNunA cha shirashChinnaM rAhoshchakreNa vai balAt || 60|| aparAdhaM vinA kAmaM tadA sattvavatAmbike | pautro dharmavatAM shUraH satyavrataparAyaNaH || 61|| yajvA dAnapatiH shAntaH sarvaj~naH sarvapUjakaH | kR^itvAtha vAmanaM rUpaM hariNA ChalavedinA || 62|| va~nchito.asau baliH sarvaM hR^itaM rAjyaM purA kila | tathApi devAndharmasthAnpravadanti manIShiNaH || 63|| vadanti chATuvAdAMshcha dharmavAdAjjayaM gatAH | evaM j~nAtvA jaganmAtaryathechChasi tathA kuru || 64|| sharaNA dAnavAH sarve jahi vA rakSha vA punaH | shrIdevyuvAcha | sarve gachChata pAtAlaM tatra vAsaM yathepsitam || 65|| kurudhvaM dAnavAH sarve nirbhayA gatamanyavaH | kAlaH pratIkShyo yuShmAbhiH kAraNaM sa shubhe.ashubhe || 66|| sunirvedaparANAM hi sukhaM sarvatra sarvadA | trailokyasya cha rAjye.api na sukhaM lobhachetasAm || 67|| kR^ite.api na sukhaM pUrNaM saspR^ihANAM phalairapi | tasmAttyaktvA mahImetAM prayAntvadya mahItalam || 68|| mamAj~nAM purataH kR^itvA sarve vigatakalmaShAH | vyAsa uvAcha | tachChrutvA vachanaM devyAstathetyuktvA rasAtalam || 69|| praNamya dAnavAH sarve gatAH shaktyAbhirakShitAH | antardadhe tato devI devAH svabhuvanaM gatAH || 70|| tyaktvA vairaM sthitAH sarve te tadA devadAnavAH | etadAkhyAnamakhilaM yaH shR^iNoti vadatyatha || 71|| sarvaduHkhavinirmuktaH prayAti padamuttamam || 72|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe devIkathanena dAnavAnAM rasAtalaM prati gamanaM nAma pa~nchadasho.adhyAyaH || 4\.15|| \section{4\.16 ShoDasho.adhyAyaH | harernAnAvatAravarNanam |} janamejaya uvAcha | bhR^igushApAnmunishreShTha hareradbhutakarmaNaH | avatArAH kathaM jAtAH kasminmanvantare vibho || 1|| vistarAdvada dharmaj~na avatArakathA hareH | pApanAshakarIM brahma~nChrutAM sarvasukhAvahAm || 2|| vyAsa uvAcha | shR^iNu rAjan pravakShyAmi avatArAn hareryathA | yasminmanvantare jAtA yuge yasminnarAdhipa || 3|| yena rUpeNa yatkAryaM kR^itaM nArAyaNena vai | tatsarvaM nR^ipa vakShyAmi sa~NkShepeNa tavAdhunA || 4|| dharmasyaivAvatAro.abhUchchAkShuShe manusambhave | naranArAyaNau dharmaputrau khyAtau mahItale || 5|| atha vaivasvatAkhye.asmindvitIye tu yuge punaH | dattAtreyAvatAro.atreH putratvamagamaddhariH || 6|| brahmA viShNustathA rudrastrayo.amI devasattamAH | putratvamagamandevAstasyAtrerbhAryayA vR^itAH || 7|| anasUyAtripatnI cha satInAmuttamA satI | yayA samprArthitA devAH putratvamagamaMstrayaH || 8|| brahmAbhUtsomarUpastu dattAtreyo hariH svayam | durvAsA rudrarUpo.asau putratvaM te prapedire || 9|| nR^isiMhasyAvatArastu devakAryArthasiddhaye | chaturthe tu yuge jAto dvidhArUpo manoharaH || 10|| hiraNyakashipoH samyagvadhAya bhagavAn hariH | chakre rUpaM nArasiMhaM devAnAM vismayapradam || 11|| balerniyamanArthAya shreShThe tretAyuge tathA | chakAra rUpaM bhagavAn vAmanaM kashyapAnmuneH || 12|| ChalayitvA makhe bhUpaM rAjyaM tasya jahAra ha | pAtAle sthApayAmAsa baliM vAmanarUpadhR^ik || 13|| yuge chaikonaviMshe.atha tretAkhye bhagavAn hariH | jamadagnisuto jAto rAmo nAma mahAbalaH || 14|| kShatriyAntakaraH shrImAnsatyavAdI jitendriyaH | dattavAnmedinIM kR^itsnAM kashyapAya mahAtmane || 15|| yo vai parashurAmAkhyo hareradbhutakarmaNaH | avatArastu rAjendra kathitaH pApanAshanaH || 16|| tretAyuge raghorvaMshe rAmo dasharathAtmajaH | naranArAyaNAMshau dvau jAtau bhuvi mahAbalau || 17|| aShTAviMshe yuge shastau dvApare.arjunashauriNau | dharAbhArAvatArArthaM jAtau kR^iShNArjunau bhuvi || 18|| kR^itavantau mahAyuddhaM kurukShetre.atidAruNam | evaM yuge yuge rAjannavatArA hareH kila || 19|| bhavanti bahavaH kAmaM prakR^iteranurUpataH | prakR^iterakhilaM sarvaM vashametajjagattrayam || 20|| yathechChati tathaiveyaM bhrAmayatyanishaM jagat | puruShasya priyArthaM sA rachayatyakhilaM jagat || 21|| sR^iShTvA purA hi bhagavA~njagadetachcharAcharam | sarvAdiH sarvagashchAsau durj~neyaH paramo.avyayaH || 22|| nirAlambo nirAkAro niHspR^ihashcha parAtparaH | upAdhitastridhA bhAti yasyAH sA prakR^itiH parA || 23|| utpattikAlayogAtsA bhinnA bhAti shivA tadA | sA vishvaM kurute kAmaM sA pAlayati kAmadA || 24|| kalpAnte saMharatyeva trirUpA vishvamohinI | tayA yukto.asR^ija dbrahmA viShNuH pAti tayAnvitaH || 25|| rudraH saMharate kAmaM tayA sammilitaH shivaH | sA chaivotpAdya kAkutsthaM purA vai nR^ipasattamam || 26|| kutrachitsthApayAmAsa dAnavAnAM jayAya cha | evamasmiMshcha saMsAre sukhaduHkhAnvitAH kila || 27|| bhavanti prANinaH sarve vidhitantraniyantritAH || 28|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe harernAnAvatAravarNanaM nAma ShoDasho.adhyAyaH || 4\.16|| \section{4\.17 saptadasho.adhyAyaH | nArAyaNavaradAnam |} janamejaya uvAcha | vArA~NganAstvayAkhyAtA naranArAyaNAshrame | ekaM nArAyaNaM shAntaM kAmayAnA smarAturAH || 1|| shaptukAmastadA jAto munirnArAyaNashcha tAH | nivArito nareNAtha bhrAtrA dharmavidA nR^ipa || 2|| kiM kR^itaM muninA tena vyasane samupasthite | tAbhiH sa~NkalpitenAtha kAmArthAbhirbhR^ishaM mune || 3|| shakreNotpAditAbhishcha bahuprArthanayA punaH | yAchitena vivAhArthaM kiM kR^itaM tena jiShNunA || 4|| ityetachChrotumichChAmi charitaM tasya mokShadam | nArAyaNasya me brUhi vistareNa pitAmaha || 5|| vyAsa uvAcha | shR^iNu rAjanpravakShyAmi yathA tasya mahAtmanaH | dharmaputrasya dharmaj~na vistareNa vadAmi te || 6|| shaptukAmastu sandR^iShTo nareNAtha yadA hariH | vArito.asau samAshvAsya munirnArAyaNastadA || 7|| shAntakopastadovAcha tAstapasvI mahAmuniH | smitapUrvamidaM vAkyaM madhuraM dharmanandanaH || 8|| asmi~njanmani chArva~NgyaH kR^itasa~NkalpavAnaham | AvAbhyA~ncha na kartavyaH sarvathA dArasa~NgrahaH || 9|| tasmAd gachChantu tridivaM kR^ipAM kR^itvA mamopari | dharmaj~nA na prakurvanti vratabha~NgaM parasya vai || 10|| shR^i~NgAre.asmin rase nUnaM sthAyIbhAvo ratiH smR^itaH | kathaM karomi sambandhaM tadabhAve sulochanAH || 11|| kAraNena vinA kAryaM na bhavediti nishchayaH | kavibhiH kathitaM shAstre sthAyIbhAvo rasaH kila || 12|| dhanyaH suchArusarvA~NgaH sabhAgyo.ahaM dharAtale | prItipAtraM yato jAto bhavatInAmakR^itrimam || 13|| bhavatIbhiH kR^ipAM kR^itvA rakShaNIyaM vrataM mama | bhaviShyAmi mahAbhAgAH patirapyanyajanmani || 14|| aShTAviMshe vishAlAkShyo dvApare.asmindharAtale | devAnAM kAryasid.hdhyarthaM prabhaviShyAmi sarvathA || 15|| tadA bhavatyo maddArAH prApya janma pR^ithakpR^ithak | bhUpatInAM sutA bhUtvA palIbhAvaM gamiShyatha || 16|| ityAshvAsya haristAstu pratishrutya parigraham | vyasarjayatsa bhagavA~njagmushcha vigatajvarAH || 17|| evaM visarjitAstena gatAH svargaM tadA~NganAH | shakrAya kathayAmAsuH kAraNaM sakalaM punaH || 18|| Ashrutya maghavAMstAbhyo vR^ittAntaM tasya vistarAt | tuShTAva taM mahAtmAnaM nArIrdR^iShTvA tathorvashIH || 19|| indra uvAcha | aho dhairyaM muneH kAmaM tathaiva cha tapobalam | yenorvashyaH svatapasA tAdR^igrUpAH prakalpitAH || 20|| iti stutvA prasannAtmA babhUva surarAT tataH | nArAyaNo.api dharmAtmA tapasyabhirato.abhavat || 21|| ityetatsarvamAkhyAtaM munervR^ittAntamadbhutam | nArAyaNasya sakalaM narasya cha mahAmuneH || 22|| tau hi kR^iShNArjunau vIrau bhUbhAraharaNAya cha | jAtau tau bharatashreShTha bhR^igoH shApavashAdiha || 23|| rAjovAcha | kR^iShNAvatAracharitaM vistareNa vadasva me | sandeho mama chitte.asti taM nivAraya mAnada || 24|| yayoH putratvamApannau haryanantau mahAbalau | devakIvasudevau tau duHkhabhAjau kathaM mune || 25|| kaMsena nigaDe baddhau pIDitau bahuvatsarAn | yayoH putro hariH sAkShAttapasA toShito.abhavat || 26|| jAto.asau mathurAyAM tu gokule sa kathaM gataH | kaMsaM hatvA dvAravatyAM nivAsaM kR^itavAnkatham || 27|| pitrAdisevitaM deshaM samR^iddhaM pAvanaM kila | tyaktvA deshAntare.anArye gatavAnsa kathaM hariH || 28|| kula~ncha dvijashApena kathamutsAditaM hareH | bhArAvatAraNaM kR^itvA vAsudevaH sanAtanaH || 29|| dehaM mumocha tarasA jagAma cha divaM hariH | pApiShThAnA~ncha bhAreNa vyAkulAbhUchcha medinI || 30|| te hatA vAsudevena pArthenAmitakarmaNA | luNThitA yairhareH patnyaste kathaM na nipAtitAH || 31|| bhIShmo droNastathA karNo bAhliko.apyatha pArthivaH | vairATo.atha vikarNashcha dhR^iShTadyumnashcha pArthivaH || 32|| somadattAdayaH sarve nihatAH samare nR^ipAH | teShAmuttArito bhArashchaurANAM na hR^itaH katham || 33|| kR^iShNapatnyaH kathaM duHkhaM prAptAH prAnte pativratAH | sandeho.ayaM munishreShTha chitte me parivartate || 34|| vasudevastu dharmAtmA putraduHkhena tApitaH | tyaktavAnsa kathaM prANAnapamR^ityuM jagAma ha || 35|| pANDavA dharmasaMyuktAH kR^iShNe cha niratAH sadA | te kathaM duHkhabhoktAro hyabhavanmunisattama || 36|| draupadI cha mahAbhAgA kathaM duHkhasya bhAginI | vedImadhyAchcha sa~njAtA lakShmyaMshasambhavA kila || 37|| sabhAyAM sA samAnItA rajodoShasamanvitA | bAlA duHshAsanenAtha keshagrahaNakarshitA || 38|| pIDitA sindhurAj~nAtha vanamadhyagatA satI | tathaiva kIchakenApi pIDitA rudatI bhR^isham || 39|| putrAH pa~nchaiva tasyAstu nihatA drauNinA gR^ihe | subhadrAyAH suto yuddhe bAla eva nipAtitaH || 40|| tathA cha devakIputrA ShaT kaMsena niShUditAH | samarthenApi hariNA daivaM na kR^itamanyathA . 41|| yAdavAnAM tathA shApaH prabhAse nidhanaM punaH | kulakShayastathA tIvrastatpatnInA~ncha luNThanam || 42|| viShNunA cheshvareNApi sAkShAnnArAyaNena cha | ugrasenasya sevA vai dAsavatsatataM kR^itA || 43|| sandeho.ayaM mahAbhAga tatra nArAyaNe munau | sarvajantusamAnatvaM vyavahAre nirantaram || 44|| harShashokAdayo bhAvAH sarveShAM sadR^ishAH katham | Ishvarasya harerjAtA kathamapyanyathA gatiH || 45|| tasmAdvistarato brUhi kR^iShNasya charitaM mahat | alaukikena hariNA kR^itaM karma mahItale || 46|| hatA AyuHkShaye daityAH kleshena mahatA punaH | kvaishvaryashaktiH prathitA hariNA munisattama || 47|| rukmiNIharaNe nUnaM gR^ihItvAtha palAyanam | kR^itaM hi vAsudevena chauravachcharitaM tadA || 48|| mathurAmaNDalaM tyaktvA samR^iddhaM kulasammatam | jarAsandhabhayAttena dvArakAgamanaM kR^itam || 49|| tadA kenApi na j~nAto bhagavAnharirIshvaraH | ki~nchitprabrUhi me brahman kAraNaM vrajagopanam || 50|| ete chAnye cha bahavaH sandehA vAsavIsuta | nAshayAdya mahAbhAga sarvaj~no.asi dvijottama || 51|| gopyastathaikaH sandeho hR^idayAnna nivartate | pA~nchAlyAH pa~nchabhartR^itvaM loke kiM na jugupsitam || 52|| sadAchAraM pramANaM hi pravadanti manIShiNaH | pashudharmaH kathaM taistu samarthairapi saMshritaH || 53|| bhIShmeNApi kR^itaM kiM vA devarUpeNa bhUtale | golakau tau samutpAdya yattu vaMshasya rakShaNam || 54|| dhigdharmanirNayaH kAmaM munibhiH paridarshitaH | yena kenApyupAyena putrotpAdanalakShaNaH || 55|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe surA~NganAnAM prati nArAyaNavaradAnaM nAma saptadasho.adhyAyaH || 4\.17|| \section{4\.18 aShTAdasho.adhyAyaH | brahmANaM prati viShNuvAkyam |} vyAsa uvAcha | shR^iNu rAjanpravakShyAmi kR^iShNasya charitaM mahat | avatArakAraNaM chaiva devyAshcharitamadbhutam || 1|| dharaikadA bharAkrAntA rudatI chAtikarshitA | gorUpadhAriNI dInA bhItAgachChattriviShTapam || 2|| pR^iShTA shakreNa kiM te.adya vartate bhayamityatha | kena vai pIDitAsi tvaM kiM te duHkhaM vasundhare || 3|| tachChrutvelA tadovAcha shR^iNu devesha me.akhilam | duHkhaM pR^ichChasi yattvaM me bhArAkrAnto.asmi mAnada || 4|| jarAsandho mahApApI mAgadheShu patirmama | shishupAlastathA chaidyaH kAshirAjaH pratApavAn || 5|| rukmI cha balavAnkaMso narakashcha mahAbalaH | shAlvaH saubhapatiH krUraH keshI dhenukavatsakau || 6|| sarve dharmavihInAshcha parasparavirodhinaH | pApAchArA madonmattAH kAlarUpAshcha pArthivAH || 7|| tairahaM pIDitA shakra bhArAkrAntAkShamA vibho | kiM karomi kva gachChAmi chintA me mahatI sthitA || 8|| pIDitAhaM varAheNa viShNunA prabhaviShNunA | shakra jAnIhi hariNA duHkhAdduHkhataraM gatA || 9|| yato.ahaM duShTadaityena kashyapasyAtmajena vai | hR^itAhaM hiraNyAkSheNa magnA tasminmahArNave || 10|| tadA sUkararUpeNa viShNunA nihato.apyasau | uddhR^itAhaM varAheNa sthApitA hi sthirA kR^itA || 11|| nochedrasAtale svasthA sthitA syAM sukhashAyinI | na shaktAsmyadya devesha bhAraM voDhuM durAtmanAm || 12|| agre duShTaH samAyAti hyaShTAviMshastathA kaliH | tadAhaM pIDitA shakra gantAsmyAshu rasAtalam || 13|| tasmAttvaM devadevesha duHkharUpArNavasya cha | pArado bhava bhAraM me hara pAdau namAmi te || 14|| indra uvAcha | ile kiM te karomyadya brahmANaM sharaNaM vraja | ahaM tatrAgamiShyAmi sa te duHkhaM hariShyati || 15|| tachChrutvA tvaritA pR^ithvI brahmalokaM gatA tadA | shakro.api pR^iShThataH prAptaH sarvadevapuraHsaraH || 16|| surabhImAgatAM tatra dR^iShTvovAcha prajApatiH | mahIM j~nAtvA mahArAja dhyAnena samupasthitAm || 17|| kasmAdrudasi kalyANi kiM te duHkhaM vadAdhunA | pIDitAsi cha kena tvaM pApAchAreNa bhUrvada || 18|| dharovAcha | kalirAyAti duShTo.ayaM bibhemi tadbhayAdaham | pApAchArAH prajAstatra bhaviShyanti jagatpate || 19|| rAjAnashcha durAchArAH parasparavirodhinaH | chaurakarmaratAH sarve rAkShasAH pUrNavairiNaH || 20|| tAnhatvA nR^ipatInbhAraM hara me.adya pitAmaha | pIDitAsmi mahArAja sainyabhAreNa bhUbhR^itAm || 21|| brahyovAcha | nAhaM shaktastathA devi bhArAvataraNe tava | gachChAvaH sadanaM viShNordevadevasya chakriNaH || 22|| sa te bhArApanodaM vai kariShyati janArdanaH | pUrvaM mayApi te kAryaM chintitaM suvichArya cha || 23|| tatra gachCha surashreShTha yatra devo janArdanaH | vyAsa uvAcha | ityuktvA vedakartAsau puraskR^itya surAMshcha gAm || 24|| jagAma viShNusadanaM haMsArUDhashchaturmukhaH | tuShTAva vedavAkyaishcha bhaktipravaNamAnasaH || 25|| brahmovAcha | sahasrashIrShAstvamasi sahasrAkShaH sahasrapAt | tvaM vedapuruShaH pUrvaM devadevaH sanAtanaH || 26|| bhUtapUrvaM bhaviShyachcha vartamAnaM cha yadvibho | amaratvaM tvayA dattamasmAkaM cha ramApate || 27|| etAvAnmahimA te.asti ko na vetti jagattraye | tvaM kartApyavitA hantA tvaM sarvagatirIshvaraH || 28|| vyAsa uvAcha | itIDitaH prabhurviShNuH prasanno garuDadhvajaH | darshana~ncha dadau tebhyo brahmAdibhyo.amalAshayaH || 29|| paprachCha svAgataM devAnprasannavadano hariH | tatastvAgamane teShAM kAraNa~ncha savistaram || 30|| tamuvAchAbjajo natvA dharAduHkha~ncha saMsmaran | bhArAvataraNaM viShNo kartavyaM te janArdana || 31|| bhuvi dhR^itvAvatAraM tvaM dvAparAnte samAgate | hatvA duShTAnnR^ipAnurvyA hara bhAraM dayAnidhe || 32|| viShNuruvAcha | nAhaM svatantra evAtra na brahmA na shivastathA | nendro.agnirna yamastvaShTA na sUryo varuNastathA || 33|| yogamAyAvashe sarvamidaM sthAvaraja~Ngamam | brahmAdistambaparyantaM grathitaM guNasUtrataH || 34|| yathA sA svechChayA pUrvaM kartumichChati suvrata | tathA karoti suhitA vayaM sarve.api tadvashAH || 35|| yadyahaM syAM svatantro vai chintayantu dhiyA kila | kuto.abhavaM matsyavapuH kachChapo vA mahArNave || 36|| tiryagyoniShu ko bhogaH kA kIrtiH kiM sukhaM punaH | kiM puNyaM kiM phalaM tatra kShudrayonigatasya me || 37|| kolo vAtha nR^isiMho vA vAmano vAbhavaM kutaH | jamadagnisutaH kasmAtsambhaveyaM pitAmaha || 38|| nR^ishaMsaM vA kathaM karma kR^itavAnasmi bhUtale | kShatajaistu hradAnsarvAnpUrayeyaM kathaM punaH || 39|| tatkathaM jamadagneshcha putro bhUtvA dvijottamaH | kShatriyAnhatavAnAjau nirdayo garbhagAnapi || 40|| rAmo bhUtvAtha devendra prAvishaddaNDakaM vanam | padAtishchIravAsAshcha jaTAvalkalavAnpunaH || 41|| asahAyo hyapAtheyo bhIShaNe nirjane vane | kurvannAkheTakaM tatra vyacharaM vigatatrapaH || 42|| na j~nAtavAnmR^igaM haimaM mAyayA pihitastadA | uTaje jAnakIM tyaktvA nirgatastatpadAnugaH || 43|| lakShmaNo.api cha tAM tyaktvA nirgato matpadAnugaH | vArito.api mayAtyarthaM mohitaH prAkR^itairguNaiH || 44|| bhikShurUpaM tataH kR^itvA rAvaNaH kapaTAkR^itiH | jahAra tarasA rakSho jAnakIM shokakarshitAm || 45|| duHkhArtena mayA tatra rudita~ncha vane vane | sugrIveNa cha mitratvaM kR^itaM kAryavashAnmayA || 46|| anyAyena hato vAlI shApAchchaiva nivAritaH | sahAyAnvAnarAn kR^itvA la~NkAyAM chalitaH punaH || 47|| baddho.ahaM nAgapAshaishcha lakShmaNashcha mamAnujaH | visa.nj~nau patitau dR^iShTvA vAnarA vismayaM gatAH || 48|| garuDena tadA.a.agatya mochitau bhrAtarau kila | chintA me mahatI jAtA daivaM kiM vA kariShyati || 49|| hR^itaM rAjyaM vane vAso mR^itastAtaH priyA hR^itA | yuddhaM kaShTaM dadAtyevamagre kiM vA kariShyati || 50|| prathamaM tu mahadduHkhamarAjyasya vanAshrayam | rAjaputryAnvitasyaiva dhanahInasya me surAH || 51|| varATikApi pitrA me na dattA vananirgame | padAtirasahAyo.ahaM dhanahInashcha nirgataH || 52|| chaturdashaiva varShANi nItAni cha tadA mayA | kShAtraM dharmaM parityajya vyAdhavR^ittyA mahAvane || 53|| daivAdyuddhe jayaH prApto nihato.asau mahAsuraH | AnItA cha punaH sItA prAptAyodhyA mayA tathA || 54|| varShANi katichittatra sukhaM saMsArasambhavam | prAptaM rAjya~ncha sampUrNaM kosalAnadhitiShThatA || 55|| puraivaM vartamAnena prAptarAjyena vai tadA | lokApavAdabhItena tyaktA sItA vane mayA || 56|| kAntAvirahajaM duHkhaM punaH prAptaM durAsadam | pAtAlaM sA gatA pashchAddharAM bhittvA dharAtmajA || 57|| evaM rAmAvatAre.api duHkhaM prAptaM nirantaram | paratantreNa me nUnaM svatantraH ko bhavettadA || 58|| pashchAtkAlavashAtprAptaH svargo me bhrAtR^ibhiH saha | paratantrasya kA vArtA vaktavyA vibudhena vai || 59|| paratantro.atmyahaM nUnaM padmayone nishAmaya | tathA tvamapi rudrashcha sarve chAnye surottamAH || 60|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe brahmANaM prati viShNuvAkyaM nAmAShTAdasho.adhyAyaH || 4\.18|| \section{4\.19 ekonaviMsho.adhyAyaH | devAn prati devIvAkyavarNanam |} vyAsa uvAcha | ityuktvA bhagavAnviShNuH punarAha prajApatim | yanmAyAmohitaH sarvastattvaM jAnAti no janaH || 1|| vayaM mAyAvR^itAH kAmaM na smarAmo jagadgurum | paramaM puruShaM shAntaM sachchidAnandamavyayam || 2|| ahaM viShNurahaM brahmA shivo.ahamiti mohitAH | na jAnImo vayaM dhAtaH paraM vastu sanAtanam || 3|| yanmAyAmohitashchAhaM sadA varte parAtmanaH | paravAndArupA~nchAlI mAyikasya yathA vashe || 4|| bhavatApi tathA dR^iShTA vibhUtistasya chAdbhutA | kalpAdau bhavayuktena mayApi cha sudhArNave || 5|| maNidvIpe.atha mandAraviTape rAsamaNDale | samAje tatra sA dR^iShTA shrutA na vachasApi cha || 6|| tasmAttAM paramAM shaktiM smarantvadya surAH shivAm | sarvakAmapradAM mAyAmAdyAM shaktiM parAtmanaH || 7|| vyAsa uvAcha | ityuktA hariNA devA brahmAdyA bhuvaneshvarIm | sasmarurmanasA devIM yogamAyAM sanAtanIm || 8|| smR^itamAtrA tadA devI pratyakShaM darshanaM dadau | pAshA~NkushavarAbhItidharA devI japAruNA | dR^iShTvA pramuditA devAstuShTuvustAM sudarshanAm || 9|| devA UchuH | UrNanAbhAdyathA tanturvisphuli~NgA vibhAvasoH | tathA jagadyadetasyA nirgataM tAM natA vayam || 10|| yanmAyAshaktisa~NkL^iptaM jagatsarvaM charAcharam | tAM chitaM bhuvanAdhIshAM smarAmaH karuNArNavAm || 11|| yadaj~nAnAdbhavotpattiryajj~nAnAdbhavanAshanam | saMvidrUpAM cha tAM devIM smarAmaH sA prachodayAt || 12|| mahAlakShyai cha vidmahe sarvashaktyai cha dhImahi | tanno devI prachodayAt || 13|| mAtarnatAH sma bhuvanArtihare prasIda shanto vidhehi kuru kAryamidaM dayArdre | bhAraM harasva vinihatya surArivargaM mahyA maheshvari satAM kuru shaM bhavAni || 14|| yadyambujAkShi dayase na surAnkadAchit kiM te kShamA raNamukhe.asisharaiH prahartum | etattvayaiva gaditaM nanu yakSharUpaM dhR^itvA tR^iNaM daha hutAsha padAbhilAShaiH || 15|| kaMsaH kujo.atha yavanendrasutashcha keshI bArhadratho bakabakIkharashAlvamukhyAH | ye.anye tathA nR^ipatayo bhuvi santi tAMstvaM hatvA harasva jagato bharamAshu mAtaH || 16|| ye viShNunA na nihatAH kila sha~NkareNa ye vA vigR^ihya jalajAkShi purandareNa | te te mukhaM sukhakaraM susamIkShamANAH sa~Nkhye sharairvinihatA nijalIlayA te || 17|| shaktiM vinA hariharapramukhAH surAshcha || naiveshvarA vichalituM tava devadevi | kiM dhAraNAvirahitaH prabhurapyananto dhartuM dharA~ncha rajanIshakalAvataMse || 18|| indra uvAcha | vAchA vinA vidhiralaM bhavatIha vishvaM kartuM hariH kimu ramArahito.atha pAtum | saMhartumIsha umayojjhita IshvaraH kiM te tAbhireva sahitAH prabhavaH prajeshAH || 19|| viShNuruvAcha | kartuM prabhurna druhiNo na kadAchanAhaM nApIshvarastava kalArahitastrilokyAH | kartuM prabhutvamanaghe.atra tathA vihartuM tvaM vai samastavibhaveshvari bhAsi nUnam || 20|| vyAsa uvAcha | evaM stutA tadA devI tAnAha vibudheshvarAn | kiM tatkAryaM vadantvadya karomi vigatajvarAH || 21|| asAdhyamapi loke.asmiMstatkaromi surepsitam | shaMsantu bhavatAM duHkhaM dharAyAshcha surottamAH || 22|| devA UchuH | vasudheyaM bharAkrAntA samprAptA vibudhAnprati | rudatI vepamAnA cha pIDitA duShTabhUbhujaiH || 23|| bhArApaharaNaM chAsyAH kartavyaM bhuvaneshvari | devAnAmIShmita kAryametadevAdhunA shive || 24|| ghAtitastu purA mAtastvayA mahiSharUpabhR^it | dAnavo.atibalAkrAntastatsahAyAshcha koTishaH || 25|| tathA shumbho nishumbhashcha raktabIjastathAparaH | chaNDamuNDau mahAvIryau tathaiva dhUmralochanaH || 26|| durmukho duHsahashchaiva karAlashchAti vIryavAn | anye cha bahavaH krUrAstvayaiva cha nipAtitAH || 27|| tathaiva cha surArIMshcha jahi sarvAnmahIshvarAn | (bhAraM hara dharAyAshcha durdharaM duShTabhUbhujAM .)|| vyAsa uvAcha | ityuktA sA tadA devI devAnAhAmbikA shivA || 28|| samprahasyAsitApA~NgI meghagambhIrayA girA | shrIdevyuvAcha | mayedaM chintitaM pUrvamaMshAvataraNaM surAH || 29|| bhArAvataraNaM chaiva yathA syAdduShTabhUbhujAm | mayA sarve nihantavyA daityeshA ye mahIbhujaH || 30|| mAgadhAdyA mahAbhAgAH svashaktyA mandatejasaH | bhavadbhirapi svairaMshairavatIrya dharAtale || 31|| machChaktiyuktaiH kartavyaM bhArAvataraNaM surAH | kashyapo bhAryayA sArdhaM divijAnAM prajApatiH || 32|| yAdavAnAM kule pUrvaM bhavitA.a.anakadundubhiH | tathaiva bhR^igushApAdvai bhagavAnviShNuravyayaH || 33|| aMshena bhavitA tatra vasudevasuto hariH | tadAhaM prabhaviShyAmi yashodAyAM cha gokule || 34|| kAryaM sarvaM kariShyAmi surANAM surasattamAH | kArAgAre gataM viShNuM prApayiShyAmi gokule || 35|| sheShaM cha devakIgarbhAtprApayiShyAmi rohiNIm | machChaktyopachitau tau cha kartArau duShTasa~NkShayam || 36|| duShTAnAM bhUbhujAM kAmaM dvAparAnte sunishchitam | indrAMsho.apyarjunaH sAkShAtkariShyati balakShayam || 37|| dharmAMsho.api mahArAjo bhaviShyati yudhiShThiraH | vAyvaMsho bhImasenashchAshvinyaMshau cha yamAvapi || 38|| vasoraMsho.atha gA~NgeyaH kariShyati balakShayam | vrajantu cha bhavanto.adya dharA bhavatu susthirA || 39|| bhArAvataraNaM nUnaM kariShyAmi surottamAH | kR^itvA nimittamAtrAMstAnsvashaktyAhaM na saMshayaH || 40|| kurukShetre kariShyAmi kShattriyANAM cha sa~NkShayam | asUyerShyA matistR^iShNA mamatAbhimatA spR^ihA || 41|| jigIShA madano moho doShairnakShyanti yAdavAH | brAhmaNasya cha shApena vaMshanAsho bhaviShyati || 42|| bhagavAnapi shApena tyakShyatyetatkalevaram | bhavanto.api nijA~Ngaishcha sahAyAH shAr~NgadhanvanaH || 43|| prabhavantu sanArIkA mathurAyAM cha gokule | vyAsa uvAcha | ityuktvAntardadhe devI yogamAyA parAtmanaH || 44|| sadharA vai surAH sarve jagmuH svAnyAlayAni cha | dharApi susthirA jAtA tasyA vAkyena toShitA || 45|| oShadhIvIrudhopetA babhUva janamejaya | prajAshcha sukhino jAtA dvijAshchApurmahodayam | santuShTA munayaH sarve babhUburdharmatatparAH || 46|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe devAn prati devIvAkyavarNanaM nAmakonaviMsho.adhyAyaH || 4\.19|| \section{4\.20 viMsho.adhyAyaH | kR^iShNAvatArakathopakramavarNanam |} vyAsa uvAcha | shR^iNa bhArata vakShyAmi bhArAvataraNaM tathA | kurukShetre prabhAse cha kShapitaM yogamAyayA || 1|| yaduvaMshe samutpattirviShNoramitatejasaH | bhR^igushApapratApena mahAmAyAbalena cha || 2|| kShitibhArasamuttAranimittamiti me matiH | mAyayA vihito yogo viShNorjanma dharAtale || 3|| kiM chitraM nR^ipa devI sA brahmaviShNusurAnapi | nartayatyanishaM mAyA triguNAnaparAnkimu || 4|| garbhavAsodbhavaM duHkhaM viNmUtrasnAyusaMyutam | viShNorApAditaM samyagyayA vigatalIlayA || 5|| purA rAmAvatAre.api nirjarA vAnarAH kR^itAH | viditaM te yathA viShNurduHkhapAshena mohitaH || 6|| ahaM mameti pAshena sudR^iDhena narAdhipa | yogino muktasa~NgAshcha bhuktikAmA mumukShavaH || 7|| tAmeva samupAsante devIM vishveshvarIM shivAm | yadbhaktileshaleshAMshaleshaleshalavAMshakam || 8|| labdhvA mukto bhavejjantustAM na seveta ko janaH | bhuvaneshItyeva vaktre dadAti bhuvanatrayam || 9|| mAM pAhItyasya vachaso deyAbhAvAdR^iNAnvitA | vidyAvidyeti tasyA dve rUpe jAnIhi pArthiva || 10|| vidyayA muchyate janturbadhyate.avidyayA punaH | brahmA viShNushcha rudrashcha sarve tasyA vashAnugAH || 11|| avatArAH sarva eva yantritA iva dAmabhiH | kadAchichcha sukhaM bhu~Nkte vaikuNThe kShIrasAgare || 12|| kadAchitkurute yuddhaM dAnavairbalavattaraiH | hariH kadAchidyaj~nAnvai vitatAnprakaroti cha || 13|| kadAchichcha tapastIvraM tIrthe charati suvrata | kadAchichChayane shete yoganidrAmupAshritaH || 14|| na svatantraH kadAchichcha bhagavAnmadhusUdanaH | tathA brahmA tathA rudrastathendro varuNo yamaH || 15|| kubero.agnI ravIndU cha tathAnye surasattamAH | munayaH sanakAdyAshcha vasiShThAdyAstathApare || 16|| sarve.ambAvashagA nityaM pA~nchAlIva narasya cha | nasi protA yathA gAvo vicharanti vashAnugAH || 17|| tathaiva devatAH sarvAH kAlapAshaniyantritAH | harShashokAdayo bhAvA nidrAtandrAlasAdayaH || 18|| sarveShAM sarvadA rAjandehinAM dehasaMshritAH | amarA nirjarAH proktA devAshcha granthakArakaiH || 19|| abhidhAnatashchArthato na te nUnaM tAdR^ishAH kvachit | utpattisthitinAshAkhyA bhAvA yeShAM nirantaram || 20|| amarAste kathaM vAchyA nirjarAshcha kathaM punaH | kathaM duHkhAbhibhUtA vA jAyante vibudhottamAH || 21|| kathaM devAshcha vaktavyA vyasane krIDanaM katham | kShaNAdutpattinAshashcha dR^ishyate.asminna saMshayaH || 22|| jalajAnAM cha kITAnAM mashakAnAM tathA punaH | upamA na kathaM chaiShAmAyuSho.ante marAH smR^itAH || 23|| tato varShAyuShashchApi shatavarShAyuShastathA | manuShyA hyamarA devAstasmAd brahmAparaH smR^itaH || 24|| rudrastathA tathA viShNuH kramashashcha bhavanti hi | nashyanti kramashashchaiva vardhanti chottarottaram || 25|| nUnaM dehavato nAsho mR^itasyotpattireva cha | chakravad bhramaNaM rAjan sarveShAM nAtra saMshayaH || 26|| mohajAlAvR^ito janturmuchyate na kadAchana | mAyAyAM vidyamAnAyAM mohajAlaM na nashyati || 27|| utpitsukAla utpattiH sarveShAM nR^ipa jAyate | tathaiva nAshaH kalpAnte brahmAdInAM yathAkramam || 28|| nimittaM yastu yannAshe sa ghAtayati taM nR^ipa | nAnyathA tadbhavennUnaM vidhinA nirmitaM tu yat || 29|| janmamR^ityujarAvyAdhiduHkhaM vA sukhameva vA | tattathaiva bhavetkAmaM nAnyatheha vinirNayaH || 30|| sarveShAM sukhadau devau pratyakShau shashibhAskarau | na nashyati tayoH pIDA kyachittadvairisambhavA || 31|| bhAskarasya suto mandaH kShayI chandraH kala~NkavAn | pashya rAjan vidheH sUtraM durvAraM mahatAmapi || 32|| vedakartA jagatsraShTA buddhidastu chaturmukhaH | so.api viklavatAM prApto dR^iShTvA putrIM sarasvatIm || 33|| shivasyApi mR^itA bhAryA satI dagdhvA kalevaram | so.abhavadduHkhasantaptaH kAmArtashcha janArtihA || 34|| kAmAgnidagdhadehastu kAlindyAM patitaH shivaH | sApi shyAmajalA jAtA tannidAghavashAnnR^ipa || 35|| kAmArto ramamANastu nagnaH so.api bhR^igorvanam | gataH prApto.atha bhR^iguNA shaptaH kAmAturo bhR^isham || 36|| patatvadyaiva te li~NgaM nirlajjeti bhR^ishaM kila | papau chAmR^itavApI~ncha dAnavairnirmitAM mude || 37|| indro.api cha vR^iSho bhUtvA vAhanatvaM gataH kShitau | Adyasya sarvalokasya viShNoreva vivekinaH || 38|| sarvaj~natvaM gataM kutra prabhushaktiH kuto gatA | yaddhemamR^igavij~nAnaM na j~nAtaM hariNA kila || 39|| rAjan mAyAbalaM pashya rAmo hi kAmamohitaH | rAmo virahasantapto ruroda bhR^ishamAturaH || 40|| yo.apR^ichChatpAdapAnmUDhaH kva gatA janakAtmajA | bhakShitA vA hR^itA kena rudannuchchataraM tataH || 41|| lakShmaNAhaM mariShyAmi kAntAvirahaduHkhitaH | tvaM chApi mama duHkhena mariShyasi vane.anuja || 42|| AvayormaraNaM j~nAtvA mAtA mama mariShyati | shatrughno.apyatiduHkhArtaH kathaM jIvitumarhati || 43|| sumitrA jIvitaM jahyAtputravyasanakarshitA | pUrNakAmAtha kaikeyI bhavetputrasamanvitA || 44|| hA sIte kva gatAsi tvaM mAM vihAya smarAturA | ehyehi mR^igashAvAkShi mAM jIvaya kR^ishodari || 45|| kiM karomi kva gachChAmi tvadadhIna~ncha jIvitam | samAshvAsaya dInaM mAM priyaM janakanandini || 46|| evaM vilapatA tena rAmeNAmitatejasA | vane vane cha bhramatA nekShitA janakAtmajA || 47|| sharaNyaH sarvalokAnAM rAmaH kamalalochanaH | sharaNaM vAnarANAM sa gato mAyAvimohitaH || 48|| sahAyAnvAnarAnkR^itvA babandha varuNAlayam | jaghAna rAvaNaM vIraM kumbhakarNaM mahodaram || 49|| AnIya cha tataH sItAM rAmo divyamakArayat | sarvaj~no.api hR^itAM matvA rAvaNena durAtmanA || 50|| kiM bravImi mahArAja yogamAyAbalaM mahat | yayA vishvamidaM sarvaM bhrAmitaM bhramate kila || 51|| evaM nAnAvatAre.atra viShNuH shApavashaM gataH | karoti vividhAshcheShTA daivAdhInaH sadaiva hi || 52|| tavAhaM kathayiShyAmi kR^iShNasyApi vicheShTitam | prabhavaM mAnuShe loke devakAryArthasiddhaye || 53|| kAlindIpuline ramye hyAsInmadhuvanaM purA | lavaNo madhuputrastu tatrAsIddAnavo balI || 54|| dvijAnAM duHkhadaH pApo varadAnena garvitaH | nihato.asau mahAbhAga lakShmaNasyAnujena vai || 55|| shatrughnenAtha sa~NgrAme taM nihatya madotkaTam | vAsitA mathurA nAma purI paramashobhanA || 56|| sa tatra puShkarAkShau dvau putrau shatruniShUdanaH | niveshya rAjye matimAnkAle prApte divaM gataH || 57|| sUryavaMshakShaye tAM tu yAdavAH pratipedire | mathurAM muktidA rAjan yayAtitanayaH purA || 58|| shNsenAbhidhaH shdvastatrAbhUnmedinIpatiH | mAthurAchChUrasenAMshcha bubhuje viShayAnnR^ipa || 59|| tatrotpannaH kashyapAMshaH shApAchcha varuNasya vai | vasudevo.ativikhyAtaH shUrasenasutastadA || 60|| vaishyavR^ittirataH so.abhUnmR^ite pitari mAdhavaH | ugraseno babhUvAtha kaMsastasyAtmajo mahAn || 61|| aditirdevakI jAtA devakasya sutA tadA | shApAdvai varuNasyAtha kashyapAnugatA kila || 62|| dattA sA vasudevAya devakena mahAtmanA | vivAhe rachite tatra vAgabhUd gagane tadA || 63|| kaMsa kaMsa mahAbhAga devakIgarbhasambhavaH | aShTamastu sutaH shrImAMstava hantA bhaviShyati || 64|| tachChrutvA vachanaM kaMso vismito.abhUnmahAbalaH | devavAchaM tu tAM matvA satyAM chintAmavApa saH || 65|| kiM karomIti sa~nchintya vimarshamakarottadA | nihatyainAM na me mR^ityurbhavedadyaiva satvaram || 66|| upAyo nAnyathA chAsminkArye mR^ityubhayAvahe | iyaM pitR^iShvasA pUjyA kathaM hanmItyachintayat || 67|| punarvichArayAmAsa maraNaM me.astyaho svasA | pApenApi prakartavyA deharakShA vipashchitA || 68|| prAyashchittena pApasya shuddhirbhavati sarvadA | prANarakShA prakartavyA budhairapyenasA tathA || 69|| vichintya manasA kaMsaH khaDgamAdAya satvaraH | jagrAha tAM varArohAM kesheShvAkR^iShya pApakR^it || 70|| koshAtkhaDgamupAkR^iShya hantukAmo durAshayaH | pashyatAM sarvalokAnAM navoDhAM tAM chakarSha ha || 71|| hanyamAnA~ncha tAM dR^iShTvA hAhAkAro mahAnabhUt | vasudevAnugA vIrA yuddhAyodyatakArmukAH || 72|| mu~ncha mu~ncheti prochustaM te tadAdbhutasAhasAH | kR^ipayA mochayAmAsurdevakIM devamAtaram || 73|| tadyuddhamabhavad ghoraM vIrANA~ncha parasparam | vasudevasahAyAnAM kaMsena cha mahAtmanA || 74|| vartamAne tathA yuddhe dAruNe lomaharShaNe | kaMsaM nivArayAmAsurvR^iddhA ye yadusattamAH || 75|| pitR^iShvaseyaM te vIra pUjanIyA cha bAlishA | na hantavyA tvayA vIra vivAhotsavasa~Ngame || 76|| strIhatyA duHsahA vIra kIrtighnI pApakR^ittamA | bhUtabhAShitamAtreNa na kartavyA vijAnatA || 77|| antarhitena kenApi shatruNA tava chAsya vA | uditeti kuto na syAdvAganarthakarI vibho || 78|| yashasaste vighAtAya vasudevagR^ihasya cha | ariNA rachitA vANI guNamAyAvidA nR^ipa || 79|| bibheShi vIrastvaM bhUtvA bhUtabhAShitabhAShayA | yashomUlavighAtArthamupAyastvariNA kR^itaH || 80|| pitR^iShvasA na hantavyA vivAhasamaye punaH | bhavitavyaM mahArAja bhavechcha kathamanyathA || 81|| evaM tairbodhyamAno.asau nivR^itto nAbhavadyadA | tadA taM vasudevo.api nItij~naH pratyabhAShata || 82|| kaMsa satyaM bravImyadya satyAdhAraM jagattrayam | dAsyAmi devakIputrAnutpannAMstava sarvashaH || 83|| jAtaM jAtaM sutaM tubhyaM na dAsyAmi yadi prabho | kumbhIpAke tadA ghore patantu mama pUrvajAH || 84|| shrutvAtha vachanaM satyaM pauravA ye puraHsthitAH | Uchuste tvaritAH kaMsaM sAdhu sAdhu punaH punaH || 85|| na mithyA bhAShate kvApi vasudevo mahAmanAH | keshaM mu~ncha mahAbhAga strIhatyA pAtakaM tathA || 86|| vyAsa uvAcha | evaM prabodhitaH kaMso yaduvR^iddhairmahAtmabhiH | krodhaM tyaktvA sthitastatra satyavAkyAnumoditaH || 87|| tato dundubhayo nedurvAditrANi cha sasvanuH | jayashabdastu sarveShAmutpannastatra saMsadi || 88|| prasAdya kaMsaM pratimochya devakIM mahAyashAH shUrasutastadAnIm | jagAma gehaM svajanAnuvR^itto navoDhayA vItabhayastarasvI || 89|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe kR^iShNAvatArakathopakramavarNanaM nAma viMsho.adhyAyaH || 4\.20|| \section{4\.21 ekaviMsho.adhyAyaH | kaMsena devakIprathamaputravadhavarNanam |} vyAsa uvAcha | atha kAle tu samprApte devakI devarUpiNI | garbhaM dadhAra vidhivadvasudevena sa~NgatA || 1|| pUrNe.atha dashame mAse suShuve sutamuttamam | rUpAvayavasampannaM devakI prathamaM yadA || 2|| tadA.a.aha vasudevastAM satyavAkyAnumoditaH | bhAvitvAchcha mahAbhAgo devakIM devamAtaram || 3|| varoru samayaM me tvaM jAnAsi svasutArpaNe | mochitA tvaM mahAbhAge shapathena mayA tadA || 4|| imaM putraM sukeshAnte dAsyAmi bhrAtR^isUnave | (khale kaMse vinAshArthaM daive kiM vA kariShyasi .)|| vichitrakarmaNAM pAko durj~neyo hyakR^itAtmabhiH || 5|| sarveShAM kila jIvAnAM kAlapAshAnuvartinAm | bhoktavyaM svakR^itaM karma shubha vA yadi vAshubham || 6|| prArabdhaM sarvathaivAtra jIvasya vidhinirmitam | devakyuvAcha | svAmin pUrvaM kR^itaM karma bhoktavyaM sarvathA nR^ibhiH || 7|| tIrthaistapobhirdAnairvA kiM na yAti kShayaM hi tat | likhito dharmashAstreShu prAyashchittavidhirnR^ipa || 8|| pUrvArjitAnAM pApAnAM vinAshAya mahAtmabhiH | brahmahA hemahArI cha surApo gurutalpagaH || 9|| dvAdashAbdavrate chIrNe shuddhiM yAti yatastataH | manvAdibhiryathoddiShTaM prAyashchittaM vidhAnataH || 10|| tathA kR^itvA naraH pApAnmuchyate vA na vAnagha | vigItavachanAste kiM munayastattvadarshinaH || 11|| yAj~navalkyAdayaH sarve dharmashAstrapravartakAH | bhavitavyaM bhavatyeva yadyevaM nishchayaH prabho || 12|| AyurvedaH sa mithyaiva mantravAdAstathAkhilAH | udyamastu vR^ithA sarvamevaM cheddaivanirmitam || 13|| bhavitavyaM bhavatyeva pravR^ittistu nirarthikA | agniShTomAdikaM vyarthaM niyataM svargasAdhanam || 14|| yadA tadA pramANaM hi vR^ithaiva paribhAShitam | vitathe tatpramANe tu dharmochChedaH kuto na hi || 15|| udyame cha kR^ite siddhiH pratyakSheNaiva sAdhyate | tasmAdatra prakartavyaH prapa~nchashchittakalpitaH || 16|| yathAyaM bAlakaH kShemaM prApnoti mama putrakaH | mithyA yadi prakartavyaM vachanaM shubhamichChatA || 17|| na tatra dUShaNaM ki~nchitpavadanti manIShiNaH | vasudeva uvAcha | nishAmaya mahAbhAge satyametad bravImi te || 18|| udyamaH khalu kartavyaH phalaM daivavashAnugam | trividhAnIha karmANi saMsAre.atra purAvidaH || 19|| pravadantIha jIvAnAM purANeShvAgameShu cha | sa~nchitAni cha jIrNAni prArabdhAni sumadhyame || 20|| vartamAnAni vAmoru vividhAnIha dehinAm | shubhAshubhAni karmANi bIjabhUtAni yAni cha || 21|| bahujanmasamutthAni kAle tiShThanti sarvathA | pUrvadehaM parityajya jIvaH karmavashAnugaH || 22|| svargaM vA narakaM vApi prApnoti svakR^itena vai | divyaM deha~ncha samprApya yAtanAdehamarthajam || 23|| bhunakti vividhAn bhogAnsvarge vA narake.athavA | bhogAnte cha yadotpatteH samayastasya jAyate || 24|| li~Ngadehena sahitaM jAyate jIvasa.nj~nitam | tadaiva sa~nchitebhyashcha karmabhyaH karmabhiH punaH || 25|| yojayatyeva taM kAlaM karmANi prAkkR^itAni cha | dehenAnena bhAvyAni shubhAni chAshubhAni cha || 26|| prArabdhAni cha jIvena bhoktavyAni sulochane | prAyashchittena nashyanti vartamAnAni bhAmini || 27|| sa~nchitAni tathaivAshu yathArthaM vihitena cha | prArabdhakarmaNAM bhogAtsa~NkShayo nAnyathA bhavet || 28|| tenAyaM te kumAro vai deyaH kaMsAya sarvathA | na mithyA vachanaM me.asti lokanindAbhidUShitam || 29|| anitye.asmiMstu saMsAre dharmasAre mahAtmanAm | daivAdhInaM hi sarveShAM maraNaM jananaM tathA || 30|| tasmAchChoko na kartavyo dehinA hi nirarthakaH | satyaM yasya gataM kAnte vR^ithA tasyaiva jIvitam || 31|| ihaloko gato yasmAtparalokaH kutastataH | ato dehi sutaM subhru kaMsAya pradadAmyaham || 32|| satyasaMstaraNAddevi shubhamagre bhaviShyati | kartavyaM sukR^itaM pumbhiH sukhe duHkhe sati priye || 33|| (satyasaMrakShaNAddevi shubhameva bhaviShyati)|| vyAsa uvAcha | ityuktavati kAnte sA devakI shokasaMyutA | dadau putraM prasUtaM cha vepamAnA manasvinI || 34|| vasudevo.api dharmAtmA AdAya svasutaM shishum | jagAma kaMsasadanaM mArge lokairabhiShTutaH || 35|| lokA UchuH | pashyantu vasudevaM bho lokA evaM manasvinam | svavAkyamanurudhyaiva bAlamAdAya yAtyasau || 36|| mR^ityave dAtukAmo.adya satyavAganasUyakaH | saphalaM jIvitaM chAsya dharmaM pashyantu chAdbhutam || 37|| yaH putraM yAti kaMsAya dAtuM kAlAtmane.api hi | vyAsa uvAcha | iti saMstUyamAnastu prAptaH kaMsAlayaM nR^ipa || 38|| dadAvasmai kumAraM taM jAtamAtramamAnuSham | kaMso.api vismayaM prApto dR^iShTvA dhairyaM mahAtmanaH || 39|| gR^ihItvA bAlakaM prAha smitapUrvamidaM vachaH | dhanyastvaM shUraputrAdya j~nAtaH putrasamarpaNAt || 40|| mama mR^ityurna chAyaM vai girA proktastu chAShTamaH | na hantavyo mayA kAmaM bAlo.ayaM yAtu te gaham || 41|| aShTamastu pradAtavyastvayA putro mahAmate | ityuktvA vasudevAya dadAvAshu khalaH shishum || 42|| gachChatvayaM gR^ihe bAlaH kShemaM vyAhR^itavAnnR^ipaH | tamAdAya tadA shaurirjagAma svagR^ihaM mudA || 43|| kaMso.api sachivAnAha vR^ithA kiM ghAtaye shishum | aShTamAddevakIputrAnmama mR^ityurudAhR^itaH || 44|| ataH kiM prathamaM bAlaM hatvA pApaM karomyaham | sAdhusAdhviti te.apyuktvA saMsthitA mantrisattamAH || 45|| visarjitAstu kaMsena jagmuste svagR^ihAnprati | gateShu teShu samprApto nArado munisattamaH || 46|| abhyutthAnArghyapAdyAdi chakArograsutastadA | paprachCha kushalaM rAjA tatrAgamanakAraNam || 47|| nAradastaM tadovAcha smitapUrvamidaM vachaH | kaMsa kaMsa mahAbhAga gato.ahaM hemaparvatam || 48|| tatra brahmAdayo devA mantraM chakruH samAhitAH | devakyAM vasudevasya bhAryAyAM surasattamaH || 49|| vadhArthaM tava viShNushcha janma chAtra kariShyati | tatkathaM na hataH putrastvayA nItiM vijAnatA || 50|| kaMsa uvAcha | aShTamaM cha haniShye.ahaM mR^ityuM me devabhAShitam | nArada uvAcha | na jAnAsi nR^ipashreShTha rAjanItiM shubhAshubhA . 51|| mAyAbalaM cha devAnAM na tvaM vetsi vadAmi kim | ripuralpo.api shUreNa nopekShyaH shubhamichChatA || 52|| sammelanakriyAyAM tu sarve te hyaShTamAH smR^itAH | mUrkhastvamarisantyAgaH kR^ito.ayaM jAnatA tvayA || 53|| ityuktvAshu gataH shrImAnnArado devadarshanaH | gate.atha nArade kaMsaH samAhUyAtha bAlakam | pAShANe pothayAmAsa sukhaM prApa cha mandadhIH || 54|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM kaMsena devakIprathamaputravadhavarNanaM nAmaikaviMsho.adhyAyaH || 4\.21|| \section{4\.22 dvAviMsho.adhyAyaH | devadAnavAnAmaMshAvataraNavarNanam |} janamejaya uvAcha | kiM kR^itaM pAtakaM tena bAlakena pitAmaha | yajjAtamAtro nihatastathA tena durAtmanA || 1|| nArado.api munishreShTho j~nAnavAndharmatatparaH | kathamevaMvidhaM pApaM kR^itavAnbrahmavittamaH || 2|| kartA kArayitA pApe tulyapApau smR^itau budhaiH | sa kathaM prerayAmAsa muniH kaMsaM khalaM tadA || 3|| saMshayo.ayaM mahAnme.atra brUhi sarvaM savistaram | yena karmavipAkena bAlako nidhanaM gataH || 4|| vyAsa uvAcha | nAradaH kautukaprekShI sarvadA kalahapriyaH | devakAryArthamAgatya sarvametachchakAra ha || 5|| na mithyAbhAShaNe buddhirmunestasya kadAchana | satyavaktA surANAM sa kartavye nirataH shuchiH || 6|| evaM ShaD bAlakAstena jAtA jAtA nipAtitAH | ShaD garbhAH shApayogena sambhUya maraNaM gatAH || 7|| shR^iNu rAjanpravakShyAmi teShAM shApasya kAraNam | svAyambhuve.antare putrA marIcheH ShaNmahAbalAH || 8|| UrNAyAM chaiva bhAryAyAmAsandharmavichakShaNAH | brahmANaM jahasurvIkShya sutAM yabhitumudyatam || 9|| shashApa tAMstadA brahmA daityayoniM vishantvadhaH | kAlanemisutA jAtAste ShaDgarbhA vishAmpate || 10|| avatAre pare te tu hiraNyakashipoH sutAH | jAtAste j~nAnasaMyuktAH pUrvashApabhayAnnR^ipa || 11|| tasmi~njanmani shAntAshcha tapashchakruH samAhitAH | teShAM prIto.abhavad brahmA ShaDgarbhANAM varAndadau || 12|| brahmovAcha | shaptA yUyaM mayA pUrvaM krodhayuktena putrakAH | tuShTo.asmi vo mahAbhAgA bruvantu vA~nChitaM varam || 13|| vyAsa uvAcha | te tu shrutvA vachastasya brahmaNaH prItamAnasAH | brahmANamabruvankAmaM sarve kAryArthatatparAH || 14|| garbhA UchuH | pitAmahAdya tuShTo.asi dehi no vA~nChitaM varam | avadhyA daivataiH sarvairmAnavaishcha mahoragaiH || 15|| gandharvasiddhapatibhirvadho mAbhUtpitAmaha | vyAsa uvAcha | tAnuvAcha tato brahmA sarvametadbhaviShyati || 16|| gachChantu vo mahAbhAgAH satyameva na saMshayaH | dattvA varaM gato brahmA muditAste tadAbhavan || 17|| hiraNyakashipuH kruddhastAnuvAcha kurUdvaha | yasmAdvihAya mAM putrAstoShito vai pitAmahaH || 18|| vareNa prArthito.atyarthaM balavanto yato.abhavan | yuShmAbhirhApitaH snehastato yuShmAMstyajAmyaham || 19|| yUyaM vrajantu pAtAle ShaDgarbhA vishrutA bhuvi | pAtAle nidrayAviShTAstiShThantu bahuvatsarAn || 20|| tatastu devakIgarbhe varShe varShe punaH punaH | pitA vaH kAlanemistu tatra kaMso bhaviShyati || 21|| sa eva jAtamAtrAnvo vadhiShyati sudAruNaH | vyAsa uvAcha | evaM shaptAMstadA tena garbhe jAtAnpunaH punaH || 22|| jaghAna devakIputrAnShaDgarbhA~nChApanoditaH | sheShAMshaH saptamastatra devakIgarbhasaMsthitaH || 23|| visraMsitashcha garbho.asau yogena yogamAyayA | nItashcha rohiNIgarbhe kR^itvA sa~NkarShaNaM balAt || 24|| patitaH pa~nchame mAsi lokakhyAtiM gatastadA | kaMso.api j~nAtavAMstatra devakIgarbhapAtanam || 25|| mudaM prApa sa duShTAtmA shrutvA vArtAM sukhAvahAm | aShTame devakIgarbhe bhagavAnsAtvatAM patiH || 26|| uvAsa devakAryArthaM bhArAvataraNAya cha | rAjovAcha | vasudevaH kashyapAMshaH sheShAMshashcha tadAbhavat || 27|| hareraMshastathA prokto bhavatA munisattama | anye cha yeM.ashA devAnAM tatra jAtAstu tAnvada || 28|| bhArAvavatAraNArthaM vai kShiteH prArthanayAnagha | vyAsa uvAcha | surANAmasurANAM cha ye yeM.ashA bhuvi vishrutAH || 29|| tAnahaM sampravakShyAmi sa~NkShepeNa shR^iNuShva tAn | vasudevaH kashyapAMsho devakI cha tathAditiH || 30|| baladevastvanantAMsho vartamAneShu teShu cha | yo.asau dharmasutaH shrImAnnArAyaNa iti shrutaH || 31|| tasyAMsho vAsudevastu vidyamAne munau tadA | narastasyAnujo yastu tasyAMsho.arjuna eva cha || 32|| yudhiShThirastu dharmAMsho vAyvaMsho bhIma ityuta | ashvinyaMshau tataH proktau mAdrIputrau mahAbalau || 33|| sUryAMshaH karNa AkhyAto dharmAsho viduraH smR^itaH | droNo bR^ihaspateraMshastatsatastu shivAMshajaH || 34|| samudraH shantanuH prokto ga~NgA bhAryA matA budhaiH | devakastu samAkhyAto gandharvapatirAgame || 35|| vasurbhIShmo virATastu marudgaNa iti smR^itaH | ariShTasya suto haMso dhR^itarAShTraH prakIrtitaH || 36|| marudgaNaH kR^ipaH proktaH kR^itavarmA tathAparaH | duryodhanaH kaleraMshaH shakuniM viddhi dvAparam || 37|| somaputraH suvarchAkhyaH somaprarurudAhR^itaH | pAvakAMsho dhR^iShTadyumnaH shikhaNDI rAkShasastathA || 38|| sanatkumArasyAMshastu pradyumnaH parikIrtitaH | drupado varuNasyAMsho draupadI cha ramAMshajA || 39|| draupadItanayAH pa~ncha vishvedevAMshajAH smR^itAH | kuntiH siddhirdhR^itirmAdrI matirgAndhArarAjajA || 40|| kR^iShNapatnyastathA sarvA devavArA~NganAH smR^itAH | rAjAnashcha tathA sarve asurAH shakranoditAH || 41|| hiraNyakashiporaMshaH shishupAla udAhR^itaH | viprachittirjarAsandhaH shalyaH prahlAda ityapi || 42|| kAlanemistathA kaMsaH keshI hayashirAstathA | ariShTo baliputrastu kakudmI gokule hataH || 43|| anuhlAdo dhR^iShTaketurbhagadatto.atha bAShkalaH | lambaH pralambaH sa~nchAtaH kharo.asau dhenuko.abhavat || 44|| vArAhashcha kishorashcha daityau paramadAruNau | mallau tAveva sa~njAtau khyAtau chANUramuShTikau || 45|| ditiputrastathAriShTo gajaH kuvalayAbhidhaH | baliputrI bakI khyAtA bakastadanujaH smR^itaH || 46|| yamo rudrastathA kAmaH krodhashchaiva chaturthakaH | teShAmaMshaistu sa~njAto droNaputro mahAbalaH || 47|| aMshAvataraNe pUrvaM daiteyA rAkShasAstathA | jAtAH sarve surAMshAste kShitibhArAvatAraNe || 48|| eteShAM kathitaM rAjannaMshAvataraNaM nR^ipa | surANAM chAsurANAM cha purANeShu prakIrtitam || 49|| yadA brahmAdayo devAH prArthanArthaM hariM gatAH | hariNA cha tadA dattau keshau khalu sitAsitau || 50|| shyAmavarNastataH kR^iShNaH shvetaH sa~NkarShaNastathA | bhArAvatAraNArthaM tau jAtau devAMshasambhavau || 51|| aMshAvataraNaM chaitachChR^iNoti bhaktibhAvataH | sarvapApavinirmukto modate svajanairvR^itaH || 52|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe devadAnavAnAmaMshAvataraNavarNanaM nAma dvAviMsho.adhyAyaH || 4\.22|| \section{4\.23 trayoviMsho.adhyAyaH | kaMsaM prati yogamAyAvAkyam |} vyAsa uvAcha | hateShu ShaTsu putreShu devakyA augraseninA | saptame patite garbhe vachanAnnAradasya cha || 1|| aShTamasya cha garbhasya rakShaNArthamatandritaH | prayatnamakarodrAjA maraNaM svaM vichintayan || 2|| samaye devakIgarbhe praveshamakaroddhariH | aMshena vasudeve tu samAgatya yathAkramam || 3|| tadeyaM yogamAyA cha yashodAyAM yathechChayA | praveshamakaroddevI devakAryArthasiddhaye || 4|| rohiNyAstanayo rAmo gokule samajAyata | yataH kaMsabhayodvignA saMsthitA sA cha kAminI || 5|| kArAgAre tataH kaMso devakIM devasaMstutAm | sthApayAmAsa rakShArthaM sevakAnsamakalpayat || 6|| vasudevastu kAminyAH prematantuniyantritaH | putrotpattiM cha sa~nchintya praviShTaH saha bhAryayA || 7|| devakIgarbhago viShNurdevakAryArthasiddhaye | saMstuto.amarasa~Nghaishcha vyavardhata yathAkramam || 8|| sa~njAte dashame tatra mAse.atha shrAvaNe shubhe | prAjApatyarkShasaMyukte kR^iShNapakShe.aShTamIdine || 9|| kaMsastu dAnavAnsarvAnuvAcha bhayavihvalaH | rakShaNIyA bhavadbhishcha devakI garbhamandire || 10|| aShTamo devakIgarbhaH shatrurme prabhaviShyati | rakShaNIyaH prayatnena mR^ityurUpaH sa bAlakaH || 11|| hatvainaM bAlakaM daityAH sukhaM svapsyAmi mandire | nivR^ittivarjite duHkhe nAshite chAShTame sute || 12|| khaDgaprAsadharAH sarve tiShThantu dhR^itakArmukAH | nidrAtandrAvihInAshcha sarvatra nihitekShaNAH || 13|| vyAsa uvAcha | ityAdishyAsuragaNAn kR^isho.atibhayavihvalaH | mandiraM svaM jagAmAshu na lebhe dAnavaH sukham || 14|| nishIthe devakI tatra vasudevamuvAcha ha | kiM karomi mahArAja prasavAvasaro mama || 15|| bahavo rakShapAlAshcha tiShThantyatra bhayAnakAH | nandapatnyA mayA sArdhaM kR^ito.asti samayaH purA || 16|| preShitavyastvayA putro mandire mama mAnini | pAlayiShyAmyahaM tatra tavAtimanasA kila || 17|| apatyaM te pradAsyAmi kaMsasya pratyayAya vai | kiM kartavyaM prabho chAtra viShame samupasthite || 18|| vyatyayaH santateH shaure kathaM kartuM kShamo bhaveH | dUre tiShThasva kAntAdya lajjA me.atiduratyayA || 19|| parAvR^itya mukhaM svAminnanyathA kiM karomyaham | ityuktvA taM mahAbhAgaM devakI devasammatam || 20|| bAlakaM suShuve tatra nishIthe paramAdbhutam | taM dR^iShTvA vismayaM prApa devakI bAlakaM shubham || 21|| patiM prAha mahAbhAgA harShotkullakalevarA | pashya putramukhaM kAnta durlabhaM hi tava prabho || 22|| adyainaM kAlarUpo.asau ghAtayiShyati bhrAtR^ijaH | vasudevastathetyuktvA tamAdAya kare sutam || 23|| apashyachchAnanaM tasya sutasyAdbhutakarmaNaH | vIkShya putramukhaM shaurishchintAviShTo babhUva ha || 24|| kiM karomi kathaM na syAdduHkhamasya kR^ite mama | evaM chintAture tasminvAguvAchAsharIriNI || 25|| vasudevaM samAbhAShya gagane vishadAkSharA | vasudeva gR^ihItvainaM gokulaM naya satvaraH || 26|| rakShapAlAstathA sarve mayA nidrAvimohitAH | vivR^itAni kR^itAnyaShTa kapATAni cha shR^i~NkhalAH || 27|| muktvainaM nandagehe tvaM yogamAyAM samAnaya | shrutvaivaM vasudevastu tasminkArAgR^ihe gataH || 28|| vivR^itaM dvAramAlokya babhUva tarasA nR^ipa | tamAdAya yayAvAshu dvArapAlairalakShitaH || 29|| kAlindItaTamAsAdya pUraM dR^iShTvA sunishchitam | tadaiva kaTidaghnI sA babhUvAshu saridvarA || 30|| yogamAyAprabhAveNa tatArAnakadundubhiH | gatvA tu gokulaM shaurirnishIthe nirjane pathi || 31|| nandadvAre sthitaH pashyanvibhUtiM pashusa.nj~nitAm | tadaiva tatra sa~njAtA yashodA garbhasambhavA || 32|| yogamAyAMshajA devI triguNA divyarUpiNI | jAtAM tAM bAlikAM divyAM gR^ihItvA karapa~Nkaje || 33|| tatrAgatya dadau devI sairandhrIrUpadhAriNI | vasudevaH sutaM dattvA sairandhrIkarapa~Nkaje || 34|| tAmAdAya yayau shIghraM bAlikAM muditAshayaH | kArAgAre tato gatvA devakyAH shayane sutAm || 35|| niHkShipya saMsthitaH pArshve chintAviShTo bhayAturaH | ruroda susvaraM kanyA tadaivAgatasa.nj~nakAH || 36|| uttasthuH sevakA rAj~naH shrutvA tadruditaM nishi | tamUchurbhUpatiM gatvA tvaritAste.ativihvalAH || 37|| devakyAshcha suto jAtaH shIghramehi mahAmate | tadAkarNya vachasteShAM shIghraM bhojapatiryayau || 38|| prAvR^itaM dvAramAlokya vasudevamathAhvayat | kaMsa uvAcha | sutamAnaya devakyA vasudeva mahAmate || 39|| mR^ityurme chAShTamo garbhastannihanmi ripuM harim | vyAsa uvAcha | shrutvA kaMsavachaH shaurirbhayatrastavilochanaH || 40|| tAmAdAya sutAM pANau dadau chAshu rudanniva | dR^iShTvAtha dArikAM rAjA vismayaM paramaM gataH || 41|| devavANI vR^ithA jAtA nAradasya cha bhAShitam | vasudevaH kathaM kuryAdanR^itaM sa~NkaTe sthitaH || 42|| rakShapAlAshcha me sarve sAvadhAnA na saMshayaH | kuto.atra kanyakA kAmaM kva gataH sa sutaH kila || 43|| sandeho.atra na kartavyaH kAlasya viShamA gatiH | iti sa~nchintya tAM bAlAM gR^ihItvA pAdayoH khalaH || 44|| pothayAmAsa pAShANe nirghR^iNaH kulapAMsanaH | sA karAnniHsR^itA bAlA yayAvAkAshamaNDalam || 45|| divyarUpA tadA bhUtvA tamuvAcha mR^idusvanA | kiM mayA hatayA pApa jAtaste balavAn ripuH || 46|| haniShyati durArAdhyaH sarvathA tvAM narAdhamam | ityuktvA sA gatA kanyA gaganaM kAmagA shivA || 47|| kaMsastu vismayAviShTo gato nijagR^ihaM tadA | AnAyya dAnavAnsarvAnidaM vachanamabravIt || 48|| bakadhenukavatsAdInkrodhAviShTo bhayAturaH | gachChantu dAnavAH sarve mama kAryArthasiddhaye || 49|| jAtamAtrAshcha hantavyA bAlakA yatra kutrachit | pUtanaiShA vrajatvadya bAlaghnI nandagokulam || 50|| jAtamAtrAnvinighnantI shishUMstatra mamAj~nayA | dhenuko vatsakaH keshI pralambo baka eva cha || 51|| sarve tiShThantu tatraiva mama kAryachikIrShayA | ityAj~nApyAsurAnkaMso yayau nijagR^ihaM khalaH || 52|| chintAviShTo.atidInAtmA chintayitvaiva taM punaH || 53|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe kaMsaM prati yogamAyAvAkyaM nAma trayoviMsho.adhyAyaH || 4\.23|| \section{4\.24 chaturviMsho.adhyAyaH | devyA kR^iShNashokAyanodanam |} vyAsa uvAcha | prAtarnandagR^ihe jAtaH putrajanmamahotsavaH | kiMvadantyatha kaMsena shrutA chAramukhAdapi || 1|| jAnAti vasudevasya dArAstatra vasanti hi | pashavo dAsavargashcha sarve te nandagokule || 2|| tena sha~NkAsamAviShTo gokulaM prati bhArata | nAradenApi tatsarvaM kathitaM kAraNaM purA || 3|| gokule ye cha nandAdyAstatpatnyashcha surAMshajAH | devakIvasudevAdyAH sarve te shatravaH kila || 4|| iti nAradavAkyena bodhito.asau kulAdhamaH | jAtaH kopamanA rAjan kaMsaH paramapApakR^it || 5|| pUtanA nihatA tatra kR^iShNenAmitatejasA | bako vatsAsurashchApi dhenukashcha mahAbalaH || 6|| pralambo nihatastena tathA govardhano dhR^itaH | shrutvaitatkarma kaMsastu mene maraNamAtmanaH || 7|| tathA vinihataH keshI j~nAtvA kaMso.atidurmanAH | dhanuryAgamiSheNAshu tAvAnetuM prachakrame || 8|| akrUraM preShayAmAsa krUraH pApamatistadA | AnetuM rAmakR^iShNau cha vadhAyAmitavikramau || 9|| rathamAropya gopAlau gokulAd gAndinIsutaH | Agato mathurAyAM tu kaMsAdeshe sthitaH kila || 10|| tAvAgatya tadA tatra dhanurbha~Nga~ncha chakratuH | hatvAtha rajakaM kAmaM gajaM chANUramuShTikam || 11|| shalaM cha toshalaM chaiva nijaghAna haristadA | jaghAna kaMsaM deveshaH kesheShvAkR^iShya lIlayA || 12|| pitarau mochayitvAtha gataduHkhau chakAra ha | ugrasenAya rAjyaM taddadAvariniShUdanaH || 13|| vasudevastayostatra mau~njIbandhanapUrvakam | kArayAmAsa vidhivad vratabandhaM mahAmanAH || 14|| upanItau tadA tau tu gatau sAndIpanAlayam | vidyAH sarvAH samabhyasya mathurAmAgatau punaH || 15|| jAtau dvAdashavarShIyau kR^itavidyau mahAbalau | mathurAyAM sthitau vIrau sutAvAnakadundubheH || 16|| mAgadhastu jarAsandho jAmAtR^ivadhaduHkhitaH | kR^itvA sainyasamAjaM sa mathurAmAgataH purIm || 17|| sa saptadashavAraM tu kR^iShNena kR^itabuddhinA | jitaH sa~NgrAmamAsAdya madhupuryAM nivAsinA || 18|| pashchAchcha preritastena sa kAlayavanAbhidhaH | sarvamlechChAdhipaH shUro yAdavAnAM bhaya~NkaraH || 19|| shrutvA yavanamAyAntaM kR^iShNaH sarvAn yadUttamAn | AnAyya cha tathA rAmamuvAcha madhusUdanaH || 20|| bhayaM no.atra samutpannaM jarAsandhAnmahAbalAt | kiM kartavyaM mahAbhAga yavanaH samupaiti vai || 21|| prANatrANaM prakartavyaM tyaktvA gehaM balaM dhanam | sukhena sthIyate yatra sa deshaH khalu paitR^ikaH || 22|| sadodvegakaraH kAmaM kiM kartavyaH kulochitaH | shailasAgarasAnnidhye sthAtavyaM sukhamichChatA || 23|| yatra vairibhayaM na syAtsthAtavyaM tatra paNDitaiH | sheShashayyAM samAshritya hariH svapiti sAgare || 24|| tathaiva cha bhayAdbhItaH kailAse tripurArdanaH | tasmAnnAtraiva sthAtavyamasmAbhiH shatrutApitaiH || 25|| dvAravatyAM gamiShyAmaH sahitAH sarva eva vai | kathitA garuDenAdya ramyA dvAravatI purI || 26|| raivatAchalasAnidhye sindhukUle manoharA | vyAsa uvAcha | tachChrutvA vachanaM tathyaM sarve yAdavapu~NgavAH || 27|| gamanAya matiM chakruH sakuTumbAH savAhanAH | shakaTAni tathoShTrAshcha vAmyashcha mahiShAstathA || 28|| dhanapUrNAni kR^itvA te niryayurnagarAdbahiH | rAmakR^iShNau puraskR^itya sarve te saparichChadAH || 29|| agre kR^itvA prajAH sarvAshcheluH sarve yadUttamAH | katichiddivasaiH prApuH purIM dvAravatIM kila || 30|| shilpibhiH kArayAmAsa jIrNoddhAraM hi mAdhavaH | saMsthApya yAdavAMstatra tAvetau balakeshavau || 31|| tarasA mathurAmetya saMsthitau nirjanAM purIm | tadA tatraiva samprApto balavAn yavanAdhipaH || 32|| j~nAtvainamAgataM kR^iShNo niryayau nagarAdbahiH | padAtiragre tasyAbhUdyavanasya janArdanaH || 33|| pItAmbaradharaH shrImAnprAhasanmadhusUdanaH | taM dR^iShTvA purato yAntaM kR^iShNaM kamalalochanam || 34|| yavano.api padAtiH sanpR^iShThato.anugataH khalaH | prasupto yatra rAjarShirmuchukundo mahAbalaH || 35|| prayayau bhagavAMstatra sakAlayavano hariH | tatraivAntardadhe viShNurmuchukundaM samIkShya cha || 36|| tatraiva yavanaH prAptaH suptabhUtamapashyata | matvA taM vAsudevaM sa pAdenAtADayannR^ipam || 37|| prabuddhaH krodharaktAkShastaM dadAha mahAbalaH | taM dagdhvA muchukundo.atha dadarsha kamalekShaNam || 38|| vAsudevaM sudeveshaM praNamya prasthito vanam | jagAma dvArakAM kR^iShNo baladevasamanvitaH || 39|| ugrasenaM nR^ipaM kR^itvA vijahAra yathAruchi | aharadrukmiNI kAmaM shishupAlasvayaMvarAt || 40|| rAkShasena vivAhena chakre dAravidhiM hariH | tato jAmbavatIM satyAM mitravindA~ncha bhAminIm || 41|| kAlindIM lakShaNAM bhadrAM tathA nAgnajitIM shubhAm | pR^ithakpR^ithaksamAnIyApyupayeme janArdanaH || 42|| aShTAveva mahIpAla patnyaH paramashobhanAH | prAsUta rukmiNI putraM pradyumnaM chArudarshanam || 43|| jAtakarmAdikaM tasya chakAra madhusUdanaH | hR^ito.asau sUtikAgehAchChambareNa balIyasA || 44|| nItashcha svapurIM bAlo mAyAvatyai samarpitaH | vAsudevo hR^itaM dR^iShTvA putraM shokasamanvitaH || 45|| jagAma sharaNaM devIM bhaktiyuktena chetasA | vR^itrAsurAdayo daityA lIlayaiva yayA hatAH || 46|| tato.asau yogamAyAyAshchakAra paramAM smR^itim | vachobhiH paramodArairakSharaiH stavanaiH shubhaiH || 47|| shrIkR^iShNa uvAcha | mAtarmayAtitapasA paritoShitA tvaM prAgjanmani prasumanAdibhirarchitAsi | dharmAtmajena badarIvanakhaNDamadhye kiM vismR^ito janani te tvayi bhaktibhAvaH || 48|| sUtIgR^ihAdapahR^itaH kimu bAlako me kenApi duShTamanasApyatha kautukAdvA | mAnApahArakaraNAya mamAdya nUnaM lajjA tavAmba khalu bhaktajanasya yuktA || 49|| durgo mahAnatitarAM nagarI suguptA tatrApi me.asti sadanaM kila madhyabhAge | antaHpure cha pihitaM nanu sUtigehaM bAlo hR^itaH khalu tathApi mamaiva doShAt || 50|| nAhaM gataH parapuraM na cha yAdavAshcha rakShAvatIva nagarI kila vIravaryaiH | mAyA tavaiva janani prakaTaprabhAvA me bAlakaH parihR^itaH kuhakena kena || 51|| no vedmyahaM janani te charitaM suguptaM ko veda mandamatiralpavideva dehI | kvAsau gato mama bhaTairna cha vIkShito vA hartAmbike javanikA tava kalpiteyam || 52|| chitraM na te.atra purato mama mAtR^igarbho nItastvayArdhasamaye kila mAyayAsau | yaM rohiNI haladharaM suShuve prasiddhaM dUre sthitA patiparA mithunaM vinApi || 53|| sR^iShTiM karoShi jagatAmanupAlanaM cha nAshaM tathaiva punarapyanishaM guNaistvam | ko veda te.amba charitaM duritAntakAri prAyeNa sarvamakhilaM vihitaM tvayaitat || 54|| utpAdya putrajananaprabhavaM pramodaM dattvA punarvirahajaM kila duHkhabhAram | tvaM krIDase sulalitaiH khalu tairvihArai\- rno chetkathaM mama sutAptiratirvR^ithA syAt || 55|| mAtAsya roditi bhR^ishaM kurarIva bAlA duHkhaM tanoti mama sannidhigA sadaiva | kaShTaM na vetsi lalite.apramitaprabhAve mAtastvameva sharaNaM bhavapIDitAnAm || 56|| sImA sukhasya sutajanma tadIyanAsho duHkhasya devi bhavane vibudhA vadanti | tatkiM karomi janani prathame pranaShTe putre mamAdya hR^idayaM sphuTatIva mAtaH || 57|| yaj~naM karomi tava tuShTikaraM vrataM vA daivaM cha pUjanamathAkhiladuHkhahA tvam | mAtaH suto.atra yadi jIvati darshayAshu tvaM vai kShamA sakalashokavinAshanAya || 58|| vyAsa uvAcha | evaM stutA tadA devI kR^iShNenAkliShTakarmaNA | pratyakShadarshanA bhUtvA tamuvAcha jagadgurum || 59|| shrIdevyuvAcha | shokaM mA kuru devesha shApo.ayaM te purAtanaH | tasya yogena putraste shambareNa hR^ito balAt || 60|| ataste ShoDashe varShe hatvA taM shambaraM balAt | AgamiShyati putraste matprasAdAnna saMshayaH || 61|| vyAsa uvAcha | ityuktvAntardadhe devI chaNDikA chaNDavikramA | bhagavAnapi putrasya shokaM tyaktvAbhavatsukhI || 62|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe devyA kR^iShNashokApanodanaM nAma chaturviMsho.adhyAyaH || 4\.24|| \section{4\.25 pa~nchaviMsho.adhyAyaH | parAshakteH sarvaj~natvakathanam |} rAjovAcha | sandeho me munishreShTha jAyate vachanAttava | vaiShNavAMshe bhagavati duHkhotpattiM vilokya cha || 1|| nArAyaNAMshasambhUto vAsudevaH pratApavAn | kathaM sa sUtikAgArAddhR^ito bAlo harerapi || 2|| suguptanagare ramye gupte.atha sUtikAgR^ihe | pravishya tena daityena gR^ihIto.asau kathaM shishuH || 3|| na j~nAto vAsudevena chitrametanmamAdbhutam | jAyate mahadAshcharyaM chitte satyavatIsuta || 4|| brUhi tatkAraNaM brahmanna j~nAtaM keshavena yat | haraNaM tatrasaMsthena shishorvA sUtikAgR^ihAt || 5|| vyAsa uvAcha | mAyA balavatI rAjannarANAM buddhimohinI | shAmbhavI vishrutA loke ko vA mohaM na gachChati || 6|| mAnuShaM janma samprApya guNAH sarve.api mAnuShAH | bhavanti dehajA kAmaM na devA nAsurAstadA || 7|| kShuttR^iNnidrA bhayaM tandrA vyAmohaH shokasaMshayaH | harShashchaivAbhimAnashcha jarAmaraNameva cha || 8|| aj~nAnaM glAniraprItirIrShyAsUyA madaH shramaH | ete dehabhavA bhAvAH prabhavanti narAdhipa || 9|| yathA hemamR^igaM rAmo na bubodha purogatam | jAnakyA haraNa~nchaiva jaTAyumaraNaM tathA || 10|| abhiShekadine rAmo vanavAsaM na veda cha | tathA na j~nAtavAn rAmaH svashokAnmaraNaM pituH || 11|| aj~navadvichachArAsau pashyamAno vane vane | jAnakIM na vivedAtha rAvaNena hR^itAM balAt || 12|| sahAyAn vAnarAnkR^itvA hatvA shakrasutaM balAt | sAgare setubandha~ncha kR^itvottIrya saritpatim || 13|| preShayAmAsa sarvAsu dikShu tAnkapiku~njarAn | sa~NgrAmaM kR^itavAnghoraM duHkhaM prApa raNAjire || 14|| bandhanaM nAgapAshena prApa rAmo mahAbalaH | garuDAnmokShaNaM pashchAdanvabhUdraghunandanaH || 15|| ahanadrAvaNaM sa~Nkhye kumbhakarNaM mahAbalam | meghanAdaM nikumbha~ncha kupito raghunandanaH || 16|| adUShyatva~ncha jAnakyA na viveda janArdanaH | divya~ncha kArayAmAsa jvalite.agnau praveshanam || 17|| lokApavAdAchcha paraM tatastatyAja tAM priyAm | adUShyAM dUShitAM matvA sItAM dasharathAtmajaH || 18|| na j~nAtau svasutau tena rAmeNa cha kushIlavau | muninA kathitau tau tu tasya putrau mahAbalau || 19|| pAtAlagamanaM chaiva jAnakyA j~nAtavAnna cha | rAghavaH kopasaMyukto bhrAtaraM hantumudyataH || 20|| kAlasyAgamana~nchaiva na viveda kharAntakaH | mAnuShaM dehamAshritya chakre mAnuShacheShTitam || 21|| tathaiva mAnuShAnbhAvAnnAtra kAryA vichAraNA | pUrvaM kaMsabhayAtprApto gokule yadunandanaH || 22|| jarAsandhabhayAtpashchAd dvAravatyAM gato hariH | adharmaM kR^itavAnkR^iShNo rukmiNyA haraNa~ncha yat || 23|| shishupAlavR^itAyAshcha jAnandharmaM sanAtanam | shushocha bAlakaM kR^iShNaH shambareNa hR^itaM balAt || 24|| mumoda jAnanputraM taM harShashokayutastataH | satyabhAmAj~nayA yattu yuyudhe svargataH kila || 25|| indreNa pAdapArthaM tu strIjitatvaM prakAshayan | jahAra kalpavR^ikShaM yaH parAbhUya shatakratum || 26|| mAninImAnarakShArthaM harishchitradharaH prabhuH | baddhvA vR^ikShe hariM satyA nAradAya dadau patim || 27|| dattvAtha kAnakaM kR^iShNaM mochayAmAsa bhAminI | dR^iShTvA putrAnpuruguNAnpradyumnapramukhAnatha || 28|| kR^iShNaM jAmbavatI dInA yayAche santatiM shubhAm | sa yayau parvataM kR^iShNastapasyAkR^itanishchayaH || 29|| upamanyurmuniryatra shivabhaktaH parantapaH | upamanyuM guru kR^itvA dIkShAM pAshupato hariH || 30|| jagrAha putrakAmastu muNDI daNDI babhUva ha | ugraM tatra tapastepe mAsamekaM phalAshanaH || 31|| jajApa shivamantraM tu shivadhyAnaparo hariH | dvitIye tu jalAhArastiShThannekapadA hariH || 32|| tR^itIye vAyubhakShastu pAdA~NguShThAgrasaMsthitaH | ShaShThe tu bhagavAn rudraH prasanno bhaktibhAvataH || 33|| darshana~ncha dadau tatra somaH somakalAdharaH | AjagAma vR^iShArUDhaH surairindrAdibhirbhUtaH || 34|| brahmaviShNuyutaH sAkShAdyakShagandharvasevitaH | sambodhayanvAsudevaM sha~NkarastamuvAcha ha || 35|| tuShTo.asmi kR^iShNa tapasA tavogreNa mahAmate | dadAmi vAchChitAnkAmAnbrUhi yAdavanandana || 36|| mayi dR^iShTe kAmapUre kAmasheSho na sambhavet | vyAsa uvAcha | taM dR^iShTvA sha~NkaraM tuShTaM bhagavAndevakIsutaH || 37|| papAta pAdayostasya daNDavatpremasaMyutaH | stutiM chakAra devesho meghagambhIrayA girA || 38|| sthitastu purataH shambhorvAsudevaH sanAtanaH | shrIkR^iShNa uvAcha | devadeva jagantAtha sarvabhUtArtinAshana || 39|| vishvayone surArighna namastrailokyakAraka | nIlakaNTha namastubhyaM shUline te namo namaH || 40|| shailajAvallabhAyAshcha yaj~naghnAya namo.astu te | dhanyo.ahaM kR^itakR^ityo.ahaM darshanAttava suvrata || 41|| janma me saphalaM jAtaM natvA te pAdapa~Nkajam | baddho.ahaM strImayaiH pAshaiH saMsAre.asmi~njagadguro || 42|| sharaNaM te.adya samprApto rakShaNArthaM trilochana | samprApya mAnuShaM janma khinno.ahaM duHkhanAshana || 43|| trAhi mAM sharaNaM prAptaM bhavabhItaM bhavAdhunA | garbhavAse mahadduHkhaM prAptaM madanadAhaka || 44|| janmataH kaMsabhayajamanubhUtaM cha gokule | jAto.ahaM nandagopAlo ballavAj~nAkarastathA || 45|| gorajaHkIrNakeshastu bhramanvR^indAvane ghane | mlechCharAjabhayatrasto gato dvAravatIM punaH || 46|| tyaktvA pitryaM shubhaM deshaM mAdhuraM durlabhaM vibho | yayAtishApabaddhena tasmai dattaM bhayAdvibho || 47|| rAjyaM supuShTamapi cha dharmarakShApareNa cha | ugrasenasya dAsatvaM kR^itaM vai sarvadA mayA || 48|| rAjAsau yAdavAnAM vai kR^ito naH pUrvajaiH kila | gArhasthyaM duHkhadaM shambho strIvashyaM dharmakhaNDanam || 49|| pAratantryaM sadA bandhamokShavArtAtra durlabhA | rukyiNyAstanayAndR^iShTvA bhAryA jAmbavatI mama || 50|| prerayAmAsa putrArthaM tapase madanAntaka | sakAmena mayA taptaM tapaH putrArthamadya vai || 51|| lajjA bhavati devesha prArthanAyAM jagadguro | kastvAmArAdhya deveshaM muktidaM bhaktavatsalam || 52|| prasannaM yAchate mUDhaH phalaM tuchChaM vinAshi yat | so.ayaM mAyAvimUDhAtmA yAche putrasukhaM vibho || 53|| kAminyA preritaH shambho muktidaM tvAM jagatpate | jAnAmi duHkhadaM shambho saMsAraM duHkhasAdhanam || 54|| anityaM nAshadharmANaM tathApi viratirna me | shApAnnArAyaNAMsho.ahaM jAto.asmi kShitimaNDale || 55|| bhoktuM bahutaraM duHkhaM mAyApAshena yantritaH | vyAsa uvAcha | ityuktavantaM govindaM pratyuvAcha maheshvaraH || 56|| bahavaste bhaviShyanti putrAH shatruniShUdana | strINAM ShoDashasAhasraM bhaviShyati shatArdhakam || 57|| tAsu putrA dasha dasha bhaviShyanti mahAbalAH | ityuktvopararAmAshu sha~NkaraH priyadarshanaH || 58|| uvAcha girijA devI praNataM madhusUdanam | kR^iShNa kR^iShNa mahAbAho saMsAre.asminnarAdhipa || 59|| gR^ihasthapravaro loke bhaviShyati bhavAniha | tato varShashatAnte tu dvijashApAjjanArdana || 60|| gAndhAryAshcha tathA shApAdbhavitA te kulakShayaH | parasparaM nihatyAjau putrAste shApamohitAH || 61|| gamiShyanti kShayaM sarve yAdavAshcha tathApare | sAnujastvaM tathA dehaM tyaktvA yAsyasi vai divam || 62|| shokastatra na kartavyo bhavitavyaM prati prabho | avashyambhAvibhAvAnAM pratIkAro na vidyate || 63|| tatra shoko na kartavyo nUnaM mama mataM sadA | aShTAvakrasya shApena bhAryAste madhusUdana || 64|| chaurebhyo grahaNaM kR^iShNa gamiShyanti mR^ite tvayi | vyAsa uvAcha | ityuktvAntardadhe shambhuH somaH sasuramaNDalaH || 65|| upamanyuM praNamyAtha kR^iShNo.api dvArakAM yayau | yasmAd brahmAdayo rAjan santi yadyapyadhIshvarAH || 66|| tathApi mAyAkallolayogasa~NkShubhitAntarAH | tadadhInAH sthitAH sarve kAShThaputtalikopamAH || 67|| yathA yathA pUrvabhavaM karma teShAM tathA tathA | prerayatyanishaM mAyA parabrahmasvarUpiNI || 68|| na vaiShamyaM na nairghR^iNyaM bhagavatyAM kadAchana | kevalaM jIvamokShArthaM yatate bhuvaneshvarI || 69|| yadi sA naiva sR^ijyeta jagadetachcharAcharam | tadA mAyAM vinA bhUtaM jaDaM syAdeva nityashaH || 70|| tasmAtkAruNyamAshritya jagajjIvAdikaM cha yat | karoti satataM devI prerayatyanishaM cha tat || 71|| tasmAd brahmAdimohe.asminkartavyaH saMshayo na hi | mAyAntaHpAtinaH sarve mAyAdhInAH surAsurAH || 72|| svatantrA saiva deveshI svechChAchAravihAriNI | tasmAtsarvAtmanA rAjan sevanIyA maheshvarI || 73|| nAtaH parataraM ki~nchidadhikaM bhuvanatraye | etaddhi janmasAphalyaM parAshakteH padasmR^itiH || 74|| mAbhUttatra kule janma yatra devI na daivatam | ahaM devI na chAnyo.asmi brahmaivAhaM na shokabhAk || 75|| ityabhedena tAM nityAM chintayejjagadambikAm | j~nAtvA gurumukhAdenAM vedAntashravaNAdibhiH || 76|| nityamekAgramanasA bhAvayedAtmarUpiNIm | mukto bhavati tenAshu nAnyathA karmakoTibhiH || 77|| shvetAshvatarAdayaH sarve R^iShayo nirmalAshayAH | AtmarUpAM hR^idA j~nAtvA vimuktA bhavabandhanAt || 78|| brahmaviShNvAdayastadvad gaurIlakShmyAdayastathA | tAmeva samupAsante sachchidAnandarUpiNIm || 79|| iti te kathitaM rAjan yadyatpuShTaM tvayAnagha | prapa~nchatApatrastena kiM bhUyaH shrotumichChasi || 80|| etatte kathitaM rAjanmayAkhyAnamanuttamam | sarvapApaharaM puNyaM purANaM paramAdbhutam || 81|| ya idaM shR^iNuyAnnityaM purANaM vedasammitam | sarvapApavinirmukto devIloke mahIyate || 82|| sUta uvAcha | etanmayA shrutaM vyAsAtkathyamAnaM savistaram | purANaM pa~nchamaM nUnaM shrImadbhAgavatAbhidham || 83|| iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe.aShTAdashasAhasryAM saMhitAyAM chaturthaskandhe parAshakteH sarvaj~natvakathanaM nAma pa~nchaviMsho.adhyAyaH || 4\.25|| || iti shrImaddevIbhAgavate mahApurANe chaturthaskandhaH samAptaH || ## Encoded and proofread by Vishwas Bhide \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}