% Text title : parAasharagItA % File name : parAsharagiitaa.itx % Category : gItA, giitaa % Location : doc\_giitaa % Transliterated by : Professor Tokunaga in Kyoto system(?) % Proofread by : Sunder Hattangadi % Latest update : June 2, 1998 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. parAsharagItA ..}## \itxtitle{.. parAsharagItA ..}##\endtitles ## adhyAya 279 y ataH paraM mahAbAho yachChreyastadvadasva me . na tR^ipyAmyamR^itasyeva vasasaste pitAmaha .. 1.. ki.n karma puruShaH kR^itvA shubhaM puruShasattama . shreyaH paramavApnoti pretya cheha cha tadvada .. 2.. bhIShmovAcha atra te vartayiShyAmi yathApUrvaM mahAyashaH . parAsharaM mahAtmAnaM paprachCha janako nR^ipaH .. 3.. ki.n shreyaH sarvabhUtAnAmasmi.Nlloke paratra cha . yadbhavetpratipattavya.n tadbhavAnprabravItu me .. 4.. tataH sa tapasA yuktaH sarvadharmAvidhAnavit . nR^ipAyAnugraha manA munirvAkyamathAbravIt .. 5.. dharma eva kR^itaH shreyAniha loke paratra cha . tasmAddhi paramaM nAsti yathA prAhurmanIShiNaH .. 6.. pratipadya naro dharma.n svargaloke mahIyate . dharmAtmakaH karma vidhirdehinAM nR^ipasattama . tasminnAshramiNaH santaH svakarmANIha kurvate .. 7.. chaturvidhA hi lokasya yAtrA tAta vidhIyate . martyA yatrAvatiShThante sA cha kAmAtpravartate .. 8.. sukR^itAsukR^ita.n karma niShevya vividhaiH kramaiH . dashArdha pravibhaktAnAM bhUtAnAM bahudhA gatiH .. 9.. sauvarNa.n rAjataM vApi yathA bhAndaM niShichyate . tathA niShichyate jantuH pUrvakarma vashAnugaH .. 10.. nAbIjAjjAyate ki.n chinnAkR^itvA sukhamedhate . sukR^itI vindati sukhaM prApya dehaxayaM naraH .. 11.. daiva.n tAta na pashyAmi nAsti daivasya sAdhanam . svabhAvato hi sa.nsiddhA devagandharvadAnavAH .. 12.. pretya jAtikR^ita.n karma na smaranti sadA janAH . te vai tasya phalaprAptau karma chApi chaturvidham .. 13.. lokayAtrAshrayashchaiva shabdo vedAshrayaH kR^itaH . shAntyarthaM manasastAta naitadvR^iddhAnushAsanam .. 14.. chaxuShA manasA vAchA karmaNA cha chaturvidham . kurute yAdR^isha.n karma tAdR^ishaM pratipadyate .. 15.. nirantara.n cha mishraM cha phalate karma pArthiva . kalyAna.n yadi vA pApaM na tu nAsho.asya vidyate .. 16.. kadA chitsukR^ita.n tAta kUtasthamiva tiShThati . majjamAnasya sa.nsAre yAvadduHkhAdvimuchyate .. 17.. tato duHkhaxaya.n kR^itvA sukR^itaM karma sevate . sukR^itaxayAdduShkR^ita.n cha tadviddhi manujAdhipa .. 18.. damaH xamA dhR^itistejaH santoShaH satyavAditA . hrIrahi.nsAvyasanitA dAxya.n cheti sukhAvahAH .. 19.. duShkR^ite sukR^ite vApi na janturayato bhavet . nityaM manaH samAdhAne prayateta vichaxaNaH .. 20.. nAyaM parasya sukR^ita.n duShkR^ita.n vApi sevate . karoti yAdR^isha.n karma tAdR^ishaM pratipadyate .. 21.. sukhaduHkhe samAdhAya pumAnanyena gachChati . anyenaiva janaH sarvaH sa~Ngato yashcha pArthiva .. 22.. pareShA.n yadasUyeta na tatkuryAtsvayaM naraH . yo hyasUyustathAyuktaH so.avahAsaM niyachChati .. 23.. bhIrU rAjanyo brAhmaNaH sarvabhaxo vaishyo.anIhAvAnhInavarNo.alasash cha . vidvAMshchAshIlo vR^ittahInaH kulInaH satyAdbhraShTo brAhmaNaH strI cha duShTA .. 24.. rAgI muktaH pachamAno.a.atmahetor mUrkho vaktA nR^ipa hIna.n cha rAstram . ete sarve shochyatA.n yAnti rAjan yashchAyuktaH snehahInaH prajAsu .. 25.. \medskip\hrule\medskip adhyAya 280 parAsharovAcha manoratharathaM prApya indriyArtha hayaM naraH . rashmibhirj~nAnasambhUtairyo gachChati sa buddhimAn .. 1.. sevAshritena manasA vR^itti hInasya shasyate . dvijAtihastAnnirvR^ittA na tu tulyAtparasparam .. 2.. Ayurnasulabha.n labdhvA nAvakarShedvishAM pate . utkarShArthaM prayatate naraH puNyena karmaNA .. 3.. varNebhyo.api paribhraShTaH sa vai saMmAnamarhati . na tu yaH satkriyAM prApya rAjasa.n karma sevate .. 4.. varNotkarShamavApnoti naraH puNyena karmaNA . durlabha.n tamalabdhA hi hanyAtpApena karmaNA .. 5.. aj~nAnAddhi kR^itaM pApa.n tapasaivAbhinirnudet . pApa.n hi karmaphalati pApameva svaya.n kR^itam . tasmAtpApaM na seveta karma duHkhaphalodayam .. 6.. pApAnubandha.n yatkarma yadyapi syAnmahAphalam . na tatseveta medhAvI shuchiH kusalila.n yathA .. 7.. ki.n kastamanupashyAmi phalaM pApasya karmaNaH . pratyApannasya hi sato nAtmA tAvadvirochate .. 8.. pratyApattishcha yasyeha bAlishasya na jAyate . tasyApi sumahA.nstApaH prasthitasyopajAyate .. 9.. virakta.n shodhyate vastraM na tu kR^iShNopasa.nhitam . prayatnena manuShyendra pApamevaM nibodha me .. 10.. svaya.n kR^itvA tu yaH pApa.n shubhamevAnutiShThati . prAyashchittaM naraH kartumubhaya.n so.ashnute pR^ithak .. 11.. ajAnAttu kR^itA.n hi.nsAmahi.nsA vyapakarShati . brAhmaNAH shAstranirdeshAdityAhurbrahmavAdinaH .. 12.. kathA kAmakR^ita.n chAsya vihi.nsaivApakarShati . ityAhurdharmashAstraj~nA brAhmaNA vedapAragAH .. 13.. aha.n tu tAvatpashyAmi karma yadvartate kR^itam . guNayuktaM prakAsha.n cha pApenAnupasa.nhitam .. 14.. yathA sUxmANi karmANi phalantIha yathAtatham . buddhiyuktAni tAnIha kR^itAni manasA saha .. 15.. bhavatyalpaphala.n karma sevitaM nityamulbanam . abuddhipUrva.n dharmaj~na kR^itamugreNa karmaNA .. 16.. kR^itAni yAni karmANi daivatairmunibhistathA . nAcharettAni dharmAtmA shrutvA chApi na kutsayet .. 17.. sa~ncintya manasA rAjanviditvA shaktimAtmanaH . karoti yaH shubha.n karma sa vai bhadrANi pashyati .. 18.. nave kapAle salila.n saMnyastaM hIyate yathA . navetare tathA bhAvaM prApnoti sukhabhAvitam .. 19.. satoye.anyattu yattoya.n tasminneva prasichyate . vR^iddhe vR^iddhimavApnoti salile salila.n yathA .. 20.. eva.n karmANi yAnIha buddhiyuktAni bhUpate . nasamAnIha hInAni tAni puNyatamAnyapi .. 21.. rAj~nA jetavyAH sAyudhAshchonnatAsh cha samyakkartavyaM pAlana.n cha prajAnAm . agnishcheyo bahubhishchApi yaj~nair ante madhye vA vanamAshritya stheyam .. 22.. damAnvitaH puruSho dharmashIlo bhUtAni chAtmAnamivAnupashyet . garIyasaH pUjayedAtmashaktyA satyena shIlena sukhaM narendra .. 23.. \medskip\hrule\medskip adhyAya 281 parAsharovAcha kaH kasya chopakurute kash cha kasmai prayachChati . prAnI karotyaya.n karma sarvamAtmArthamAtmanA .. 1.. gauraveNa parityaktaM niHsnehaM parivarjayet . sodaryaM bhrAtaramapi kimutAnyaM pR^ithagjanam .. 2.. vishiShTasya vishiShTAchcha tulyau dAnapratigrahau . tayoH puNyatara.n dAnaM taddvijasya prayachChataH .. 3.. nyAyAgata.n dhana.n varNairnyAyenaiva vivardhitam . sa.nraxya.n yatnamAsthAya dharmArthamiti nishchayaH .. 4.. na dharmArthI nR^isha.nsena karmaNA dhanamarjayet . shaktitaH sarvakAryANi kuryAnnarddhimanusmaret .. 5.. apo hi prayataH shItAstApitA jvalanena vA . shaktito.atithaye dattvA xudhArtAyAshnute phalam .. 6.. rantidevena lokeShTA siddhiH prAptA mahAtmanA . phalapatrairatho mUlairmunInarchitavAnasau .. 7.. taireva phalapatraishcha sa mAtharamatoShayat . tasmAllebhe para.n sthAnaM shaibyo.api pR^ithivIpatiH .. 8.. devatAtithibhR^ityebhyaH pitR^ibhyo.athAtmanastathA . R^iNavA~njAyate martyastasmAdanR^iNatA.n vrajet .. 9.. svAdhyAyena maharShibhyo devebhyo yaj~nakarmaNA . pitR^ibhyaH shrAddhadAnena nR^iNAm abhyarchanena cha .. 10.. vAchaH sheShAvahAryeNa pAlanenAtmano.api cha . yathAvaddhR^itya vargasya chikIrSheddharmamAditaH .. 11.. prayatnena cha sa.nsiddhA dhanairapi vivarjitAH . samyagghutvA hutavahaM munayaH siddhimAgatAH .. 12.. vishvAmitrasya putratvamR^ichIka tanayo.agamat . R^igbhiH stutvA mahAbhAgo devAnvai yaj~nabhAginaH .. 13.. gataH shukratvamushanA devadeva prasAdanAt . devI.n stutvA tu gagane modate tejasA vR^itaH .. 14.. asito devalashchaiva tathA nArada partavau . kaxIvA~njAmadagnyashcha rAmastAndyastathAMshumAn .. 15.. vasiShTho jamadagnishcha vishvAmitro.atrireva cha . bharadvAjo harishmashruH kundadhAraH shrutashravAH .. 16.. ete maharShayaH stutvA viShNumR^igbhiH samAhitAH . lebhire tapasA siddhiM prasAdAttasya dhImataH .. 17.. anarhAshchArhatAM prAptAH santaH stutvA tameva ha . na tu vR^iddhimihAnvichChetkarmakR^itvA jugupsitam .. 18.. ye.arthA dharmeNa te satyA ye.adharmeNa dhigastu tAn . dharma.n vai shAshvataM loke na jahyAddhanakA~NxayA .. 19.. AhitAgnirhi dharmAtmA yaH sa puNyakR^iduttamaH . vedA hi sarve rAjendra sthitAstriShvagniShu prabho .. 20.. sa chApyagnyAhito vipraH kriyA yasya na hIyate . shreyo hyanAhitAgnitvamagnihotraM na niShkriyam .. 21.. agnirAtmA cha mAtA cha pitA janayitA tathA . gurushcha narashArdUla paricharyA yathAtatham .. 22.. mAna.n tyaktvA yo naro vR^iddhasevI vidvAnklIbaH pashyati prItiyogAt . dAxyeNAhIno dharmayukto nadAnto loke.asminvai pUjyate sadbhirAryaH .. 23.. \medskip\hrule\medskip adhyAya 282 parAsharovAcha vR^ittiH sakAshAdvarNebhyastribhyo hInasya shobhanA . prItyopanItA nirdiShTA dharmiShThAnkurute sadA .. 1.. vR^ittishchennAsti shUdrasya pitR^ipaitAmahI dhruvA . na vR^ittiM parato mArgechChushrUsA.n tu prayojayet .. 2.. sadbhistu saha sa.nsargaH shobhate dharmadarshibhiH . nitya.n sarvAsvavasthAsu nAsadbhiriti me matiH .. 3.. yathodaya girau dravya.n saMnikarSheNa dIpyate . tathA satsaMnikarSheNa hInavarNo.api dIpyate .. 4.. yAdR^ishena hi varNena bhAvyate shuklamambaram . tAdR^isha.n kurute rUpametadevamavaihi me .. 5.. tasmAdguNeShu rajyethA mA doSheShu kadA chana . anityamiha martyAnA.n jIvita.n hi chalAchalam .. 6.. sukhe vA yadi vA duHkhe vartamAno vichaxaNaH . yashchinoti shubhAnyeva sa bhadrANIha pashyati .. 7.. dharmAdapeta.n yatkarma yadyapi syAnmahAphalam . na tatseveta medhAvI na taddhitamihochyate .. 8.. yo hR^itvA gosahasrANi nR^ipo dadyAdaraxitA . sa shabdamAtraphalabhAgrAjA bhavati taskaraH .. 9.. svayambhUrasR^ijachchAgre dhAtAra.n lokapUjitam . dhAtAsR^ijatputramekaM prajAnA.n dhAraNe ratam .. 10.. tamarchayitvA vaishyastu kuryAdatyarthamR^iddhimat . raxitavya.n tu rAjanyairupayojyaM dvijAtibhiH .. 11.. ajihmairashatha krodhairhavyakavya prayoktR^ibhiH . shUdrairnirmArjana.n kAryamevaM dharmo na nashyati .. 12.. apranaste tato dharme bhavanti sukhitAH prajAH . sukhena tAsA.n rAjendra modante divi devatAH .. 13.. tasmAdyo raxati nR^ipaH sa dharmeNAbhipUjyate . adhIte chApi yo vipro vaishyo yashchArjane rataH .. 14.. yashcha shushrUsate shUdraH satataM niyatendriyaH . ato.anyathA manuShyendra svadharmAtparihIyate .. 15.. prANa santApanirdiShTAH kAkinyo.api mahAphalAH . nyAyenopArjitA dattAH kimutAnyAH sahasrashaH .. 16.. satkR^itya tu dvijAtibhyo yo dadAti narAdhipa . yAdR^isha.n tAdR^ishaM nityamashnAti phalamUrjitam .. 17.. abhigamya datta.n tuShTyA yaddhanyamAhurabhiShTutam . yAchitena tu yaddatta.n tadAhurmadhyamaM budhAH .. 18.. avaj~nayA dIyate yattathaivAshraddhayApi cha . tadAhuradhama.n dAnaM munayaH satyavAdinaH .. 19.. atikrame majjamAno vividhena naraH sadA . tathA prayatna.n kurvIta yathA muchyeta saMshayAt .. 20.. damena shobhate vipraH xatriyo vijayena tu . dhanena vaishyaH shUdrastu nitya.n dAxyeNa shobhate .. 21.. \medskip\hrule\medskip adhyAya 283 parAsharovAcha pratigrahAgatA vipre xatriye shastranirjitAH . vaishye nyAyArjitAshchaiva shUdre shushrUsayArjitAH . svalApyarthAH prashasyante dharmasyArthe mahAphalAH .. 1.. nitya.n trayANA.n varNAnAM shUdraH shushrUsuruchyate . xatradharmA vaishya dharmA nAvR^ittiH patati dvijaH . shUdra karmA yadA tu syAttadA patati vai dvijaH .. 2.. vAnijyaM pAshupAlya.n cha tathA shilpopajIvanam . shUdrasyApi vidhIyante yadA vR^ittirna jAyate .. 3.. ra~NgAvataraNa.n chaiva tathArUpopajIvanam . madya mA.nsopajIvya.n cha vikrayo lohacharmaNoH .. 4.. apUrviNA na kartavya.n karma loke vigarhitam . kR^itapUrviNastu tyajato mahAndharma iti shrutiH .. 5.. sa.nsiddhiH puruSho loke yadAcharati pApakam . madenAbhipluta manAstachcha na grAhyamuchyate .. 6.. shrUyante hi purANe vai prajA dhigdanda shAsanAH . dAntA dharmapradhAnAshcha nyAyadharmAnuvartakAH .. 7.. dharma eva sadA nR^INAmiha rAjanprashasyate . dharmavR^iddhA guNAneva sevante hi narA bhuvi .. 8.. ta.n dharmamasurAstAta nAmR^iShyanta janAdhipa . vivardhamAnAH kramashastatra te.anvAvishanprajAH .. 9.. teShA.n darpaH samabhavatprajAnAM dharmanAshanaH . darpAtmanA.n tataH krodhaH punasteShAmajAyata .. 10.. tataH krodhAbhibhUtAnA.n vR^ittaM lajjA samanvitam . hrIshchaivApyanashadrAja.nstato moho vyajAyata .. 11.. tato mohaparItAste nApashyanta yathA purA . parasparAvamardena vartayanti yathAsukham .. 12.. tAnprApya tu sa dhigdaNDo na kAraNamato.abhavat . tato.abhyagachChandevAMshcha brAhmaNAMshchAvamanya ha .. 13.. etasminneva kAle tu devA devavara.n shivam . agachCha~nsharaNa.n vIraM bahurUpa.n gaNAdhipam .. 14.. tena sma te gaganagAH sapurAH pAtitAH xitau . tisro.apyekena bAnena devApyAyita tejasA .. 15.. teShAmadhipatistvAsIdbhImo bhImaparAkramaH . devatAnAM bhayakaraH sa hataH shUlapANinA .. 16.. tasminhate.atha svaM bhAvaM pratyapadyanta mAnavAH . prAvartanta cha vedA vai shAstrANi cha yathA purA .. 17.. tato.abhyasi~nchanrAjyena devAnA.n divi vAsavam . saptarShayashchAnvayu~njannarANA.n danda dhAraNe .. 18.. saptarShINAmathordhva.n cha vipR^ithurnAma pArthivaH . rAjAnaH xatriyAshchaiva mandaleShu pR^ithakpR^ithak .. 19.. mahAkuleShu ye jAtA vR^ittAH pUrvatarAsh cha ye . teShAmathAsuro bhAvo hR^idayAnnApasarpati .. 20.. tasmAttenaiva bhAvena sAnuSha~Ngena pArthivAH . AsurANyeva karmANi nyasevanbhImavikramAH .. 21.. pratyatiShThaMshcha teShveva tAnyeva sthApayanti cha . bhajante tAni chAdyApi ye bAlishatamA narAH .. 22.. tasmAdahaM bravImi tvA.n rAjansa~ncintya shAstrataH . sa.nsiddhAdhigama.n kuryAtkarma hi.nsAtmakaM tyajet .. 23.. na sa~NkareNa draviNa.n vichinvIta vichaxaNaH . dharmArthaM nyAyamutsR^ijya na tatkalyAnamuchyate .. 24.. sa tvameva.nvidho dAntaH xatriyaH priyabAndhavaH . prajA bhR^ityAMshcha putrAMshcha svadharmeNAnupAlaya .. 25.. iShTAniShTa samAyogo vaira.n sauhArdameva cha . atha jAtisahasrANi bahUni parivartate .. 26.. tasmAdguNeShu rajyethA mA doSheShu kadA chana . nirguNo yo hi durbuddhirAtmanaH so.ariruchyate .. 27.. mAnuSheShu mahArAja dharmAdharmau pravartataH . na tathAnyeShu bhUteShu manuShyarahiteShviha .. 28.. dharmashIlo naro vidvAnIhako.anIhako.api vA . AtmabhUtaH sadA loke charedbhUtAnyahi.nsayan .. 29.. yadA vyapetaddhR^illekhaM mano bhavati tasya vai . nAnR^ita.n chaiva bhavati tadA kalyAnamR^ichChati .. 30.. \medskip\hrule\medskip adhyAya 284 parAsharovAcha eSha dharmavidhistAta gR^ihasthasya prakIrtitaH . tapasvidhi.n tu vaxyAmi tanme nigadataH shR^iNu .. 1.. prAyena hi gR^ihasthasya mamatvaM nAma jAyate . sa~NgAgataM narashreShTha bhAvaistAmasarAjasaiH .. 2.. gR^ihANyAshritya gAvashcha xetrANi cha dhanAni cha . dArAH putrAshcha bhR^ityAshcha bhavantIha narasya vai .. 3.. eva.n tasya pravR^ittasya nityamevAnupashyataH . rAgadveShau vivardhete hyanityatvamapashyataH .. 4.. rAgadveShAbhibhUta.n cha naraM dravyavashAnugam . mohajAtA ratirnAma samupaiti narAdhipa .. 5.. kR^itArtho bhogato bhUtvA sa vai ratiparAyanaH . lAbha.n grAmyasukhAdanya.n ratito nAnupashyati .. 6.. tato lobhAbhibhUtAtmA sa~NgAdvardhayate janam . puShTyartha.n chaiva tasyeha janasyArthaM chikIrShati .. 7.. sa jAnannapi chAkAryamarthArtha.n sevate naraH . bAla snehaparItAtmA tatxayAchchAnutapyate .. 8.. tato mAnena sampanno raxannAtmaparAjayam . karoti yena bhogI syAmiti tasmAdvinashyati .. 9.. tapo hi buddhiyuktAnA.n shAshvataM brahma darshanam . anvichChatA.n shubha.n karma narANAM tyajatAM sukham .. 10.. snehAyatana nAshAchcha dhananAshAchcha pArthiva . AdhivyAdhi pratApAchcha nirvedamupagachChati .. 11.. nirvedAdAtmasambodhaH sambodhAchChAstra darshanam . shAstrArthadarshanAdrAja.nstapa evAnupashyati .. 12.. durlabho hi manuShyendra naraH pratyavamarshavAn . yo vai priya sukhe xINe tapaH kartu.n vyavasyati .. 13.. tapaH sarvagata.n tAta hInasyApi vidhIyate . jitendriyasya dAntasya svargamArgapradeshakam .. 14.. prajApatiH prajAH pUrvamasR^ijattapasA vibhuH . kva chitkva chidvrataparo vratAnyAsthAya pArthiva .. 15.. AdityA vasavo rudrAstathaivAgnyashvimArutAH . vishvedevAstathA sAdhyAH pitaro.atha marudgaNAH .. 16.. yaxarAxasa gandharvAH siddhAshchAnye divaukasaH . sa.nsiddhAstapasA tAta ye chAnye svargavAsinaH .. 17.. ye chAdau brahmaNA sR^iShTA brAhmaNAstapasA purA . te bhAvayantaH pR^ithivI.n vicharanti diva.n tathA .. 18.. martyaloke cha rAjAno ye chAnye gR^ihamedhinaH . mahAkuleShu dR^ishyante tatsarva.n tapasaH phalam .. 19.. kaushikAni cha vastrANi shubhAnyAbharaNAni cha . vAhanAsana yAnAni sarva.n tattapasaH phalam .. 20.. mano.anukUlAH pramadA rUpavatyaH sahasrashaH . vAsaH prAsAdapR^iShThe cha tatsarva.n tapasaH phalam .. 21.. shayanAni cha mukhyAni bhojyAni vividhAni cha . abhipretAni sarvANi bhavanti kR^itakarmaNAm .. 22.. nAprApya.n tapasA kiM chittrailokye.asminparantapa . upabhoga parityAgaH phalAnyakR^itakarmaNAm .. 23.. sukhito duHkhito vApi naro lobhaM parityajet . avexya manasA shAstraM buddhyA cha nR^ipasattama .. 24.. asantoSho.asukhAyaiva lobhAdindriyavibhramaH . tato.asya nashyati praj~nA vidyevAbhyAsa varjitA .. 25.. naShTa praj~no yadA bhavati tadA nyAyaM na pashyati . tasmAtsukhaxaye prApte pumAnugra.n tapash charet .. 26.. yadiShTa.n tatsukhaM prAhurdveShyaM duHkhamihochyate . kR^itAkR^itasya tapasaH phalaM pashyasva yAdR^isham .. 27.. nityaM bhadrANi pashyanti viShayAMshchopabhu~njate . prAkAshya.n chaiva gachChanti kR^itvA niShkalmaShaM tapaH .. 28.. apriyANyavamAnAMshcha duHkhaM bahuvidhAtmakam . phalArthI tatpathatyaktaH prApnoti viShayAtmakam .. 29.. dharme tapasi dAne cha vichikitsAsya jAyate . sa kR^itvA pApakAnyeva nirayaM pratipadyate .. 30.. sukhe tu vartamAno vai duHkhe vApi narottama . svavR^ittAdyo na chalati shAstrachaxuH sa mAnavaH .. 31.. iShuprapAta mAtra.n hi sparshayoge ratiH smR^itA . rasane darshane ghrANe shravaNe cha vishAM pate .. 32.. tato.asya jAyate tIvrA vedanA tatxayAtpunaH . budhA yena prasha.nsanti moxa.n sukhamanuttamam .. 33.. tataH phalArtha.n charati bhavanti jyAyaso guNAH . dharmavR^ittyA cha satata.n kAmArthAbhyAM na hIyate .. 34.. aprayatnAgatAH sevyA gR^ihasthairviShayAH sadA . prayatnenopagamyashcha svadharma iti me matiH .. 35.. mAninA.n kulajAtAnAM nitya.n shAstrArthachaxuShAm . dharmakriyA viyuktAnAmashaktyA sa.nvR^itAtmanAm .. 36.. kriyamANa.n yadA karma nAsha.n gachChati mAnuSham . teShAM nAnyadR^ite loke tapasaH karma vidyate .. 37.. sarvAtmanA tu kurvIta gR^ihasthaH karma nishchayam . dAxyeNa havyakavyArtha.n svadharmaM vicharennR^ipa .. 38.. yathA nadInadAH sarve sAgare yAnti sa.nsthitam . evamAshramiNaH sarve gR^ihasthe yAnti sa.nsthitam .. 39.. \medskip\hrule\medskip adhyAya 285 janaka varNo visheShavarNAnAM maharShe kena jAyate . etadichChAmyaha.n shrotu.n tadbrUhi vadatAM vara .. 1.. yadetajjAyate.apatya.n sa evAyamiti shrutiH . kathaM brAhmaNato jAto visheShagrahaNa.n gataH .. 2.. parAsharovAcha evametanmahArAja yena jAtaH sa eva saH . tapasastvapakarSheNa jAtigrahaNatA.n gataH .. 3.. suxetrAchcha subIjAchcha puNyo bhavati sambhavaH . ato.anyatarato hInAdavaro nAma jAyate .. 4.. vakrAdbhujAbhyAmUrubhyAM padbhyA.n chaivAtha jaj~nire . sR^ijataH prajApaterlokAniti dharmavido viduH .. 5.. mukhajA brAhmaNAstAta bAhujAH xatrabandhavaH . UrujA dhanino rAjanpAdajAH parichArakAH .. 6.. chaturNAmeva varNAnAmAgamaH puruSharShabha . ato.anye tvatiriktA ye te vai sa~NkarajAH smR^itAH .. 7.. xatrajAtirathAmbasthA ugrA vaidehakAstathA . shvapAkAH pulkasAH stenA niShAdAH sUtamAgadhAH .. 8.. AyogAH karaNA vrAtyAshchandAlAshcha narAdhipa . ete chaturbhyo varNebhyo jAyante vai parasparam .. 9.. janaka brahmaNaikena jAtAnAM nAnAtva.n gotrataH katham . bahUnIha hi loke vai gotrANi munisattama .. 10.. yatra tatra katha.n jAtAH svayoniM munayo gatAH . shUdrayonau samutpannA viyonau cha tathApare .. 11.. parAsharovAcha rAjannetadbhavedgrAhyamapakR^iShTena janmanA . mahAtmAna.n samutpattistapasA bhAvitAtmanAm .. 12.. utpAdya putrAnmunayo nR^ipatau yatra tatra ha . svenaiva tapasA teShAmR^iShitva.n vidadhuH punaH .. 13.. pitAmahashcha me pUrvamR^ishyashR^i~Ngashcha kAshyapaH . vatastAndyaH kR^ipashchaiva kaxIvAnkamathAdayaH .. 14.. yavakrItashcha nR^ipate droNashcha vadatA.n varaH . Ayurmata~Ngo dattash cha drupado matsya eva cha .. 15.. ete svAM prakR^itiM prAptA vaideha tapaso.a.ashrayAt . pratiShThitA vedavido dame tapasi chaiva hi .. 16.. mUlagotrANi chatvAri samutpannAni pArthiva . a~NgirAH kashyapashchaiva vasiShTho bhR^igureva cha .. 17.. karmato.anyAni gotrANi samutpannAni pArthiva . nAmadheyAni tapasA tAni cha grahaNa.n satAm .. 18.. janaka visheShadharmAnvarNAnAM prabrUhi bhagavanmama . tathA sAmAnya dharmAMshcha sarvatra kushalo hyasi .. 19.. parA pratigraho yAjana.n cha tathaivAdhyApanaM nR^ipa . visheShadharmo viprANA.n raxA xatrasya shobhanA .. 20.. kR^iShishcha pAshupAlya.n cha vAnijyaM cha vishAm api . dvijAnAM paricharyA cha shUtra karma narAdhipa .. 21.. visheShadharmA nR^ipate varNAnAM parikIrtitAH . dharmAnsAdhAraNA.nstAta vistareNa shR^iNuShva me .. 22.. AnR^isha.nsyamahi.nsA chApramAdaH sa.nvibhAgitA . shrAddhakarmAtitheya.n cha satyamakrodha eva cha .. 23.. sveShu dAreShu santoShaH shauchaM nityAnasUyatA . Atmaj~nAna.n titixA cha dharmAH sAdhAraNA nR^ipa .. 24.. brAhmaNAH xatriyA vaishyAstrayo varNA dvijAtayaH . atra teShAmadhIkAro dharmeShu dvipadA.n vara .. 25.. vikarmAvasthitA varNAH patanti nR^ipate trayaH . unnamanti yathA santamAshrityeha svakarmasu .. 26.. na chApi shUdraH patatIti nishchayo na chApi sa.nskAramihArhatIti vA . shrutipravR^ittaM na cha dharmamApnute na chAsya dharme pratiShedhana.n kR^itam .. 27.. vaidehaka.n shUdramudAharanti dvijA mahArAja shrutopapannAH . aha.n hi pashyAmi narendra devaM vishvasya viShNu.n jagataH pradhAnam .. 28.. satA.n vR^ittamanuShThAya nihInA ujjihIrShavaH . mantravarjaM na duShyanti kurvANAH pauShTikIH kriyAH .. 29.. yathA yathA hi sadvR^ittamAlambantItare janAH . tathA tathA sukhaM prApya pretya cheha cha sherate .. 30.. ja ki.n karma dUsayatyenamatha jAtirmahAmune . sandeho me samutpannastanme vyAkhyAtumarhasi .. 31.. parA asaMshayaM mahArAja ubhaya.n doShakArakam . karma chaiva hi jAtishcha visheSha.n tu nishAmaya .. 32.. jAtyA cha karmaNA chaiva duShTa.n karma niShevate . jAtyA duShTashcha yaH pApaM na karoti sa pUruShaH .. 33.. jAtyA pradhAnaM puruSha.n kurvANaM karma dhikkR^itam . karma taddUsayatyena.n tasmAtkarma na shobhanam .. 34.. ja kAni karmANi dharmyANi loke.asmindvijasattama . na hi.nsantIha bhUtAni kriyamANAni sarvadA .. 35.. parA shR^iNu me.atra mahArAja yanmA.n tvaM paripR^ichChasi . yAni karmANyahi.nsrANi nara.n trAyanti sarvadA .. 36.. saMnyasyAgnInupAsInAH pashyanti vigatajvarAH . naiHshreyasa.n dharmapatha.n samAruhya yathAkramam .. 37.. prashritA vinayopetA damanityAH susaMshitAH . prayAnti sthAnamajara.n sarvakarma vivarjitAH .. 38.. sarve varNA dharmakAryANi samyak kR^itvA rAjansatyavAkyAni choktvA . tyaktvAdharma.n dAruNaM jIvaloke yAnti svargaM nAtra kAryo vichAraH .. 39.. \medskip\hrule\medskip adhyAya 286 parAsharovAcha pitA sukhAyo guravaH striyash cha na nirguNA nAma bhavanti loke . ananyabhaktAH priyavAdinash cha hitAshcha vashyAshcha tathaiva rAjan .. 1.. pitA para.n daivataM mAnavAnAM mAturvishiShTaM pitara.n vadanti . j~nAnasya lAbhaM parama.n vadanti jitendriyArthAH paramApnuvanti .. 2.. raNAjire yatra sharAgnisa.nstare nR^ipAtmajo ghAtamavApya dahyate . prayAti lokAnamaraiH sudurlabhAn niShevate svargaphala.n yathAsukham .. 3.. shrAntaM bhItaM bhraShTa shastra.n rudantaM parA~NmukhaM paribarhaishcha hInam . anudyata.n rogiNaM yAchamAnaM na vai hi.nsyAdbAlavR^iddhau cha rAjan .. 4.. paribarhaiH susampannamudyata.n tulyatAM gatam . atikrameta nR^ipatiH sa~NgrAme xatriyAtmajam .. 5.. tulyAdiha vadhaH shreyAnvishiShTAchcheti nishchayaH . nihInAtkAtarAchchaiva nR^ipANA.n garhito vadhaH .. 6.. pApAtpApasamAchArAnnihInAchcha narAdhipa . pApa eva vadhaH prokto narakAyeti nishchayaH .. 7.. na kashchittrAti vai rAjandiShTAnta vashamAgatam . sAvasheShAyuSha.n chApi kashchidevApakarShati .. 8.. snigdhaishcha kriyamANAni karmANIha nivartayet . hi.nsAtmakAni karmANi nAyurichChetparAyuShA .. 9.. gR^ihasthAnA.n tu sarveShA.n vinAshamabhikA~NxitAm . nidhana.n shobhana.n tAta pulineShu kriyAvatAm .. 10.. AyuShi xayamApanne pa~nchatvamupagachChati . nAkAraNAttadbhavati kAraNairupapAditam .. 11.. tathA sharIraM bhavati dehAdyenopapAditam . adhvAna.n gatakashchAyaM prAptashchAyaM gR^ihAdgR^iham .. 12.. dvitIya.n kAraNaM tatra nAnyatkiM chana vidyate . taddeha.n dehinA.n yuktaM moxabhUteShu vartate .. 13.. sirA snAyvasthi sa~NghAtaM bIbhatsA medhya sa~Nkulam . bhUtAnAmindriyANA.n cha guNAnAM cha samAgatam .. 14.. tvaganta.n dehamityAhurvidvA.nso.adhyAtmachintakAH . punairapi parixINa.n sharIraM martyatA.n gatam .. 15.. sharIriNA parityaktaM nishcheShTa.n gatachetanam . bhUtaiH prakR^itamApannaistato bhUmau nimajjati .. 16.. bhAvita.n karmayogena jAyate tatra tatra ha . ida.n sharIraM vaideha mriyate yatra tatra ha . tatsvabhAvo.aparo dR^iShTo visargaH karmaNastathA .. 17.. na jAyate tu nR^ipate ka.n chitkAlamayaM punaH . paribhramati bhUtAtmA dyAmivAmbudharo mahAn .. 18.. sa punarjAyate rAjanprApyehAyatanaM nR^ipa . manasaH paramo hyAtmA indriyebhyaH paraM manaH .. 19.. dvividhAnA.n cha bhUtAnAM ja~NgamAH paramA nR^ipa . ja~NgamAnAmapi tathA dvipadAH paramA matAH . dvipadAnAmapi tathA dvijA vai paramAH smR^itAH .. 20.. dvijAnAmapi rAjendra praj~nAvantaH parA matAH . prAj~nAnAmAtmasambuddhAH sambuddhAnAmamAninaH .. 21.. jAtamanveti maraNaM nR^iNAmiti vinishchayaH . antavanti hi karmANi sevante guNataH prajAH .. 22.. Apanne tUttarA.n kAShThA.n sUrye yo nidhanaM vrajet . naxatre cha muhUrte cha puNye rAjansa puNyakR^it .. 23.. ayojayitvA kleshena janaM plAvya cha duShkR^itam . mR^ityunAprAkR^iteneha karmakR^itvAtmashaktitaH .. 24.. viShamudbandhana.n dAho dasyu hastAttathA vadhaH . da.nstribhyashcha pashubhyashcha prAkR^ito vadha uchyate .. 25.. na chaibhiH puNyakarmANo yujyante nAbhisandhijaiH . eva.nvidhaishcha bahubhiraparaiH prAkR^itairapi .. 26.. Urdhva.n hitvA pratiShThante prAnAH puNyakR^itAM nR^ipa . madhyato madhyapuNyAnAmadho duShkR^ita karmaNAm .. 27.. ekaH shatrurna dvitIyo.asti shatrur aj~nAnatulyaH puruShasya rAjan . yenAvR^itaH kurute samprayukto ghorANi karmANi sudAruNAni .. 28.. prabodhanArtha.n shrutidharmayuktaM vR^idddhAnupAsya.n cha bhaveta yasya . prayatnasAdhyo hi sa rAjaputra praj~nAshareNonmathitaH paraiti .. 29.. adhItya vedA.nstapasA brahmachArI yaj~nA~nshaktyA saMnisR^ijyeha pa~ncha . vana.n gachChetpuruSho dharmakAmaH shreyashchitvA sthApayitvA svavaMsham .. 30.. upabhogairapi tyaktaM nAtmAnamavasAdayet . chandAlatve.api mAnuShya.n sarvathA tAta durlabham .. 31.. iya.n hi yoniH prathamA yAM prApya jagatIpate . AtmA vai shakyate trAtu.n karmabhiH shubhalaxaNaiH .. 32.. kathaM na vipranashyema yonIto.asyA iti prabho . kurvanti dharmaM manujAH shrutiprAmAnya darshanAt .. 33.. yo durlabhataraM prApya mAnuShyamiha vai naraH . dharmAvamantA kAmAtmA bhavetsa khalu va~nchyate .. 34.. yastu prItipurogeNa chaxuShA tAta pashyati . dIpopamAni bhUtAni yAvadarchirna nashyati .. 35.. sAntvenAnupradAnena priyavAdena chApyuta . samaduHkhasukho bhUtvA sa paratra mahIyate .. 36.. dAna.n tyAgaH shobhanA mUrtiradbhyo bhUyaH plAvya.n tapasA vai sharIram . sarasvatI naimiShapuShkareShu ye chApyanye puNyadeshAH pR^ithivyAm .. 37.. gR^iheShu yeShAmasavaH patanti teShAmatho nirharanaM prashastam . yAnena vai prApana.n cha shmashAne shauchena nUna.n vidhinA chaiva dAhaH .. 38.. iShTiH puShTiryajana.n yAjana.n cha dAnaM puNyAnA.n karmaNAM cha prayogaH . shaktyA pitrya.n yachcha ki.n chitprashastaM sarvANyAtmArthe mAnavo yaH karoti .. 39.. dharmashAstrANi vedAshcha ShaDa~NgAni narAdhipa . shreyaso.arthe vidhIyante narasyAkliShTa karmaNaH .. 40.. bhIShmovAcha evadvai sarvamAkhyAtaM muninA sumahAtmanA . videharAjAya purA shreyaso.arthe narAdhipa .. 41.. \medskip\hrule\medskip adhyAya 287 bhIShmovAcha punareva tu paprachCha janako mithilAdhipaH . parAsharaM mahAtmAna.n dharme paramanishchayam .. 1.. ki.n shreyaH kA gatirbrahmanki.n kR^itaM na vinashyati . kva gato na nivarteta tanme brUhi mahAmune .. 2.. parAsharovAcha asa~NgaH shreyaso mUla.n j~nAnaM j~nAnagatiH parA . chIrNa.n tapo na pranashyedvApaH xetre na nashyati .. 3.. ChittvAdharmamayaM pAsha.n yadA dharme.abhirajyate . dattvAbhaya kR^ita.n dAnaM tadA siddhimavApnuyAt .. 4.. yo dadAti sahasrANi gavAmashvashatAni cha . abhaya.n sarvabhUtebhyastaddAnamativartate .. 5.. vasanviShayamadhye.api na vasatyeva buddhimAn . sa.nvasatyeva durbuddhirasatsu viShayeShvapi .. 6.. nAdharmaH shliShyate prAj~namApaH puShkara parNavat . aprAj~namadhikaM pApa.n shliShyate jatu kAShThavat .. 7.. nAdharmaH kAraNApexI kartAramabhimu~nchati . kartA khalu yathAkAla.n tatsarvamabhipadyate . na bhIdyante kR^itAtmAna Atmapratyaya darshinaH .. 8.. buddhikarmendriyANA.n hi pramatto yo na budhyate . shubhAshubheShu saktAtmA prApnoti sumahadbhayam .. 9.. vItarAgo jitakrodhaH samyagbhavati yaH sadA . viShaye vartamAno.api na sa pApena yujyate .. 10.. maryAdAyA.n dharmaseturnibaddho naiva sIdati . puShTasrota ivAyattaH sphIto bhavati sa~ncayaH .. 11.. yathA bhAnugata.n tejo maniH shuddhaH samAdhinA . Adatte rAjashArdUla tathA yogaH pravartate .. 12.. yathA tilAnAmiha puShpasaMshrayAt pR^ithakpR^ithagyAni guNo.atisaumyatAm . tathA narANAM bhuvi bhAvitAtmanAM yathAshraya.n sattvaguNaH pravartate .. 13.. jahAti dArAnihate na sampadaH sadashvayAna.n vividhAshcha yAH kriyAH . triviShTape jAtamatiryadA naras tadAsya buddhirviShayeShu bhIdyate .. 14.. prasaktabuddhirviShayeShu yo naro yo budhyate hyAtmahita.n kadA chana . sa sarvabhAvAnugatena chetasA nR^ipAmiSheNeva jhaSho vikR^iShyate .. 15.. sa~NghAtavAnmartyalokaH parasparamapAshritaH . kadalI garbhaniHsAro naurivApsu nimajjati .. 16.. na dharmakAlaH puruShasya nishchito nApi mR^ityuH puruShaM pratIxate . kriyA hi dharmasya sadaiva shobhanA yadA naro mR^ityumukhe.abhivartate .. 17.. yathAndhaH svagR^ihe yukto hyabhyAsAdeva gachChati . tathAyuktena manasA prAj~no gachChati tA.n gatim .. 18.. maraNa.n janmani proktaM janma vai maraNAshritam . avidvAnmoxadharmeShu baddhobhramati chakravat .. 19.. yathA mR^iNAlo.anugatamAshu mu~nchati kardamam . tathAtmA puruShasyeha manasA parimuchyate . manaH pranayate.a.atmAna.n sa enamabhiyu~njati .. 20.. parArthe vartamAnastu svakArya.n yo.abhimanyate . indriyArtheShu saktaH sansvakAryAtparihIyate .. 21.. adhastiryaggati.n chaiva svarge chaiva parAM gatim . prApnoti svakR^itairAtmA prAj~nasyehetarasya cha .. 22.. mR^inmaye bhAjane pakve yathA vai nyasyate dravaH . tathA sharIra.n tapasA tapta.n viShayamashnute .. 23.. viShayAnashnute yastu na sa bhoxyatyasaMshayam . yastu bhogA.nstyajedAtmA sa vai bhoktu.n vyavasyati .. 24.. nIhAreNa hi sa.nvItaH shishnodara parAyanaH . jAtyandha iva panthAnamAvR^itAtmA na budhyate .. 25.. vaNigyathA samudrAdvai yathArtha.n labhate dhanam . tathA martyArNave jantoH karma vij~nAnato gatiH .. 26.. ahorAtra maye loke jarA rUpeNa sa~ncaran . mR^ityurgrasati bhUtAni pavanaM pannago yathA .. 27.. svaya.n kR^itAni karmANi jAto jantuH prapadyate . nAkR^ita.n labhate kashchitki.n chidatra priyApriyam .. 28.. shayAna.n yAntamAsInaM pravR^ittaM viShayeShu cha . shubhAshubhAni karmANi prapadyante nara.n sadA .. 29.. na hyanyattIramAsAdya punastartu.n vyavasyati . durlabho dR^ishyate hyasya vinipAto mahArNave .. 30.. yathA bhArAvasaktA hi naurmahAmbhasi tantunA . tathA mano.abhiyogAdvai sharIraM pratikarShati .. 31.. yathA samudramabhitaH sa.nsyUtAH sarito.aparAH . tathAdyA prakR^itiryogAdabhisa.nsyUyate sadA .. 32.. snehapAshairbahuvibhairAsaktamanaso narAH . prakR^itiShThA viShIdanti jale saikata veshmavat .. 33.. sharIragR^iha sa.nsthasya shauchatIrthasya dehinaH . buddhimArga prayAtasya sukha.n tviha paratra cha .. 34.. vistarAH kleshasa.nyuktAH sa~NxepAstu sukhAvahAH . parArtha.n vistarAH sarve tyAgamAtmahitaM viduH .. 35.. sa~Nkalpajo mitravargo j~nAtayaH kAraNAtmakAH . bhAryA dAsAshcha putrAshcha svamarthamanuyu~njate .. 36.. na mAtA na pitA ki.n chitkasya chitpratipadyate . dAnapathyodano jantuH svakarmaphalamashnute .. 37.. mAtAputraH pitA bhrAtA bhAryA mitra janastathA . aShTApada padasthAne tvaxamudreva nyasyate .. 38.. sarvANi karmANi purA kR^itAni shubhAshubhAnyAtmano yAnti jantor . upasthita.n karmaphala.n viditvA buddhi.n tathA chodayate.antarAtmA .. 39.. vyavasAya.n samAshritya sahAyAnyo.adhigachChati . na tasya kashchidArambhaH kadA chidavasIdati .. 40.. advaidha manasa.n yuktaM shUra.n dhIraM vipashchitam . na shrIH santyajate nityamAdityamiva rashmayaH .. 41.. Astikya vyavasAyAbhyAmupAyAdvismayAddhiyA . yamArabhatyanindyAtmA na so.arthaH pariShIdati .. 42.. sarvaiH svAni shubhAshubhAni niyata.n karmANi jantuH svayaM garbhAtsamppratipadyate tadubhaya.n yattena pUrva.n kR^itam . mR^ityushchAparihAravAnsamagatiH kAlena vichCheditA dAroshchUrNamivAshmasAravihita.n karmAntikaM prApayet .. 43.. svarUpatAmAtmakR^ita.n cha vistaraM kulAnvaya.n dravyasamR^iddhi sa~ncayam . naro hi sarvo labhate yathAkR^itaM shubhashubhenAtma kR^itena karmaNA .. 44.. bhIShmovAcha ityukto janako rAjanyathAtathyaM manIsinA . shrutvA dharmavidA.n shreShThaH parAM mudamavApa ha .. 45.. .. iti parAsharagItA samAptA .. ## Adhyaya numbers 279-287 in shAntiparva, Mahabharata critical edition (Bhandarkar Oriental Research Institute BORI). In Kinjavadekar's edition they are 290-298. Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}